منشا گرد و غبار شرق کشور چیست؟

با شروع زمان وزش بادهای موسوم به 120 روزه در شرق کشور، زندگی مردم مناطق شرقی کشور به ویژه شمال استان سیستان و بلوچستان برای ماهها تحت تاثیر پدیده گردو غبار خواهد بود، دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار به تشریح دلایل وقوع این پدیده گرد و غبار می‌پردازد.

ضیا الدین شعاعی در ارتباط با منشا گرد وغبار شرق کشور گفت: تالاب هامون از سه بخش هامون پوزک، هامون صابوری و هامون هیرمند تشکیل شده‌است که در زمان فراوانی آب به هم می‌پیوندند و تالاب بزرگی را تشکیل می‌دهند. رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون است و رودخانه‌های خاش‌رود، فراه، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان نیز به هامون می‌ریزند.

شعاعی افزود: بخش عمده‌ای از تالاب هامون در افغانستان قرار دارد؛ این تالاب با بیش از ۱۷ الی ۱۸ میلیارد متر مکعب ذخیره آبگیری، در طول زمان دچار بحران‌هایی شده که بخشی از آن به زمان اشغال افغانستان توسط شوری سابق و احداث سدهای مختلف در بالادست بر می‌گردد.

وی ادامه داد: این سد‌ها، روان‌آب‌های ورودی به رودخانه هیرمند را کنترل می‌کنند و سبب کاهش آورد آب می‌شوند به همین دلیل نیز برخلاف روند تاریخی که تالاب هامون همیشه شاداب و محلی برای کسب و کار زندگی مردم بود، این تالاب در طول چند دهه اخیر دچار بحران‌های متعدد شده است.

دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار اظهار کرد: اکنون نیز به دلیل اینکه آب ورودی به تالاب در بالادست، توسط دولت افغانستان کنترل می‌شود، حیات تالاب به شدت بارش بستگی دارد، زیرا دولت افغانستان و روستاهای در طول مسیر، تمایل زیادی به‌‌ رها سازی آب متناسب با نیازهای حداقلی تالاب ندارند.

شعاعی با اشاره به تفاهم نامه‌ای که در زمان ظاهرشاه میان ایران و افغانستان منعقد شده است، افزود: بر اساس این تفاهم نامه قرار بود که حقآبه‌ای معادل هر ثانیه ۲۶ مترمکعب (معادل ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) داخل تالاب بیاید که البته این مقدار نیز در برابر ظرفیت و نیاز تالاب بسیار ناچیز است و در واقع این سیلاب‌های ناگهانی هستند که تالاب را نگه داشته‌اند.

وی توضیح داد: برای نمونه در حال حاضر جریانهای سیلابی سبب شده است که وضعیت آن نسبت به سال گذشته بسیار بهتر باشد به طوری که حدود ۲۰ درصد سطح تالاب را آب فراگرفته است.

شعاعی توضیح داد: در گذشته که تالاب آب داشت در زمان بادهای موسمی باد بر روی تالاب می‌وزید و هوای منطقه را تلطیف می‌کرد، اما امروز متاسفانه به دلیل خشکی ۱۵ تالاب، عرصه آن تبدیل به کانون گرد و غبار شده است و در زمان بادهای ۱۲۰ روزه تالاب هامون که بخش بزرگی از آن در افغانستان و بخش کوچک‌تر آن در ایران قرار دارد، منشا گردوغبار شده است که بیشترین تاثیر رانیز بر روی زابل و شمال استان سیستان و بلوچستان دارد.

وی با تاکید بر اینکه علاوه بر گردو غبار، خشک شدن آب دریاچه نیز مشکلات زیادی را برای اقتصاد مردم منطقه ایجاد کرده است، گفت: مردم از این تالاب علوفه برداشت می‌کردند، ماهیگیری می‌کردند و دام‌هایشان نیز در آنجا چرا می‌کردند و اکنون از این طبیعت با ارزش محروم شده‌اند.

دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار توضیح داد: ویژگی اقلیم ایران، منطقه و کمربند بیابانی که از غرب آسیا تا آسیای جنوب شرقی کشیده می‌شود، وقوع طوفان‌های شن و ماسه است، اما آنچه امروز اتفاق می‌افتد؛ بسیار فرا‌تر از رفتار طبیعی منطقه است. مثلا اگر در گذشته حدود ۷۰ الی ۸۰ روز طوفان ماسه‌ای داشتیم، درطی دهه اخیر این زمان به دو برابر افزایش یافته است.

وی ادامه داد: طوفانهای ماسه‌ای که جزو پدیده‌های ذاتی اقلیم منطقه است زیاد ارتفاع نمی‌گرفتند و در سطح زمین حرکت می‌کردند و مزارع و خانه‌ها را متاثر می‌کردند و بر آلودگی هوا تاثیر زیادی نمی‌گذاشتند؛ اکنون به دلیل وجود ذرات دانه ریز رس دار در کف تالاب شاهد طوفان گرد و غبار هستیم که مردم منطقه را از جهات مختلف در مضیقه قرار داده است.

شعاعی تصریج کرد: منشا طوفان‌های ماسه‌ای از عرصه‌های اطراف تالاب منشاء می‌گیرد، یعنی در اطراف عرصه تالاب نیز بیابانهایی هستند که طوفان ماسه ایجاد می‌کنند، اما به طور خاص منشا طوفان‌هایی که گرد و غبار ایجاد می‌کنند؛ عمدتا از کف تالاب خشک شده است است.

 وی در پاسخ به اینکه حذف دایک‌ها چه میزان در کاهش گرد و غبار تاثیر گذار بوده است؟ گفت: در گذشته به دلایل امنیتی دایک‌هایی ایجاد شده بود که مانع ورود آب مناسب به مناطق خاصی از تالاب می‌شدند، در سالهای اخیر تلاشهایی شد و خوشبختانه امسال با هماهنگی‌هایی انجام شده، تعدادی از این دایک‌ها برداشته شدند که این مساله سبب شده، آب راحت‌تر و روان‌تر در تالاب‌ها جریان داشته باشد؛ باید توجه داشته باشیم که تالاب اگر بتواند؛ شرایط آبگیری ایده آل داشته باشد یعنی عمق آب به حدود ۱ متر برسد، تبخیر و باد ۱۲۰ روزه نمی‌تواند در آن تاثیری شدیدی بگذارد، اما اکنون عمق آب زیاد نیست و به محض شروع بادهای ۱۲۰ روزه که از همین ماه‌ها آغاز می‌شود و همچنین تبخیر بالای ۵ هزار میلیمتر در سال، متاسفانه در ظرف ۱ الی ۲ ماه تالاب به شرایط خشک قبلی خودش باز گردد.

شعاعی با اشاره به اینکه همین مقدار آب نیز سبب کم شدن دوره ۷ الی ۸ ماهه گردو غبار می‌شود، افزود: ایران و افغانستان به طور دائم در حال مذاکره در مورد هامون هستند، هرچند که اراده دولت مرکزی بر تامین حداقل حقآبه باشد، اما در ولایت‌های بین راه، هم آب برداشت می‌شود.

وی در پایان افزود: طرف افغانستانی نیز واقف است که هامون سرمایه بین المللی است و گونه‌های جانوری و گیاهی نادری در آن وجود دارد، ما هم تلاش می‌کنیم؛ همکاری‌های لازم را داشته باشیم تا هرساله حقآبه متناسب با بارش‌ها تامین شود.