تهدیدهایی برای زبان فارسی

 حسن ذوالفقاری می‌گوید شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های رسمی همچون تلویزیون، هر دو، زبان را تخریب می‌کنند؛ با این وجود نباید ابزارها را حذف کرد.

رییس مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس  اظهار کرد: ابزار در دنیای جدید به کمک ما می‌آیند تا خلاءهای ارتباطی را جبران کنند. علاوه بر شبکه‌های مجازی، شبکه‌های رسمی و سراسری نیز به شکل عمده به زبان آسیب می‌رسانند. در تلویزیون، روزنامه و... خیلی جدی‌تر بحث آسیب‌ها را می‌بینیم زیرا آن‌ها بیننده و خواننده بیشتری دارند.

او افزود: تمایزی بین خرابی نثر و آسیب‌های زبانی در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های رسمی وجود ندارد و هر دو به یک نسبت به زبان آسیب‌ می‌رسانند؛ البته من معتقدم شبکه‌های رسمی کمی بیشتر این کار را انجام می‌دهند. ممکن است در شبکه‌های مجازی به‌کارگیری اصطلاحات، زبانزدها و کلمات گفتاری کمی بیشتر شود. نمی‌توان این خصوصیت را آسیب‌زننده یا سازنده خواند. این اتفاق ویژگی این رسانه‌هاست.

ذوالفقاری در ادامه گفت: مثل این است که بگوییم در قصه‌های عامیانه موارد خلاف عفت عمومی مشاهده می‌شود؛ در حالی که این جزو خصوصیت‌های اشعار عامه، مثل‌ها، متل‌ها و... است. اگر این شبکه‌ها را در جایگاه خودشان بررسی کنیم خروج از زبان معیار جزو ویژگی‌های آن‌ها حساب می‌شود اما در قیاس با ادبیات مکتوب و رسمی آسیب‌زننده هستند.

مدیر پروژه «طبقه‌بندی و تحلیل ادبیات منظوم عامه» اظهار کرد: نفس شبکه‌های اجتماعی یک ابزار است و محتوای این شبکه‌ها باید مورد توجه قرار گیرد. نباید به خاطر محتوا با اصل یک ابزار مخالفت کرد. نفس تلفن و تلویزیون خوب است اما محتوای مورد استفاده در این رسانه‌ها ممکن است آسیب‌زننده باشد.

او با بیان این‌که «شبکه‌های مجازی به عنوان یکی از بخش‌های فولکلور مدرن یا شهری محسوب می‌شوند»، متذکر شد: پیامک‌ها یا مطالبی که از طرف شبکه‌های اجتماعی منتقل می‌شوند از لحاظ محتوا و زبان به علت نازل‌تر بودن از حد مکتوب جزو مواد ادبیات عامه هستند. طبیعتا مسئله تخریب در پیامک‌ها وجود دارد. البته تمام آنچه در شبکه‌های اجتماعی منتقل می‌شود شامل این قانون نمی‌شود، اما غالبا به این شکل است.

ذوالفقاری گفت‌وگوهای شبکه‌های مجازی را جزوی از ادبیات عامه خواند و بیان کرد: خود به خود به علت دوستانه بودن فضای پیام‌های شبکه‌های مجازی، آن‌ها جنبه عاطفی و دوستانه دارند، پس رسمی نیستند و همچون ادبیات شفاهی غیررسمی محسوب می‌شوند. طبیعتا در این پیام‌ها افراد تلاش می‌کنند از همان لحن گفتاری و حتی شخصی که در مراوداتشان دارند، استفاده کنند.

او همچنین افزود: همین اتفاق سبک کار را به فرهنگ عامه نزدیک می‌کند و خود به خود مسائل شخصی‌تر در سطحی نازل‌تر مطرح می‌شود. البته لازم است در نظر داشته باشیم برخی می‌خواهند از این اتفاق سوءاستفاده کنند و اصل شبکه‌های اجتماعی را نفی کنند.

 این پژوهشگر متذکر شد: طبیعتا دلیل این آسیب‌ها در رسانه استفاده بیش از حد از زبان است. از هر چیزی که بیش از حد معمول استفاده کنیم و با نحوه کار آن آشنا نباشیم، ممکن است آسیب ببیند. زبان هم همین‌طور است. اگر در گذشته کمتر آسیب می‌دید دلیلش استفاده کمتر از زبان بود؛ اما امروز چندین برابر 100 سال گذشته از زبان استفاده می‌شود.

او ادامه داد: این استفاده زیاد باعث می‌شود افرادی که توانایی ندارند وارد حیطه‌های زبانی شوند و بتوانند از زبان استفاده کنند. همچنین افرادی هم غلط‌هایی را در فضای سایبر رواج می‌دهند. این باعث می‌شود افرادی که سطح دانش پایین‌تری دارند نتوانند غلط‌های مشهور را تشخیص دهند. آسیب دقیقا از همین جا آغاز می‌شود. وظیفه ما نسبت به گذشته بسیار سنگین‌تر شده است.

این مدرس دانشگاه با بیان این‌که «نمی‌شود گفت چون شبکه‌های ارتباطاتی مجازی هستند، مجازی هم باقی می‌مانند»، شرح داد: شبکه‌های مجازی روح نیستند. فضا مجازی است اما گفت‌وگوها حقیقت دارد. اطلاعات این شبکه‌ها دست به دست می‌شود و ممکن است از نظر رواج از یک خبرگزاری عملکرد بهتری داشته باشد. همچنین ممکن است خبرگزاری یک خبر را از روی خروجی خود بردارد و یا سرعت گردشش پایین باشد اما در شبکه‌های مجازی به سرعت و بدون پالایش مطالب می‌گردند. این سرعت می‌تواند بسیار آسیب‌زننده باشد.

او درباره راه حل این مشکل بیان کرد: با حذف یک شبکه مشکل حل نمی‌شود پس باید آگاهی عمومی را بالا برد، زیرا شبکه‌ها جایگزین دارند. تنها باید به مردم فرهنگ استفاده از آن‌ها را داد. رسانه‌ها باید چگونگی استفاده از این شبکه‌ها را آموزش دهند و مطالب را از نظر محتوایی و زبانی تحلیل کنند.

ذوالفقاری درباره تخریب  عمدی زبان در شبکه‌های مجازی گفت: در شبکه‌های مجازی خط فارسی را اشتباه می‌نویسند و این موضوع شایع شده است. من با رسم‌الخط معیار کار ندارم اما این دخالت در خط فارسی کم‌کم ماهیت آن را عوض می‌کند. مثلا در یک جمله فارسی، به انگلیسی OK  می‌نویسند. ما باید مطالب آسیب‌زننده پربسامد را تذکر بدهیم. راه دیگری جز بالا رفتن فرهنگ مردم وجود ندارد.

او  اطلاع‌رسانی را مهم‌ترین کار دانست و بیان کرد: اطلاع‌رسانی به‌موقع نیاز است. چنان که پلیس سایبر برخی مسائل را تذکر می‌دهد، باید سازمان‌های نظارتی زبان مثل فرهنگستان به عنوان مرجع حافظ زبان وارد کار شوند. باید مردم از وضعیت آگاه شوند و بدانند آسیب‌های فرهنگی و آسیب‌هایی که به هویت ملی می‌رسد می‌تواند از خسارت‌های مادی بیشتر باشد.