«تلویزیون در ایران روند معکوسی را طی کرد»

 سمینار علمی مطالعات رسانه چهارشنبه - 29 اردیبهشت - در دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی با حضور چند تن از اساتید ارتباطات برگزار شد.

در این سمینار با حضور وحید عقیلی، هادی خانکی، تژا میرفخرایی، مجید رضاییان و محمدرضا رسولی به سه موضوع اصلی مطالعات رسانه و توسعه، مطالعات رسانه و نقد جرگرایی تکنولوژی و رویکرد مطالعات رسانه به گفتمان‌سازی پرداخته شد.

وحید عقیلی که درباره موضوع مطالعات رسانه و نقد جبرگرایی تکنولوژی سخنرانی می‌کرد، در سخنانی اظهار کرد: در دنیای امروز تکنولوژی در تمام عرصه‌های زندگی ما تاثیر گذاشته و پیشرفت قابل ملاحظه‌ای کرده است، اما در این میان می‌توان گفت که تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطی بیشترین تاثیر را بر زندگی بشر گذاشته است.

مدیرمسوول روزنامه «فرهیختگان» سپس به بیان معنای لغوی جبرگرایی و تکنولوژی پرداخت و با طرح این پرسش که آیا در دنیای امروز، ما تابع تکنولوژی هستیم یا خیر، در این باره توضیح داد که در حوزه ارتباطات نیز ما با جبر تکنولوژی سرکار و داریم؛ تکنولوژی یعنی آن چیزی که ساخته دست بشر است و پیش از آن در طبیعت وجود نداشته.

عقیلی سپس به تکنولوژی‌های رسانه‌ای و برخی نظریات کارل مارکس درباره تکنولوژی و تاثیر آن بر روی جامعه اشاره و اظهار کرد: اولین کسی که بحث جبر را در فلسفه مطرح کرد کارل مارکس بود؛ او معتقد بود که که جبر تکنولوژی، شیوه تولید و زندگی اجتماعی را تغییر می‌دهد و فرهنگ، زنگی، طبقات و ... جامعه را شکل می‌دهد.

او با بیان اینکه در دهه‌های گذشته منشاء جنبش‌های تاثیرگذار بیشتر تکنولوژی بوده است تا اجتماع، خاطرنشان کرد: طبق آمار در سال‌های 2010 تا 1014 تعداد اعضای شبکه‌های اجتماعی در جهان به دو برابر افزایش داشته است و پیش‌بینی می‌شود که تا پایان سال افراد کاربر در این شبکه‌ها به 1.5 میلیارد برسد؛ امروز دیگر کسی نمی‌تواند از تلفن‌های هوشمند استفاده نکند و در شبکه‌های اجتماعی عضو نباشد و این یعنی جبر تکنولوژی.

او که معتقد است با ورود شبکه‌های اجتماعی، تعاریف ارتباطی در 2و3 دهه اخیر تغییر کرده و زیر سوال برده شده است، به تجمع زیاد مردم در مراسم مرتضی پاشایی اشاره کرد و گفت: اتفاقی که در آن زمان افتاد کاملاً تابع تکنولوژی بوده است که مردم از طریق آن به همدیگر اطلاع‌رسانی کردند و مردم زیادی حتی کسانی که پیشتر صدای او را نشنیده بودند، در این مراسم حاضر شدند.

رییس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی جبر تکنولوژی را دارای دو خصوصیت مهم دانست و اظهار کرد: اول اینکه وسعت تکنولوژی دارای مسیری قابل پیش‌بینی و فارغ از نفوذ سیاسی و فرهنگی است؛ به عنوان مثال شورای عالی فضای مجازی از زمان تشکیل تا کنون هنوز نتوانسته است به صورت صریح نگرش خودش را نسبت به شبکه‌های اجتماعی مطرح کند. دوم اینکه تکنولوژی با حضور در جوامع بر روی آن جامعه تاثیر گذاشته و آن را هر طور که بخواهد شکل می‌دهد.

عقیلی تبدیل شبکه‌های اجتماعی به رسانه‌های خبری و سرگرمی، تاثیر آنها بر روی روابط فردی و اجتماعی، ایجاد موسسات و نهاد‌های جدید، ایجاد تحولا روحی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و... را از جمله تاثیرات ظهور و حضور تکنولوژی‌های ارتباطی برشمرد.

او در بخش دیگری از سخنانش خاطرنشان کرد: معتقدم تکنولوژی‌های ارتباطی می‌توانند زمانی دولت‌ها و ملت‌ها را دچار مشکل کنند. این شبکه‌ها می‌توانند روی جنبه‌های روحی و روانی افراد مانور بدهند و کاری کنند که تشخیص درست و نادرست برای افراد مشکل شود.

هادی خانیکی از دیگر سخنرانان این سمینار علمی بود که درباره موضوع مطالعات رسانه و توسعه سخنرانی کرد؛ او در بخشی از سخنانش اظهار کرد: مساله ارتباطات و توسعه از ابتدای دهه 50 در ایران اهمیت پیدا کرد. به نظرم آن زمان ارتباطات مهم شد چون رادیو و تلویزیون مهم شد؛ البته تلویزیون در ایران روند معکوسی را طی کرد و از غیرخصوصی به دولتی تبدیل شد.

