آمریکا در حال فاصله گرفتن از متحدان سنتی خود در منطقه است/ برجام بر بروز و ظهور قدرت‌ ایران در سطح منطقه و بین‌الملل می‌افزاید

اندیشکده بروکینگز در گزارشی با پرداختن به نقش توافق هسته‌ای در منع اشاعه در خاورمیانه نوشت: کشورهای منطقه همچنان نگران چگونگی تاثیرگذاری توافق هسته‌ای و نقش منطقه‌ای آمریکا در آینده هستند.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی تدبیر و امید، در گزارش اندیشکده بروکینگز که به قلم رابرت آینهورن، مشاور پیشین وزیر امور خارجه آمریکا در امور منع اشاعه و کنترل تسلیحات و ریچارد نفیو، رئیس پیشین بخش ایران در شورای امنیت ملی و عضو سابق تیم مذاکره‌کننده آمریکا نوشته شده است با تکیه بر ادعاهای بی‌اساس غرب علیه برنامه هسته‌ای کشورمان ضمن مرور و یادآوری تعهدات متقابل ایران و 1+5 در برجام به نقش توافق هسته‌ای در منع اشاعه هسته‌ای در خاورمیانه پرداخته است. خاورمیانه‌ای که از سال‌های قبل از سوی زرادخانه هسته‌ای رژیم صهیونیستی مورد تهدید است و کشورهایی از جمله مصر و ایران همواره در سال‌ها و دهه‌های گذشته بر لزوم خلع سلاح این رژیم در مجامع بین‌المللی تاکید کرده‌اند.

در این گزارش آمده است که وجود نگرانی‌هایی درباره برنامه هسته‌ای ایران و خطراتی که می‌توانست برای امنیت منطقه و بین‌الملل به همراه داشته باشد، سبب شد تا مذاکره‌کنندگان ایران و گروه 1+5 سرانجام در ژوئیه 2015 برای جلوگیری از هرگونه رقابت هسته‌ای در منطقه بر سر برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به توافق دست یابند.

بر اساس این گزارش نگرانی اصلی منتقدان برجام هم در آمریکا و هم در خاورمیانه این است که محدودیت‌ها در برنامه هسته‌ای ایران از هشت سال آینده کم کم برداشته می شود و از سال هشتم به بعد پایان خواهند یافت و در 15 سال از بین خواهند رفت. سرانجام پس از 15 سال ایران قادر خواهد بود در هر زمانی بیش از 300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده، ذخیره کند. این بدین معنی است که ایران در نهایت آزاد خواهد بود تا یک ظرفیت غنی‌سازی در صنعت، همان‌طور که می‌گوید برای طرح‌های هسته‌ای‌اش به آن نیاز دارد، بسازد.

اکنون انتقادی که به شدت برجام را هدف قرار می‌دهد این است که مخالفان می‌گویند این توافق تنها موجب به تاخیر افتادن ظرفیت گریز هسته‌ای ایران از چند ماه به 15 سال می‌شود و ایران سرانجام قادر خواهد بود به مواد مورد نیاز برای ساخت یک بمب پس از پایان مدت توافق هسته‌ای دست یابد. هر چند جامعه اطلاعاتی آمریکا بارها گفته است که ایران قصد چنین کاری را دارد، این کشور تاکنون به طور اساسی چنین تصمیمی نگرفته است و این تحت تاثیر عوامل متعددی از جمله درک تهران از محیط امنیتی‌اش و برآورد آن‌ها از واکنش‌های بین‌المللی نسبت به دستیابی آن‌ها به تسلیحات هسته‌ای (شامل خطر وقوع درگیری نظامی) و به علاوه توازن قدرت سیاسی در ایران است.

اندیشکده بروکینگز در ادامه گزارش خود با پرداختن به واکنش کشورهای مختلف منطقه خاورمیانه به توافق هسته‌ای نوشت: واکنش‌ها در خاورمیانه نسبت به برجام متفاوت بوده است. اسرائیل و به ویژه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل با وجود این‌که آمریکایی‌ها به طور مرتب با مقامات اسرائیلی درباره روند مذاکره هسته‌ای رایزنی می‌کردند، اصلی‌ترین مخالف توافق هسته‌ای در منطقه بود، اما ترکیه و مصر از توافق حمایت کردند و از اینکه اختلافات بلندمدت بر سر موضوع هسته‌ای ایران حل شده است، ابراز خرسندی کردند. با این حال برخی کشورهای سنی عرب منطقه با وجود حمایت علنی خود از توافق هسته‌ای نگرانی‌هایی را در این زمینه ابراز داشته‌اند. آن‌ها می‌گویند که این توافق موجب تغییر سیاست‌های منطقه‌ای ایران نمی‌شود و حتی قدرت این کشور را بیشتر کرده است. به علاوه این‌که برجام نشان می‌دهد آمریکا در حال فاصله گرفتن از متحدان سنتی خود در منطقه است و این باور از آنجا شکل گرفته است که واشنگتن حضور نظامی خود را در منطقه کاهش داده است.

