بررسی چشم انداز یک کودتا در روابط تهران- آنکارا

اکبر قاسمی سفیر سابق ایران در اوکراین در یادداشتی در روزنامه اعتماد، نوشت: بررسی مولفه های واقعی چرایی کودتای ترکیه در این مقطع را باید با اتکای به قراین مستند ودارای منطق متقن، انجام داد.

 الف: چرایی کودتا

از قرائت داده ها و یافته های مستدل کارشناسان متنوع ترکیه به برآوردهای اولیه ای دست می یابیم و مجموعه ای ازگزینه های سه گانه ذیل را به عنوان دلایل اصلی و عمده چرایی کودتای ترکیه به شرح ذیل می توان جست وجو کرد:

١- طراحی طرفداران فتح الله گولن دربخش های میانی ارتش و قوه قضاییه با استفاده از بروز فساد درخانواده دولت، سیاست های عوارض ساز مقامات این کشور در هزینه سازی فراوان در بحران سوریه، نمایان شدن ضعف های دولت در برقراری امنیت با افزایش چشگمیر ناامنی های ناشی ازضعف شدید دولت در نتیجه رویکردهای پ ک ک و داعش، رویکرد اردوغان در برخورد با جنگنده روسیه و معذرت خواهی حیثیت شکن وی درقبال پوتین، چرخش درتعدیل روابط ترکیه و اسراییل، آثار هزینه ساز رویکرد دولت ترکیه در کاهش شدید مراودات تجاری وتوریستی ترکیه باهمه همسایگان به ویژه با روسیه و عراق وسوریه وایران را می توان ازجمله انگیزه های این طیف برای اجرای اهداف خود برشمرد.

٢- گزینه دوم ناشی از مولفه ها و اهداف سیاست خارجی امریکا در راستای تعدیل رهبری های جاه طلبانه اردوغان و انتقام گیری رژیم صهیونیستی در ماجرای کدورت معروف اردوغان و پرز در داووس و حمایت های بی دریغ اردوغان در رفع محاصره غزه و حمایت از حماس و همچنین چالش اروپا در بحران مهاجرین به ویژه آلمان که در مدیریت بحران آوارگان از ترکیه به اروپا و مطالبات زیاده خواهانه مالی و سیاسی اردوغان از اروپا، گلایه مند و به ستوه آمدند و متعاقبا منجر به جانبداری آلمان در بحران کشتار ارامنه با مصوبه ضدترکی شد، کارشناسان می گویند همه این مولفه ها، موجب شده تا امریکا و رژیم صهیونیستی در تعامل و پیوند با مجریان کودتا بالاخص با عنایت به نفوذ این مجموعه درلایه های مختلفی از نظامیان و لاییک های ترکیه، جریان کودتا گران رادر راستای مقابله با رشد حزب عدالت وتوسعه و اردوغان و به ویژه آرزوهای بازسازی نوعثمان گرایی تقویت کنند.

٣- گزینه سوم باعنایت به موقعیت فزاینده معارضین به ویژه معارضین گولن در لایه های نظامی وقضایی و فقدان سازوکارهای قانونی و موثر اردوغان برای مقابله موثر با آنها، اردوغان درصدد برآمده تا با ایجاد یک بحران ساختگی، زمینه منطقی، پوست اندازی جدید خود را در حاکمیت سیاسی ترکیه با اتخاذ سیاست پیشدستی به دست آورد. به نظر نگارنده گزینه اول با قراین منطقی و مستدل همراه بوده و گزینه دوم هرچند از استحکام قرینه های بالقوه ای برخوردار است ولیکن تاکنون دارای قراین ضعیفی بوده و مصادیق اسناد و مستندات از اتقان کافی، تاکنون برخوردار نبوده است. گزینه سوم نیز به علت ریسک پذیری ها و هزینه های فراوانی متضمن اعتبارزدایی بی شمار و به دور از رویه های معقول است و بیشتر شبیه به یک نوع خودزنی غیرقابل حساب و کارآمد بوده و عملا مولفه ای به دور از مقومات عقلایی ارزیابی شده و از دیدگاه نگارنده بعید المنال است.

