اعمال شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان

 در کلیات مفاتیح الجنان در خصوص شب بیست و سوم ماه رمضان آمده است که «اين شب از دو شب قدر گذشته افضل است، و از احاديث بسيار استفاده می‌شود، كه شب قدر همين شب است، و اين شب شب جهنى است يعنى شبى است كه دعاها در آن اجابت میشود، و در اين شب تمام كارها بر پايه حكمت الهى مقدّر گردد.»

اعمال مشتركه در هر سه شب‏ :

1- غسل :‏ علاّمه مجلسى رحمه الله فرموده كه : بهتر است غسل اين شب ها را مقارن غروب آفتاب انجام دهد و نماز شام (مغرب) را با غسل بگزارد .

2- نماز : دو ركعت نماز است‏ در هر ركعت بعد از حمد هفت مرتبه توحيد بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه‏ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ‏ بگويد. در روايت نبوى صلّى الله عليه و آله است كه از جاى خود برنخيزد تا حق تعالى او را و پدر و مادرش را بيامرزد .

3- دستور قرآن به رو : قرآن مجيد را بگشايد و بگذارد در مقابل خود و بگويد : اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِكِتَابِكَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِيهِ وَ فِيهِ اسْمُكَ الْأَكْبَرُ وَ أَسْمَاؤُكَ الْحُسْنَى وَ مَا يُخَافُ وَ يُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِي مِنْ عُتَقَائِكَ مِنَ النَّارِ پس هر حاجت كه دارد بخواهد .

4- دستور قرآن به سر : قرآن را بگيرد و بر سر بگذارد و بگويد : اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ كُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِيهِ وَ بِحَقِّكَ عَلَيْهِمْ فَلَا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّكَ مِنْكَ‏ ؛ پس ده مرتبه بگويد : بِكَ يَا اللَّهُ و ده مرتبه‏ بِمُحَمَّدٍ و ده مرتبه‏ بِعَلِيٍ‏ و ده مرتبه‏ بِفَاطِمَهَ و ده مرتبه‏ بِالْحَسَنِ‏ و ده مرتبه‏ بِالْحُسَيْنِ‏ و ده مرتبه‏ بِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ و ده مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍ‏ و ده مرتبه‏ بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه‏ بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ و ده مرتبه‏ بِعَلِيِّ بْنِ مُوسَى‏ و ده مرتبه‏ بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍ‏ و ده مرتبه‏ بِعَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه‏ بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍ‏ و ده مرتبه‏ بِالْحُجَّهِ ؛ پس هر حاجت كه دارى طلب كن‏ .

5- زيارت : امام حسين عليه السّلام را زيارت كند. در خبر است كه: چون شب قدر مى‏شود منادى از آسمان هفتم از بطنان عرش ندا مى‏ كند كه حق تعالى هر كه را كه به زيارت قبر حسين عليه السّلام آمده آمرزيد .

6- احياء : اين شب ها را احياء بدارد. همانا روايت شده : هر كه احياء كند شب قدر را گناهان او آمرزيده شود هر چند به عدد ستارگان آسمان و سنگينى كوه‏ها و كَيلِ درياها باشد .

7- نماز : صد ركعت نماز كند كه فضيلت بسيار دارد و افضل آن است كه در هر ركعت بعد از حمد ده مرتبه توحيد بخواند .

8- دعا : اين دعا را كفعمى از امام زين العابدين عليه السّلام روايت كرده كه در اين شب ها در حال قيام و قعود و ركوع و سجود مى‏‌خواندند : اللَّهُمَّ إِنِّي أَمْسَيْتُ لَكَ عَبْداً... .