این کشورها می‌ترسند که آمریکا یک نقش مرکزی و برجسته برای ایران را پذیرفته باشد و تمرکز خود را از متحدان قبلی خود برداشته و به ایران روی آورده باشد تا از این پس ایران شریک آمریکا در حل مناقشات باشد.

از طرفی دیگر حامیان توافق هسته‌ای در آمریکا می‌گویند که دستیابی ایران و گروه 1+5 به برجام سبب می‌شود تا کشورهای منطقه دیگر تمایلی برای کسب مواد هسته‌ای مورد نیاز برای ساخت یک بمب نداشته باشند، اما مخالفان این توافق، مدعی‌اند که با مشروعیت دادن به ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم در ایران و اجازه دادن به این کشور برای توسعه ظرفیت هسته‌ای‌اش پس از 10 یا 15 سال و به علاوه تسهیل روند بهبود وضعیت اقتصادی ایران به این کشور اجازه خواهد داد تا به طور گسترده به برنامه هسته‌ای‌اش بپردازد، از این رو برجام خود می‌تواند یک عامل برای اشاعه در خاورمیانه باشد.

در ادامه این گزارش آمده است: باید گفت که عوامل زیادی در این میان تاثیرگذار است که تنها منوط به برجام نیستند. تمایل کشورهای منطقه برای دستیابی به ظرفیت ساخت سلاح هسته‌ای می‌تواند به اعتماد آنها به آمریکا به عنوان یک شریک امنیتی، حفظ توازن نظامی با ایران در منطقه، دیدگاه آن‌ها نسبت به عملکرد ایران در منطقه و هم‌چنین برآورد آن‌ها از واکنش آمریکا و دیگر کشورها نسبت به دستیابی احتمالی‌شان به سلاح هسته‌ای باشد. در نهایت نیز تخصص فنی این کشورها، زیربناهای فیزیکی و منابع مالی برای پیشبرد تلاش‌ها در جهت رسیدن به تاسیسات چرخه سوخت یا تسلیحات هسته‌ای از عوامل موثر در قصد احتمالی دیگر کشورهای منطقه برای اشاعه هستند.

عربستان سعودی، امارات متحده عربی،‌ مصر و ترکیه که قدرت‌های دیگر منطقه محسوب می‌شوند، از جمله دولت‌هایی خواهند بود که خواستار پیوستن به جمع کشورهای هسته‌ای هستند. اما سه کشور دیگر عراق، لیبی و سوریه با توجه به رویکردهای قبلی‌شان در قبال تسلیحات هسته‌ای ممکن است بخواهند در صورت فراهم شدن شرایط به ظرفیت سلاح هسته‌ای دست یابند اما بعید است که هیچ یک از آن‌ها بتواند جاه‌طلبی‌های هسته‌ای را در‌ آینده نزدیک محقق کند.

اندیشکده بروکینگز در ادامه با ارائه پیشنهاداتی برای کاهش احتمال بروز یک رقابت هسته‌ای در منطقه خاورمیانه می‌نویسد: حتی اگر چشم‌انداز اشاعه هسته‌ای در منطقه با برجام از بین رفته باشد، پیش‌بینی درباره تحولات آینده به ویژه با توجه به ناآرامی‌های اخیر و ادامه‌دار غیر قابل پیش‌بینی در خاورمیانه مدبرانه خواهد بود.

این پیشنهادها به شرح زیر است:

1- به کشورهای منطقه اطمینان داده شود که برجام به سختی راستی‌آزمایی و به طور جدی اجرا و صادقانه بررسی می‌شود.

2- اطلاعات آمریکا در خصوص هرگونه فعالیت‌های مرتبط با اشاعه در ایران تقویت و این اطلاعات در اختیار متحدان اصلی قرار می‌گیرد.

3- از تصمیم ایران در آینده برای ساخت سلاح هسته‌ای ممانعت می‌شود.

4- گنجاندن اقدامات نظارتی تعیین شده در برجام در پادمان‌های معمول آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در هر جای دیگری در خاورمیانه و در رژیم منع اشاعه جهانی؛ با این کار می‌تواند اطمینان یافت که کشورهای همسایه ایران نیز به دنبال تسلیحات هسته‌ای نیستند.