ب: نتایج کودتاوپیامدهای آن

١- نتایج کودتا به علت اینکه کودتاگران به لحاظ پلان، طراحی، سازماندهی و زمان بندی اجرایی آن، فاقد انسجام و کارایی لازم در سطوح مختلف بخش های نظامی و با ضعف های مفرطی در سطوح میدانی و هم پوشانی اجرایی و رسانه های مجازی و رسمی و عمومی رنج می برند. عملا در ساعت های اولیه اجرا و با بهره گیری فراخوان خیابانی طرفداران حزب عدالت و توسعه و در سایه بهره گیری درست از ظرفیت های نهادهای امنیتی و پلیس و بخش های نظامی طرفدار حزب حاکم و به ویژه با استفاده از رسانه های مجازی و خصوصی، زمینه مدیریت خنثی سازی و کنترل کودتا را به دست گرفتند.
در واقع کودتاگران خود را در مقابل آسیب رسانی و به عبارتی خود را از اختفا عریان ساخته و گرفتار باتلاق نیستی یا زندانی شدن شده و عملا خود را غرق شده یافتند.

٢- درخصوص آثار کودتا، قطعا پیامدهای گسترده ای در بخش تضعیف سازی موقعیت و اعتبار ترکیه و افزایش ریسک مالی واقتصادی و کاهش درجه سرمایه گذاری و تقلیل وضعیت مراودات توریستی و مبادلات تجاری این کشور درعرصه بین المللی و منطقه ای به عنوان شوک های سنگین، ضربات هولناکی را بر پیکره اقتصاد و سیاست این کشور در کوتاه مدت به بار خواهد آورد.

ج: چشم انداز آثار متقابل کودتا بر روابط ایران و ترکیه و دیگر کنشگران مهم

ایران با بهره مندی از سیاست پیشتازگونه و خردورزی بارز خود در اوایل بروز کودتا موضع شفاف و سازنده و اصولی خویش را اززبان وزیر امور خارجه خویش ناشی از درک صحیح از حسن همجواری و همسایگی واحترام به آرای مردم و همبستگی با دموکراسی و مقابله با هر گونه بی ثباتی و حمایت از توسعه ترکیه را اعلام کرد. این موضع گیری عملا پیشروترین اظهارات و موضعگیری های بدون مجامله و تردید را برای چندمین بار در بزنگاه های حساس و تاریخی به گونه ای حکیمانه و مدبرانه متبلور ساخت.

عربستان سعودی با اظهارات خنثی و متمایل به بی رغبتی و نظاره گری بار دیگر به مقامات ترکیه به وضوح نشان داد که مقامات سعودی چگونه در اوقات مصیبت بار و سختی ها، دوستان و متحدان خود را با اظهارات مسموم خود، با بی حرمتی و فرصت طلبی مواجه می کند.

پیش بینی می شود آثار کودتا در سایه عبرت آموزی از نتایج معکوس بحران های سوریه و عراق، انتظارات منطقی نوینی را در روابط خارجی ترکیه خلق سازند که دولت ترکیه در چارچوب مخاطرات جاری ناشی از بی ثمر بودن اقدامات قبلی ترک ها در اقلیم منطقه ای به ویژه در سایه عوارض ضدامنیتی که این بحران ها برای امنیت ترکیه به بار آورده و به مثابه وبالی برگردن سیاست و اقتصاد ترکیه تحمیل ساخته وموجب نگرانی های فزاینده در زمینه تجزیه طلبی را برای ترکیه به ارمغان آورده است، دولتمردان ترکیه را به ناچار وارد یک بازنگری سازنده و معقول در زمینه اقبال به سمت واقع گرایی با طمع منفعت گرایی بیشتر و یافتن راه حل های سودمند با تمرکز بر برون رفت از مشکلات منطقه را جست وجو کنند و رویکردهای حقیقی خود را بر درون نگری و بازسازی سیاست خارجی خردمندانه در مناسبات با همسایگان متمرکز سازند.

مناسبات ترکیه با روسیه و امریکا نیز در پرتو مواضع تحفظ گونه دو قدرت جهانی در قبال کودتا، متغیری سیار از مجموعه منافع فیمابین آنکارا و مسکو و واشنگتن را نمایان می سازند و راهبردهای امریکا در قبال امکانات استقراری نظامی این کشور را در پایگاه اینجرلیگ، دچار یک تغییرات تاکتیکی خواهدساخت. به طور جوهری ترکیه را در پرتو آثار منفی متنوع و متعدد، کودتا با یک دگردیسی عمیق با تمرکز بر درون اندیشی داخلی برای یافتن جایگاه حقیقی خود، فرو خواهد برد.