ردیابی اموال غارت شده موزه‌های جهان

رییس ایکوم جهانی از تهیه کتابی حاوی اطلاعات اشیاء به غارت رفته موزه‌ها با هدف ردیابی آن‌ها خبر داد.

هانس مارتین هینز گفت: کتابی با تصاویری از اشیاء به غارت رفته‌ی موزه‌ها تهیه و چاپ می‌شود و در کنفرانس‌های عمومی ایکوم با حضور وزرای کشورها مطرح خواهد شد تا میان ملت‌ها پخش شود. این کتاب قرمز به اینترپل، پلیس، بنادر، گمرک‌ها و فرودگاه‌ها فرستاده می‌شود تا اگر به شئ خاصی شک کردند، آن را بررسی کنند.

به گفته‌ی او، نتیجه چاپ این کتاب که حاوی فهرست قرمزی از آثار تاریخی غارت شده است، این بوده که توانستیم بسیاری از آثار واقعی و اصل را ردیابی کرده و به کشور مبدا بازگردانیم.

پژوهشگاه میراث فرهنگی امروز، شنبه 25 اردیبهشت‌ماه نشست رسانه‌ای را با حضور «هانس مارتین هینز»، رییس ایکوم جهانی و سید احمد محیط طباطبایی، رییس ایکوم ایران درحالی برگزار کرد که «هینز» روز گذشته به تهران وارد شده و قرار است در طول اقامتش درایران ضمن بازدید از آثار تاریخی شیراز، با موزه‌داران و شخصیت‌های فرهنگی این شهر دیداری داشته باشد. او در مراسم ویژه روز جهانی موزه‌ها که در موزه ملی برگزار می‌شود حضور خواهد داشت.

«هانس مارتین هینز» در این مدت تنها فرصت کرده بود موزه سبز را ببیند، بنابراین ایده و یا دیدگاهی درباره ضعیت موزه‌های ایران نداشت و طرح پرسش‌های در این زمینه به زعم او بی‌معنا می‌آمد، بنابر این مقرر شد پس از بازدید او از سایر موزه‌ها و البته شهر شیراز، نشست رسانه‌ای دیگری برگزار شود.

اما رییس ایکوم جهانی در این نشست در پاسخ به پرسش خبرنگاری مبنی بر این‌که ایکوم جهانی در مورد حفاظت از آثار موزه‌های کشورهایی چون عراق و سوریه که وارد جنگ می‌شوند یا کشورهایی که دچار بحران و یا بلایای طبیعی هستند چه تصمیماتی اتخاذ می‌کند، توضیح داد: اصولاً در هر کشوری که دچار جنگ یا بلایای طبیعی شود یا قیام و شورش و انقلابی شود، معمولاً موزه‌ها به شدت در معرض غارت قرار می‌گیرند و این یک عمل جنایتکارانه است که یا توسط باندهای گانگستری انجام می‌شود یا بوسیله یک‌سری از مردم غارت می‌شود. در هر صورت ما یک‌سری نیروی ویژه داریم که متخصص‌اند و در نخستین گام ایکوم این افراد را راهی کشور مذکور می‌کند تا بداند چه بلایی بر سر آن موزه آمده است، به عبارتی در نخستین گام یک ارزیابی از آن منطقه می‌شود.

فروش آثار هنری، سومین قاچاق پرسود دنیا

او افزود: یکی از کارهایی که در غارت اموال تاریخی- فرهنگی صورت می‌گیرد، روانه کردن و فروختن این آثار در بازارهای قاچاق آثار هنری است. همانطور که می‌دانید بعد از قاچاق اسلحه و مواد مخدر، قاچاق اشیاء تاریخی فرهنگی مقام سوم جهان را دارد.

هینز با بیان این‌که از سال 2002، یعنی حدود 15 سال مشغول جمع‌آوری فهرست قرمزی از اموال غارت شده است که تا کنون موفق به ردیابی برخی از آن‌ها نیز شده‌اند، گفت: از جمله بسیاری از اشیاء افغانستان به موزه کابل و بسیاری از اشیاء عراق به موزه بغداد به خاطر همین کتاب و اطلاع‌رسانی به موقع بازگردانده شد.

ایران هنوز فهرستی از آثار به غارت‌رفته ندارد

در همین حال پرسشی درباره‌ی وجود آثار ایرانی در این فهرستِ قرمز مطرح شد که محیط طباطبایی، رییس ایکوم ایران با بیان این‌که در ایران جنگی رخ نداده که اموال فرهنگی به غارت برود، گفت: کتاب قرمز را باید هر کشوری تهیه کند. کمیته ایکوم ایران هم از اداره اموال فرهنگی سازمان میراث فرهنگی خواسته که این فهرست را در اختیار ایکوم بگذارد تا این کتاب منتشر شود و ایکوم جهانی از سرقت‌های احتمالی و ... مطلع شود. پس ضروری است که اداره اموال فرهنگی میراث فرهنگی زودتر این فهرست را تهیه کند.