5- اتخاذ همکاری هسته‌ای غیرنظامی با دولت‌های خاورمیانه به گونه‌ای که در راستای منافع آمریکا و واقع‌بینانه باشد.

6- تقویت ترتیبات منطقه‌ای که مانع از توسعه چرخه سوخت شود.

7- ایجاد یک فضای امنیتی با ثبات در منطقه

هرچند برجام اجرا شده است، کشورهای منطقه همچنان نگران چگونگی تاثیرگذاری این توافق و نقش منطقه‌ای آمریکا در آینده هستند. از این رو این تردیدها سبب می‌شود تا نگرانی‌ها درباره اشاعه در خاورمیانه باز هم وجود داشته باشد و ممکن است به ظهور تسلیحات هسته‌ای در منطقه منجر شود.

 کارشناسان اندیشکده بروکینگز در حالی به بررسی و ارایه پیشنهاد درباره خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای در آینده با وجود برجام پرداخته‌اند که به راحتی از بخشی از واقعیت منطقه به ویژه زرادخانه رژیم صهیونیستی چشم‌پوشی کرده‌اند. انها در حالی به برجام و فعالیت‌های هسته‌ای ایران وزن بالایی در تمایل کشورهای منطقه به سمت هسته‌ای شدن می‌دهند که از عوامل دیگر در تمایل این کشورها برای نشان دادن قدرت‌شان در منطقه و بین‌الملل از جمله سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا و قدرت‌های اروپایی و نیز کاهش وابستگی آمریکا به انرژی منطقه کاسته‌اند.

هم‌چنین آمریکا در تحولات اخیر در خاورمیانه به ویژه در بحث سوریه و عراق به صراحت کشورهایی از جمله عربستان، ترکیه و قطر را به لحاظ سیاسی و نظامی همراهی نکرد و این مساله زنگ خطر مهمی بود که برای این کشورها به صدا درآمد. از این رو به نظر می‌آید بدنه کارشناسی آمریکا از جمله اندیشکده بروکینگر هم‌چنان متاثر از روند و تئوری هایی است که در بیش از یک دهه گذشته کارایی داشته است و بهانه ایران و برنامه هسته‌ای‌اش برای توجیه سیاست‌های غلط و جاه‌طلبی‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی آمریکا و متحدان منطقه‌ای هم چنان مورد استفاده است.

بدون شک برجام بر بروز و ظهور قدرت‌ سیاسی، ایدئولوژیک، اقتصادی و نظامی ایران در سطح منطقه و بین‌الملل می‌افزاید اما سیاست‌های اعلامی و اعمالی ایران همواره در چارچوب توسعه ثبات و امنیت دسته جمعی در منطقه‌ بوده است.

در عین حال، غرب و آمریکا به رهبری رژیم صهیونیستی که خود تنها دارنده سلاح هسته‌ای در منطقه محسوب می‌شود، پیش از این همواره ایران را به تلاش برای دستیابی به ظرفیت تولید سلاح هسته‌ای متهم کرده‌اند، این درحالی است که مقامات ایران ضمن رد هرگونه ادعا علیه برنامه هسته‌ای کشورمان تاکید می‌کنند که فعالیت‌های هسته‌ای ایران ماهیت کاملا صلح‌آمیز دارد و جمهوری اسلامی هیچ‌گاه به دنبال تسلیحات هسته‌ای نبوده، نیست و نخواهد بود، چرا که این امر با اصول اقتصادی و دینی این کشور یعنی اسلام در تضاد است.

در همین چارچوب اخیرا یوکیا آمانو مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که بسیار کم و محدود با رسانه‌های بین‌المللی گفت‌وگو می‌کند در مصاحبه‌ با روزنامه واشنگتن پست گفته است: به نظر می‌رسد ایران از متن توافق هسته‌ای تاریخی سال گذشته (برجام) تبعیت می‌کند.

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بخش دیگری از این مصاحبه به سایت نظامی پارچین که در بیش از یک دهه گذشته بهانه اتهامات و ادعاهای کشورهای غربی مبنی بر تسلیحاتی بودن برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای بوده است پرداخته و گفته است، آنچه که بسیار اهمیت دارد این است که در حال حاضر در پارچین چنین اقداماتی (آزمایش‌ هسته‌ای) صورت نمی‌گیرد. من به آنجا رفتم، تقریباً خالی بود. با اطمینان می‌توانم بگویم که آزمایش‌هایی که با استفاده از اتاق آزمایش مواد منفجره انجام می‌شود، رخ نمی‌دهد.