نگاهی به عکس سلفی سربازان 05 کرمان از منظر رسانه‌ای

 در چند روز گذشته شبکه‌های اجتماعی به یک‌باره پر شد از عکسی سلفی که به‌عنوان آخرین عکس سربازان جان‌باخته در حادثه نیریز از آن یاد می‌شد.

انتشار این عکس توانست به موج احساساتی که با انتشار خبر درگذشت تعدادی از سربازان کشورمان در شبکه‌های اجتماعی به راه افتاد، دامن بزند. تا آنجا که عده‌ی زیادی، حتی مقامات، با انتشار این عکس در صفحه‌های شخصی‌شان نسبت به این واقعه ابراز تاسف کردند.

این در حالی است که چند روز بعد از این حادثه، صحت این عکس که تقریباً در تمامی کانال‌های تلگرامی و صفحات اینستاگرم دیده می‌شد، به چالش کشیده شد و در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت. مسلما دست به دست شدن آن بدون تفکر و با سرعت در شبکه‌های مجازی، دل خانواده‌هایی که عزیزشان در این عکس دیده می‌شود را لرزانده است.

چند روز بعد از حادثه سقوط اتوبوس حامل سربازان به دره، امین علیمرادی - عضو هرمزگانی گروهان مشترک با سربازان جان باخته - در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا اعلام کرد که «عکس منتشر شده که این روزها در همه جا آن را متعلق به سربازان جان باخته می‌دانند، هیچ یک از سربازان جان باخته را شامل نمی‌شود. در دوره آموزشی آوردن تلفن همراه ممنوع بود و زمانی که دوره دو ماهه به پایان رسید، بچه‌ها برای یادگاری از خود عکس سلفی می‌گرفتند و این عکس توسط آقای "آ.ا" گرفته شده که در آن کسانی حضور دارند که در حال حاضر زنده هستند.»

او با بیان اینکه از منبع این عکس اطلاعی ندارد، به  عکس دیگر هم در فضای مجازی از خوشحالی سربازان پخش شده اشاره و اظهار کرد: آن هم متعلق به گروهان دیگری است. باید رسانه‌ها در انتشار عکس‌ها با دقت بیشتری عمل کنند، زیرا اکنون افراد در این عکس زنده‌اند.

از طرفی آرش امیدوار که عکس سلفی‌اش با سربازان پادگان 05 کرمان دست‌به‌دست می‌چرخد و در شبکه‌های اجتماعی به‌طور گسترده پخش شده است، در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره این عکس گفت: «وقتی از آموزشی ترخیص شدیم و گوشی‌هایمان را جلوی در به ما دادند، در لحظه آخر قبل از خروج، با گوشی‌ام عکس سلفی را گرفتم؛ البته کسانی که در تصویر دیده می‌شوند، جز سه نفری که در آخر عکس هستند، بقیه خوشبختانه زنده مانده‌اند.»

در پی این اتفاق،‌ خبرنگار ایسنا با علی آذرنیا - دبیر عکس روزنامه اطلاعات - گفت‌وگویی را انجام داد و نظر او را درباره‌ی چگونگی اعتماد رسانه‌های رسمی به عکس‌هایی که در فضای مجازی منتشر می‌شوند و بعضا اینچنین در میان مردم به شهرت می‌رسند، جویا شد.

آذرنیا معتقد است، نباید به جریان‌هایی که ناگهان در شبکه‌های اجتماعی رخ می‌دهند، اعتماد کرد و در این زمینه گفت: از آنجا که کسی بر شبکه‌های اجتماعی ناظر نیست، اخلاق حرفه‌ای هم رعایت نمی‌شود. از طرفی، کاربران این شبکه هیچ آشنایی با دروازه‌بانی خبر ندارند و به همین خاطر است که هر مطلب و عکسی در این شبکه‌ها منتشر می‌شود.

او در پاسخ به این پرسش که در چنین شرایطی رسانه‌های رسمی باید چگونه عمل کنند که نه از اخبار جا بمانند و نه در دام شبکه‌های اجتماعی بیافتند؟ یادآور شد: مشکل این است که با آمدن شبکه‌های اجتماعی روزنامه‌ها عقب افتادند. گرچه روزنامه‌ها با حضور در سایت‌ها و کانال‌های تلگرامی تلاش کردند که خودشان را در این رقابت جلو بیاندازند، ولی توجه نکردند که خود روزنامه عقب افتاده است. منظورم تولید محتوای روزنامه‌هاست.

آذرنیا یکی از علت‌های عقب افتادن روزنامه‌ها از شبکه‌های اجتماعی را وجود خط قرمزها دانست و گفت: یکسری خط قرمزها برای رسانه‌های رسمی وجود دارد که شبکه‌های اجتماعی به راحتی از آنها عبور می‌کنند. مطالبی که یک روزنامه در کانال تلگرامی خود منتشر می‌کند، همان مطلبی است که در روزنامه منتشر شده است؛ بنابراین حضور روزنامه‌ها به این شیوه در فضای فجازی آنچنان که باید تاثیرگذار نیست.

او ادامه داد: در این شرایط برخی از این موقعیت استفاده کرده و با برنامه‌ریزی یا بدون برنامه‌ریزی اخبار اشتباه منتشر می‌کنند که به سرعت جامعه را دربرمی‌گیرد. طبق آماری که اعلام کرده‌اند اینستاگرم بیش از نیم میلیارد کاربر دارد.

آذرنیا متذکر شد: آن زمان که روزنامه‌نگاران و کارشناسان رسانه هشدار می‌دادند مراقب این شبکه‌های اجتماعی در حوزه اطلاع‌رسانی باشبد، کسی توجه نکرد و امروز دیگر مخاطب باور کرده است که مطالبی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند درست است و به راحتی به آنها اعتماد می‌کنند. دیگر نمی‌توان این را از مردم بازپس‌گیری کرد.

او نقش شبکه‌های اجتماعی در دنیای امروز ایران را همانند نقش رادیو در دوران پیروزی انقلاب دانست و یادآور شد: متاسفانه شبکه‌های اجتماعی تمام اتفاقات مربوط به یک موضوع را هم منعکس نمی‌کنند. گاهی حتی ممکن است جریان‌سازی‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی به وجود می‌آید از پیش برنامه‌ریزی شده باشد.

آذرنیا خاطرنشان کرد: وقتی ما می‌دانیم که شبکه‌های اجتماعی بسیار تاثیرگذار هستند، حتما مسوولان هم می‌دانند. منتهی فرق ما با مسوولان این است که ما می‌دانیم، ولی آنها باید جلوگیری کنند؛ به عنوان مثال باید رسانه‌های رسمی اخبارشان را کامل‌تر کنند. یک زمان در ماه رمضان سکوت خبری بود، اما در سال‌های اخیر خبرها بیشتر شده است که می‌توان گفت یا اتفاقات بیشتر شده یا اطلاع‌رسانی آنها راحت‌تر شده است.