در ادامه هانس مارتین هینز با بیان این‌که داستان این موفقیت شاید خیلی هم کامل نباشد، گفت: اما به هرحال تا حدودی جواب داده و توانسته‌ایم بسیاری از اموال را به کشورهای خودشان بازگردانیم.

بناهای تاریخی لیبی چگونه در امان ماند؟

وی سپس به دست‌یافته‌های جدید ایکوم در مورد جنگ اشاره کرد و افزود: ایکوم نمی‌تواند وارد منطقه جنگی شود و بگوید انجام دادن چه کاری صحیح است، مخصوصا در جنگ‌های خاورمیانه و آفریقای شمالی که معمولا از نوع بمباران هوایی است. برای جلوگیری از این فجایع ایکوم کار جالبی کرده است. به خلبان‌های نیروهای هوایی کشورهای جنگ‌کننده یک‌سری تصاویر ماهواره‌ای ارسال کردیم که مطابق این تصاویر، محل یک‌سری از کاخ‌ها، بناهای تاریخی و موزه مشخص شده تا این مناطق را بمباران نکنند. این کار در لیبی موفق بود و وقتی که جنگ لیبی تمام شد، تصاویری که به دست‌مان رسید با تصاویر ماهواره‌ای که ارسال کرده بودیم مطابقت داشت و نشان می‌داد خلبان‌ها به ابنیه تاریخی احترام گذاشتند و واقعا بمباران نکردند.

رییس ایکوم جهانی ادامه داد: ما در لیبی واقعاً موفق عمل کردیم، اما در یمن چنین موفقیتی نداشتیم. به هر حال در مناطق دیگر این شانس را داشتیم که تا حدودی به کمک تصاویر ماهواره‌ای و با کمک خلبانان بناها و موزه ها را از گزند جنگ در امان نگه داریم. از این روش در سایر جنگ های هوایی بهره خواهیم برد.

وی به طرح دیگری برای کمک به اشیاء موزه‌های مناطق جنگی اشاره کرد و افزود: براساس این طرح اشیاء موزه‌های مناطق جنگی برای مدت معینی به یک کشور امن سپرده می‌شود و پس از خاتمه جنگ اشیا موزه مذکور بازگردانده شود.

محیط طباطبایی در ادامه اظهار کرد: با پیشرفت تکنولوژی از سال 2000 به این طرف سازمان یونسکو چه در افغانستان و چه در عراق از مراکز فرهنگی استعلام گرفت و این مناطق به جنگنده‌ها اعلام شد. در خود حملات هیچ تخریبی متوجه موزه ها نشد، بلکه آثار موزه‌ای در غارت‌ها و تخریب‌های بعدی از بین رفت.

ایکوم برای کسی نسخه نمی‌پیچد

به گزارش ایسنا، رییس ایکوم جهانی در ادامه‌ی این نشست درباره برنامه‌های آموزشی ایکوم بویژه برای ایران، گفت: ایکوم یک کمیته تخصصی آموزشی دارد که هر سال دور هم جمع می‌شوند و از تجربیات‌شان می‌گویند، مثلاً این که فلان موزه‌ی مدرن در حوزه تاریخ چه تجربیاتی دارد. وقتی این متخصصان از ملاقات سالانه بازمی‌گردند، آنچه را یادگرفته‌اند بومی‌سازی می‌کنند، مثلاً اگر موزه‌دار کانادایی کار خوبی کرده بر اساس مخاطبان یک کشور دیگر و برخورد آن‌ها می‌توان این تجربه خوب را توسط متخصصان همان کشور به شکل بومی منتقل کرد. مردم نسبت به 20 سال پیش علاقه بیشتری به بازدید از موزه‌ها دارند. بنابراین کمیته آموزش ایکوم به تبادل اطلاعات کمک شایانی می‌کند.

وی ادامه داد: ایکوم جهانی یک شورای حاکم بر موزه‌های دیگر نیست، ایکوم در سطح دنیا کمیته‌هایی دارد که هر کدام‌شان مستقل عمل می‌کند. ایکوم هر کشور بر اساس شرایط و اهداف کشور خودش عمل می‌کند. برخی کشورها هم سازمان موزه‌ای دارند و هم ایکوم و در آنجا ایکوم ملی اهداف جهانی ایکوم را به آن سازمان خاص فرضاً در ایران به اداره کل موزه‌ها اعلام می‌کند و از آن‌ها کمک می‌خواهد تا در راستای استاندارد جهانی گام بردارند،‌ اما در برخی نقاط سازمان موزه‌ای وجود ندارد و خود ایکوم وارد عمل می‌شود.