اللَّهُمَّ إِنِّي أَمْسَيْتُ لَكَ عَبْداً دَاخِراً لاَ أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعاً وَ لاَ ضَرّاً وَ لاَ أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءاً

بار خدايا من شام كردم بنده‏‌اى آستان بوست كه مالك سود و زيانى نيستم و نتوانم از خود بدى را بگردانم بدان

أَشْهَدُ بِذَلِكَ عَلَى نَفْسِي وَ أَعْتَرِفُ لَكَ بِضَعْفِ قُوَّتِي وَ قِلَّةِ حِيلَتِي‏

بر خود گواهى مى ‏دهم و به آستان تو به ناتوانى و بيچارگى خود اعتراف مى ‏كنم

فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِزْ لِي مَا وَعَدْتَنِي وَ جَمِيعَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ

پس بر محمد (ص) و آل محمد (ع) درود فرست و به من‏و همه مؤمنين و مؤمنات آنچه از آمرزش در اين شب وعده فرمودى وفا كن

وَ أَتْمِمْ عَلَيَّ مَا آتَيْتَنِي فَإِنِّي عَبْدُكَ الْمِسْكِينُ الْمُسْتَكِينُ الضَّعِيفُ الْفَقِيرُ الْمَهِينُ‏

و آنچه بر من مرحمت فرمودى تمام و كمال گردان زيرا كه من بنده مسكين و مستمند و ناتوان و درويش و خوار توام

اللَّهُمَّ لاَ تَجْعَلْنِي نَاسِياً لِذِكْرِكَ فِيمَا أَوْلَيْتَنِي وَ لاَ (غَافِلاً) لِإِحْسَانِكَ فِيمَا أَعْطَيْتَنِي وَ لاَ آيِساً مِنْ إِجَابَتِكَ‏

بار خدايا مرا از يادت فراموش كار مگردان در آنچه به من عطا كردى و نه از احسانت در آنچه به من دادى و نه نوميد از اجابتت

وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّي فِي سَرَّاءَ (كُنْتُ) أَوْ ضَرَّاءَ أَوْ شِدَّةٍ أَوْ رَخَاءٍ

و اگر چه كندى باشد بر من در نهان باشم يا در زيان يا سختى يا آسايش

أَوْ عَافِيَةٍ أَوْ بَلاَءٍ أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ

يا عافيت يا بلاء يا در تنگى يا در نعمت بدرستى كه تو شنواى دعايى.

و اين دعا را كفعمى از امام زين العابدين عليه السلام روايت كرده كه در اين شبها مى ‏خوانده در حال قيام و قعود و ركوع و سجود.

9- استغفار : علاّمه مجلسى رحمه الله فرموده كه : بهترين اعمال در اين شب ها طلب آمرزش و دعا از براى مطالب دنيا و آخرت خود و پدر و مادر و خويشان خود و برادران مؤمن زنده و مرده ي ايشان است و اذكار و صلوات بر محمّد و آل محمّد عليهم السّلام آنچه مقدور شود اللّهمّ صلّ على محمّد و آل محمّد .

10- دعاي جوشن کبير : در بعضى از روايات وارد شده است كه دعاى جوشن كبير را در اين سه شب بخوانند .

11- طلب عافيت : روايت شده كه : خدمت حضرت رسول صلّى الله عليه و آله و سلّم عرض شد كه : اگر من شب قدر را درك كردم از خداوند خود چه بخواهم ؟ فرمود : عافيت را.

اعمال مخصوص شب بیست و سوم رمضان:

1. خواندن سوره «عنكبوت» و «روم» كه امام صادق عليه السّلام سوگند ياد كردند كه خواننده اين دو سوره در اين شب از اهل بهشت خواهد بود.

2. خواندن سوره «حم دخان»

3. هزار مرتبه خواندن سوره «قدر»

4. محمّد بن عيسى به سند خود از امامان صالح عليهم السّلام روايت كرده كه فرمودند: در شب بيست وسوم از ماه رمضان اين دعا را به دفعات بخوان، در حال سجود و قيام و قعود. و بر هر حالى كه هستى در تمام ماه، و در طول حياتت تا جايى كه ممكن باشد، و هر زمانى كه به يادت آيد. بعد از ستايش پروردگار به بزرگوارى، و فرستادن صلوات بر پيامبر صلى اللّه عليه و آله میگويى:

اَللهمَّ کُن لولیَّک فُلانِ بن فُلان

خدايا براى ولیت باش فلان بن فلان

و به جاى فلان بن فلان بگو:

الحُجةِ بنِ الحَسَنِ صَلَواتُکَ عَلَیهِ و عَلی ابائهِ فی هذهِ السّاعةِ، و فی کُلّ ساعَة وَلیّا و حافظاً وقائِداً وَ ناصِراً وَ دَلیلاً وَ عَیناً حَتّی تُسکِنَهُ اَرضَکَ طَوعاً و تُمَتّعَهُ فیها طَویلاً.