او به موضوع توسعه اشاره و اظهار کرد: یکی از کاستی‌ها این است که وقتی اسم از توسعه برده می‌شود، همه یاد نهادهای دولتی می‌افتیم. در حالی که در توسعه، نهادهای مدنی وغیره هم به همان اندازه ایفای نقش می‌کنند؛ تلویزیون مهم شد بنابراین بخش توسعه در ارتباطات مهم شد و وقتی توسعه مهم شد، همه سراغ دولت را گرفتند.

خانیکی درباره‌ی میزان اهمیت ارتباطات و توسعه در آینده ایران اظهار کرد: در آینده، ارتباطات و توسعه اهمیت زیادی پیدا خواهد کرد؛ چرا که در جوامع در حال گسترش و گذرا وقتی مسئله‌ای در حال وقوع است اهمیت پیدا می‌کند. زمانی که مسائل برجسته می‌شوند آسیب‌ها هم برجسته می‌شوند و ساده‌ترین کار این است به سراغ رسانه‌ها برویم و ببینیم جایگاه آنان کجاست.

او در ادامه‌ مطلب بالا خاطرنشان کرد: از این جهت می‌گویم در حال پیشرفت هستیم که در موضوعات مختلف شاهدیم که ارتباطات نقش پررنگ‌تری را نسبت به گذشته ایفا می‌کند. به عنوان مثال مسئولین برای حل بحران انرژی به کارشناسان ارتباطات احساس نیاز می‌کنند یا برای حل بحران کم‌آبی از جامعه‌شناس و کارشناس دعوت به عمل می‌آورند.

او درباره‌ی تأثیر مثبت و منفی شبکه‌های اجتماعی بر روی جامعه یادآور شد: فضای مجازی هم می‌تواند به فضای جامعه کمک کند و هم آسیب‌رسان باشد. اگر به سمت هویت‌های منعطف و گفت و گو برود قطعاً کمک‌کننده است. اما از طرفی حضور در فضاهای مجازی باعث می‌شود تا کنش‌گری افراد کاهش پیدا کند. بارها شاهد بودیم که افراد زیادی از صحنه‌های تصادف فیلم برداری کرده‌اند تا در شبکه‌های مجازی منتشر کنند اما هیچ‌اقدامی برای کمک نکرده‌اند.

خانیکی متذکر شد: رسانه نه توانای مطلق و نه ناتوان مطلق است. رسانه‌ها حتماً به توسعه کمک خواهند کرد اما نه تا زمانی که تصور کنیم این رسانه است که باید همه کارها را انجام دهد، اگر کاربر فعال از رسانه به عنوان یک ابزار استفاده کند حتماً نتیجه خواهد داشت.

مدیر گروه رشته‌ی ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبایی درباره‌ی تأثیر دولتی بودن رسانه‌ها در توسعه اظهار کرد: رسانه‌ها هم می‌توانند دولتی و هم غیردولتی باشند اما نقش آن‌ها نباید جابه‌جا شود. طبیعتاً هر حکومتی رسانه‌ای دارد که باید عملکردهای خودش را در آن انعکاس دهد. اما این که یک رسانه‌ی دیگر همین نقش را ایفا کند اصلاً صحیح نیست بنابراین می‌توان این طور نتیجه گرفت که رسانه‌ها می‌توانند دولتی یا غیردولتی باشند به شرطی که نقششان جابه‌جا نشود.

تژا میرفخرایی از دیگر سخنرانان سمینار علمی مطالعات رسانه بود که در سخنانی به موضوع گفتمان‌سازی رسانه‌ای پرداخت؛ او که معتقد است امروز رسانه‌ها دچار ناهمگونی شده‌اند، خاطرنشان کرد: دیگر تلویزیون آن موجود عجیب‌غریبی نیست که در زمان جنگ جهانی دوم در حال گسترش بود، امروز هر شبکه‌ای در سرتاسر دنیا خودش دارای گفتمان‌های کوچک و سلیقه‌ای است. در واقع آن گفتمان‌های ملی که پیش از این در هر کشور وجود داشت امروز در شبکه‌های گوناگون شکسته شده که هرکدام سلایق خود را مطرح می‌کنند و گاهی نیز در تناقض هستند.

میرفخرایی یادآور شد: امروز دیگر مخاطبان علاقه‌ای به تماشای تلویزیون ندارند و بیشتر در شبکه‌های اجتماعی حضور پیدا می‌کنند همانطور که می‌دانید مردم در بین شبکه‌های اجتماعی، تلویزیون، ماهواره و غیره در حال تقسیم هستند.

او با اشاره به حضور مردم در شبکه های اجتماعی اظهار کرد: مخاطبانی که قبلاً فقط خواننده بودند امروز خبر منتشر می‌کنند و باعث می‌شوند تا روزنامه‌نگاری غیرحرفه‌ای شود. هر کاربر شبکه اجتماعی خود گفتمانی جدا و سلیقه‌ای دارد. در این شرایط گفتمان رسانه‌ای دیگر فقط به تاریخ اختصاص دارد. امروز ما دموکراسی گفتمانی داریم. این دموکراسی حاصل تکثر رسانه‌ای است.