هینز تاکید کرد: ایکوم جهانی برای کسی نسخه نمی‌دهد، بلکه ایکوم هر کشور خودش باید چالش‌های روبه روی آن کشور را بشناسد و ایکوم ملی مستق عمل می‌کند.

محیط‌ طباطبایی رییس ایکوم ایران- در ادامه اظهار کرد: کمیته ایکوم ایران در تلاش است تا ظرفیت‌های ملی ایران را در حوزه موزه به سمع و نظر رییس ایکوم جهانی برساند. ظرفیت‌های دانشگاهی، مرمت و موزه‌ای را نشان دهد تا بداند چگونه به کمک و همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی یا محلی و بومی می‌توان یکسری دوره‌های آموزشی را برای ارتقاء سطح در کل و جزء برگزار کرد.

وی افزود: ایکوم چین از آنجا که نهاد دولتی است دوره‌های آموزشی را برگزار می‌کند. ما هم در تلاشیم به کمک ایکوم جهانی این دوره‌ها را برگزار کنیم. دو هفته پیش هم با حضور کارشناسان سوئیسی برنامه‌ای را درباره حقوق اموال میراث فرهنگی برگزار کردیم.

در ادامه علیرضا قلی‌نژاد عضو هیات اجرایی ایکوم ایران توضیح داد: شورای بین‌المللی ابزارش کمیته‌های ملی است و کارش آن است که رویکردها و تجارب خاص موزه‌ای را اعلام کند.از سوی دیگر کمیته‌های ملی تلاش می‌کنند از طریق تعامل با دستگاه‌های مختلف این نظرات و تجربیات را منتقل ‌کنند تا بنا بر ضوابط و مصلحت ملی برای ارتقاء کیفیت موزه‌های هر کشور تصمیم‌گیری شود.

ارزیابی کیفیت همه موزه‌های جهان غیرممکن است

رییس ایکوم جهانی در پاسخ به پرسش دیگری درباره‌ی این‌که آیا تا کنون گزارش از ارزیابی کیفیت موزه‌های ایران به وی منتقل شده است، گفت: هر سال که دور هم جمع می‌شویم کمیته‌های ملی و تخصصی منطقه‌ای باید گزارش سالانه ارایه کنند، اما ایکوم جهانی به عنوان یک نهاد مستقر در پاریس نمی‌تواند موزه‌های داخل یک کشور را ارزیابی کند. ما چنین اجازه‌ای نداریم چرا که فرضاً در ایران شما یک نهاد دولتی به نام اداره کل موزه‌ها دارید که همین وظیفه را دارد. یا کمیته ملی چنین وظیفه‌ای را دارد. ما برای داشتن حداقل استانداردها در همه موزه‌های جهان یک کد اخلاقی داریم، مثلا چگونه با اشیاء برخورد شود چه رفتاری با پرسنل داشته باشند، مالکیت معنوی و فکری این اشیاء باید چگونه باشد که در اسناد حقوقی کشورهایی که به ایکوم پیوسته‌اند این موضوعذکر شده است. ما صرفاً بر اساس گزارش کمیته‌های تخصصی ملی و منطقه‌ای و جهانی نظر می‌دهیم.

وی افزود: یادتان باشد کشوری مانند روسیه 12 هزار، آلمان 6500 و آمریکا 15 هزار موزه دارد و هم اکنون حدود 36 هزار موزه عضو ایکوم هستند، کدام سیستم جهانی توانایی چنین ارزیابی دارد؟ خود کشورها هم به سختی بتوانند یک ارزیابی کلی از وضعیت موزه‌هایشان داشته باشند. ارزیابی کلی تقریبا غیر ممکن است.

هینز همچنین به تشریح و توصیف ایکوم پرداخت و گفت: 70 سال پیش بعد از جنگ جهانی دوم ایکوم با حضور 14 کشور تشکیل می‌شود، اما اکنون 36 هزار موزه عضو ایکوم هستند و اکنون ایکوم بزرگترین نهاد فرهنگی غیر دولتی جهان است که 120 کشور کمیته ملی دارند و ایران هم دارای کمیته ملی ایکوم است.

رییس ایکوم جهانی گفت: ایکوم دارای 30 کمیته مشورتی تخصصی هم هست که در این بین کمیته حفاظت از همه بزرگتر است. 2600 کارشناس حفاظت در ایکوم جهانی دور هم جمع می‌شوند و اعمال نظر می‌کنند و هر سال هم تشکیل جلسه می‌دهد و درباره آخرین تجربیات و چالش‌های جدید صحبت می‌کنند. البته سایر کمیته‌ها مانند باستان‌شناسی، آموزش، امنیت و.. نیز دور هم جمع می‌شوند و تبادل نظر می‌کنند.