ابعاد جدید از گور دسته‌جمعی در خلخال

بعد از کشف گور دسته‌جمعی ۹ زن در شهر کلور نتیجه مطالعات به رموز جدید از این واقعه دست یافته است رموزی که احتمال وقوع یک حادثه و سپس دفن این تعداد زن را محتمل می‌سازد.

نیمه دوم خردادماه بود که گور دستی جمعی در عملیات عمرانی شهرداری کلور کشف شد. در پی عملیات عمرانی گوشی همراه یکی از مأموران در حفره‌ای سقوط می‌کند که امروز به یکی از معماهای تاریخی اردبیل تبدیل شده است.

به گفته مدیرکل میراث فرهنگی استان به منظور جستجوی گوشی همراه مأموران دست به کار می‌شوند و نه تنها گوشی همراه بلکه جسد ۹ زن را که به فاصله اندک از یکدیگر خوابانده شده‌اند نیز کشف می‌کنند.

کریم حاجی‌زاده گفت: با وجود اینکه این گور دسته‌جمعی در نزدیکی گورستان قدیمی شهر و در یک اتاقک داخل کوه است اما اقدام قابل‌توجه مأموران اطلاع‌رسانی به میراث فرهنگی استان است.

وی افزود: حجم مشاهدات موجب شد بنده شخصاً در محل حاضر شده و نسبت به بررسی این گور اقدام کنم. بررسی‌های اولیه نشان داد که گور باستانی نیست و قدمت تاریخی دارد.

مدیرکل میراث فرهنگی استان متذکر شد: قدمت تاریخی تا ۳۰۰ سال نیز گفته می‌شود و بر اساس بررسی‌هایی که تاکنون صورت گرفته است، اجساد بیش از ۱۰۰ سال است در این گور دفن شده‌اند.

 
دفن 100 ساله 9 زن جوان در خلخال

شناسایی یک تابوت چوبی

نکته قابل‌توجه در این پرونده مرموز دلیل مرگ اجساد است که هنوز به نظر قطعی نرسیده است.

بطوریکه مدیرکل میراث فرهنگی استان در این خصوص گفت: همه اجساد بر اساس مطالعات استخوان لگن زن هستند و هیچ یک نیز کودک نیست؛ بلکه همه اجساد زنان جوان هستند.

حاجی‌زاده تأکید کرد: تمامی اجساد در کنار هم ردیف شده و به فاصله اندکی از یکدیگر قرار گرفته‌اند بطوریکه فاصله هر جسد با دیگری به اندازه یک پای انسان است.

وی افزود: از مجموع اجساد فقط یک مورد تابوت چوبی دارد که پوسیده شده و پیرامون جسد فروریخته است و به غیر این هیچ اثر دیگری که بتواند به شناسایی هر چه بیشتر اجساد کمک کند از جمله تکه‌های سفال، لباس یا چیز دیگر وجود ندارد.

بررسی شکل ظاهر اجساد امروز موجب شده سه احتمال در خصوص مرگ این ۹ زن مطرح شود.

هر چند در دفن اجساد به اسلامی بودن دفن تأکید می‌شود، اما پیدا کردن یک تابوت که بیشتر دفن مسیحیان را در ذهن تداعی می‌کند خود از معماهای گور دسته‌جمعی است.

اتفاق اجتماعی و یا فراموشی انتقال اجساد

به عقیده مدیرکل میراث فرهنگی استان محتمل‌ترین حدس این است که این گور یک گور موقت بوده و اجساد به صورت امانتی در آن قرار گرفته‌اند و در ادامه قرار بوده به جای دیگری منتقل شوند.

اما دلیل اینکه چرا اجساد منتقل نشده‌اند و غبار ۱۰۰ ساله تاریخ بر روی این گور دسته‌جمعی نشسته یک سؤال مهم و کلیدی است.

به تعبیر حاجی‌زاده در دوران اسلامی گور موقت امر شناخته شده است و در واقع اجساد به صورت موقت در آن قرار داده می‌شد و بعدها به اماکن مقدس از جمله قم و مشهد فرستاده می‌شد.

اما سؤالاتی که خبرگزاری مهر از کارشناسان دارد این است که کدام ویژگی و امتیاز اجتماعی موجب شده این ۹ زن اهمیت ویژه داشته و جسد آن ها به اماکن دیگر انتقال یابد؟

و دیگر اینکه در صورت صحت این ادعا که این گور، یک گور موقت است به چه دلیل انتقال اجساد انجام نشده و آیا جنگ، بیماری و اتفاق نادری افتاده است که این اجساد به فراموشی سپرده شده‌اند؟ در صورتی که در این گور باستانی فقط یک جسد وجود داشت احتمال فراموشی وی توسط اعضای خانواده دور از ذهن نبود اما اینکه جسد ۹ زن به فراموشی سپرده شود خود جای سؤال است.

در کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ نوشته باباصفری به موضوع گورهای موقت اشاره شده است. باباصفری که  پژوهشگر تاریخ است این کتاب را در سال ۱۳۵۳ به تحریر درآورده و در آن نوشته است: جنازه بعضی از متمکنین را امانت می‌گذاشتند تا به عتبات عالیات منتقل و در نجف اشرف دفن نمایند و بدین منظور در هر قبرستانی سرداب بزرگی در زیرزمین می‌ساختند و اجساد امانت را در قوطی تخته‌ای گذاشته در آنجا قرار می‌دادند و اگر مرده از اعاظم و اکابر شهر بود او را در سردابه های بقعه شیخ صفی الدین یا قبری در امامزاده صالح جای می‌دادند.

از سویی مدیرکل میراث فرهنگی استان تأکید کرد که موضوع گور موقت فقط و فقط یک احتمال است و ممکن است این اجساد به دلیل بیماری‌های همه‌گیری از جمله وبا یا طاعون به خاک سپرده شده‌اند.

در این خصوص نیز این سؤال مطرح می‌شود که در صورت بروز بیماری همه‌گیر چرا در شهر کلور فقط و فقط ۹ زن به صورت دسته‌جمعی دفن شده‌اند و آیا این احتمال وجود دارد که گورهای دیگری نیز از بیماران فوت یافته شناسایی شوند؟

احتمال دیگری که مدیرکل میراث فرهنگی استان به آن اشاره دارد وقوع یک حادثه اجتماعی است که می‌تواند پرده از یک جنایت بردارد.

به گفته حاجی‌زاده در حال حاضر حفاظت از این اکتشاف در دو حوزه انجام می‌شود تا زمانی که مطالعات تکمیل شود.

وی با بیان اینکه دهانه غار کشف شده مسدود شده است، اضافه کرد: علاوه بر این اسکلت‌ها نیز حفاظت می‌شود و مطالعات آن ادامه دارد.

مدیرکل میراث فرهنگی استان با بیان اینکه کلور یک شهر تاریخی و با قدمت عصر مفرغ و آهن است، متذکر شد: نتیجه مطالعات این گور باستانی پرده از واقعیت‌های تاریخی این شهر برمی‌دارد.

میراث فرهنگی استان اردبیل در نظر دارد بعد از اتمام مطالعات گور دسته‌جمعی را به ویترینی برای بازدیدکنندگان تبدیل کند. باید منتظر ماند و دید در تابلوی معرفی آن دلیل مرگ این ۹ زن چه چیزی نوشته خواهد شد.