حجت بن الحسن كه درودهايت بر او و پدرانش باد، در اين ساعت، و در هر ساعت سرپرست و نگهبان و پيشوا و ياور و راهنما و ديده بان (باش، تا او را با رغبت مردم در زمينت سكونت دهى، و زمانى طولانى بهره مندش سازى

و همچنین می خوانی:

یا مُدَبّرَ الاُموُرِ ، یا باعِثَ مَن فی القُبُور، یا مُجرِی البُحُور، یا مُلَیَّن الحَدیدِ لِداوُد ، صَل عَلی مُحَّمد وَافعَل بی کَذا وَ کَذا

اى تدبيرگر امور، اى برانگيزنده مرده هاى در گور، اى روان كننده درياها، اى نرم كننده آهن براى داود، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و با من چنين و چنان كن.

و به جاى «كذا و كذا» حاجات خود را بخواهد:

اَللیلَةَ الیلَةَ

امشب، امشب

و دستهای خود را د روقت خواندن «يا مدبّر الامور» تا آخر به سوى آسمان بردار.

و اين دعا را در حال ركوع و سجود و ايستاده و نشسته بخوان، و آن را تكرار كن، و در شب آخر ماه رمضان هم بخوان.

5. بخواند:

اللَّهُمَّ امْدُدْ لِي فِي عُمُرِي وَ أَوْسِعْ لِي فِي رِزْقِي وَ أَصِحَّ لِي جِسْمِي وَ بَلِّغْنِي أَمَلِي وَ إِنْ كُنْتُ مِنَ الْأَشْقِيَاءِ فَامْحُنِي مِنَ الْأَشْقِيَاءِ وَ اكْتُبْنِي مِنَ السُّعَدَاءِ فَإِنَّكَ قُلْتَ فِي كِتَابِكَ الْمُنْزَلِ عَلَى نَبِيِّكَ الْمُرْسَلِ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ

خدايا عمرم را طولانى گردان، و روزی ام را وسعت بخش، و بدنم را تندرست بدار، و به آرزويم برسان، و و اگر در زمره بدفرجامان، هستم، مرا از آن گروه محو كن، و در گروه سعادتمندان ثبت فرما، كه تو در كتاب فرو فرستاده به پيامبر مرسلت (درود تو بر او و خاندانش) فرمودى: خدا محو میكند آنچه را بخواهد و ثبت مینمايد آنچه را اراده كند و كتاب جامع نزد اوست.

6. بخواند:

اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ فِيمَا تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِيمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَكِيمِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِي لا يُرَدُّ وَ لا يُبَدَّلُ أَنْ تَكْتُبَنِي مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِي هَذَا الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِيلَ عُمْرِي وَ تُوَسِّعَ لِي فِي رِزْقِي

خدايا قرار ده در آنچه حكم میكنى، و مقدّر مینمايى، از فرمان حتمى، در آنچه از كار حكيمانه جدا میسازى در شب قدر، از حكمى كه بازگشت نپذيرد، و تغيير نيابد، اينكه مرا در اين سال از حاجيان خانه محترمت بنويسى، حاجيانى كه حجّشان پذيرفته، و سعيشان قبول افتاده، و گناهانشان آمرزيده گشته، و بدي هايشان محو شده است، و قرار ده در آنچه فرمان می دهى و مقدّر مى نمايى كه عمرم را طولانى گردانى، و در روزى ام وسعت بخشى.

7. دعايى را كه در كتاب «اقبال» آمده است بخواند:

يَا بَاطِناً فِي ظُهُورِهِ وَ يَا ظَاهِراً فِي بُطُونِهِ وَ يَا بَاطِناً لَيْسَ يَخْفَى وَ يَا ظَاهِراً لَيْسَ يُرَى يَا مَوْصُوفا لا يَبْلُغُ بِكَيْنُونَتِهِ مَوْصُوفٌ وَ لا حَدٌّ مَحْدُودٌ وَ يَا غَائِبا [غَائِبُ ] غَيْرَ مَفْقُودٍ وَ يَا شَاهِدا [شَاهِدُ] غَيْرَ مَشْهُودٍ يُطْلَبُ فَيُصَابُ وَ لا يَخْلُو [لَمْ يَخْلُ ] مِنْهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا بَيْنَهُمَا طُرْفَةَ [طَرْفَةَ] عَيْنٍ لا يُدْرَكُ بِكَيْفٍ [بِكَيْفَ ] وَ لا يُؤَيَّنُ بِأَيْنٍ [بِأَيْنَ ] وَ لا بِحَيْثٍ [بِحَيْثُ ] أَنْتَ نُورُ النُّورِ وَ رَبُّ الْأَرْبَابِ أَحَطْتَ بِجَمِيعِ الْأُمُورِ سُبْحَانَ مَنْ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ ءٌ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَكَذَا وَ لا هَكَذَا غَيْرُهُ

اى پنهان در حال آشكار بودنش، و اى آشكار در حال پنهان بودنش و اى پنهانى كه مخفى نمى شود، اى آشكارى كه ديده نمی شود، اى به وصف آمده اى كه هيچ ممكنى به حقيقتش نمى رسد و هيچ حدّ بسته اى به او احاطه پيدا نمى كند، و اى غايب گم نشده، اى حاضرى كه مشهود نيست، تا آنكه جستجو شود و او را بيابند، آسمانها و زمين و آنچه بين آنهاست، به اندازه چشم برهم زدن از او خالى نيست، به كيفيتى معيّن دانسته نمى شود و محدود به مكان و جهت نمى گردد، تويى روشنايى نور، پروردگار پرورندگان، به همه امور احاطه كرده اى، منزّه است آن كه چيزى همانندش نيست، و او شنوا و بيناست، منزّه است آن كه داراى اين صفات است و براى غير او چنين صفاتى نيست

سپس آنچه را می خواهى از خدا طلب كن.

8. غير از غسل اوّل شب، غسلى هم در آخر شب انجام دهد.

بدان كه برای غسل و شب زنده دارى اين شب و زيارت امام حسين عليه السّلام، و صد ركعت نماز، فضيلت بسيار نقل شده است، و انجام اين اعمال مورد تأكيد است.

شيخ طوسى در كتاب «تهذيب» از ابو بصير از امام صادق عليه السّلام روايت كرده كه آن حضرت فرمود: در شبى كه اميد مى رود شب قدر باشد، صد ركعت نماز بخوان در هر ركعت پس از سوره «حمد» ده مرتبه سوره «توحيد» را قرائت كن، گفتم: فدايت شوم، اگر ايستاده قدرت نداشته باشم چه؟ فرمود نشسته بخوان، گفتم اگر نتوانم، فرمود: به همان حالى كه در بسترت به پشت خوابيده اى اين نماز را بخوان.

از كتاب» دعائم الاسلام «روايت شده كه رسول خدا صلى اللّه عليه و آله در دهه آخر ماه رمضان بستر خود را جمع میكرد، و براى عبادت كمر همّت را محكم می بست، و در شب بيست وسوم اهل خود را بيدار میكرد، و آنهايى را كه خواب در ربوده بود، به رويشان آب میپاشيد، و حضرت فاطمه عليها السلام در اين شب اجازه نمیداد احدى از اهلش بخوابد، و خواب آنها را به كمى طعام علاج میفرمود، و آنها را با خواباندن در روز براى بيدارى و احياى شب آماده میكرد، و میفرمود: محروم كسى است كه از خير اين شب محروم بماند.

روايت شده كه امام صادق عليه السّلام به بيمارى سختى دچار شده بود، وقتى شب بيست وسوم ماه رمضان رسيد، به خدمتكارانش دستور داد او را به مسجد بردند، و تا صبح در مسجد بود.
علاّمه مجلسى (ره) فرموده است هرقدر كه خواندن قرآن ممكن باشد، در اين شب خوانده شود، و دعاهاى صحيفه كامله (سجاديه) ، به ويژه دعاى مكارم الأخلاق، و دعاى توبه قرائت گردد، و روزهاى اين شبها را نيز بايد حرمت نهاد، و به عبادت و تلاوت قرآن به سر آورد، زيرا در احاديث معتبر آمده است كه روز قدر در فضيلت همانند شب قدر است.