اسماعیلی: با تندی و درشت‌گویی به حاکمیت تفکر دینی نمی‌رسیم

منتخب مردم در مجلس خبرگان رهبری، از «آشنایی عمیق و صحیح دین»، «حضور عالمانه و متدینانه در صحنه اداره جامعه و پاسخگویی به سوالات روز» و «برخورداری از اخلاق فردی و اخلاق علمی» به عنوان سه پیش‌نیاز اقامه دین ناب در جامعه و احیاگری تفکر دینی نام برد و گفت: با تندی و درشت‌گویی به حاکمیت تفکر دینی نخواهیم رسید.

دکتر محسن اسماعیلی در همایش بزرگداشت مقام استاد شهید مرتضی مطهری که با موضوع «مطهری پیشتاز در اصلاح تفکر دینی» در مدرسه عالی شهید مطهری برگزار شد، گفت: با جست‌وجو در منابع دینی و متون روایی، اصطلاح «اصلاح تفکر دینی» نیافتم ولی درباره «احیای تفکر دینی» فراوان است؛ در نهج‌البلاغه نیز موارد مکرری تعبیر به احیای تفکر دینی شده اما تعبیر به اصلاح نشده است. بنابراین آن چه که احتیاج به اصلاح و بازنگری دارد، جامعه دینی و روش ما در فهم دین است؛ نه تفکر دینی.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: تأمل در مجموعه آثار شهید مطهری نشان می‌دهد که این استاد شهید، سه پیش‌نیاز برای اقامه دین ناب در جامعه را دارا است که علت جاودانه ماندن و موثر بودن ایشان نیز متأثر از این سه پیش شرط است.

او شناخت درست دین به معنای واقعی کلمه را اولین دلیل موفقیت مرحوم شهید مطهری در احیای تفکر دینی دانست و افزود: اگر کسی بخواهد تفکر دینی را بر جامعه حاکم کند و انحراف و بدعت‌های دینی را بزداید، نیازمند این است که ابتدا خودش دین‌شناس و فقیه باشد و عمیقاً و به طور صحیح، دین را شناخته باشد؛ چراکه دین یک امر عمیق و قدسی است، نه مقوله‌ای سطحی؛ بنابراین با آشنایی سطحی و جزیره‌ای نسبت به معارف دین نمی‌توان مدعی اصلاح جامعه دینی و احیای تفکر اسلامی شد.

اسماعیلی یادآور شد: شهید مطهری، ظهور افرادی که با آشنایی سطحی و التقاطی از اسلام، متولی معرفی دین به جامعه اسلامی شوند را یکی از آفت‌های احتمالی انقلاب اسلامی می‌دانند و به رهبران فکری جامعه نسبت به روزی هشدار می‌دهند که در جامعه انقلابی، افراد ناآشنا با عمق مطالب قرآنی، تفسیر قرآن و افراد ناآشنا با عمق مبانی اخلاقی، اخلاق بگویند؛ چه اینکه این وضع را از آفت‌هایی برمی‌شمرند که انقلاب را از درون خواهد پوساند.

اسماعیلی با بیان این که شناخت دین و فقاهت، با دو خطر عمده «تذبذب» و «تحجر» روبه‌رو است، گفت: این که برای همرنگ شدن با جماعت بخواهیم اسلام را به گونه‌ای معرفی کنیم که به هر قیمتی مورد پذیرش زمانه باشد، خطر تذبذب و فراموش کردن اصول را در پی دارد. خطر تحجر هم یعنی اینکه تفسیری انعطاف‌ناپذیر از تاکتیک‌ها و احکام تغییرپذیر دین ارائه دهیم.

منتخب مردم در مجلس خبرگان رهبری، ثمره تذبذب و تحجر را منزوی و خارج کردن دین از عرصه سیاست و اجتماع دانست و یادآور شد: شهید مطهری برای حل این مشکل، تئوری تفکیک احکام به ثابت و متغیر را می‌پسندد.

وی اولین نیاز در راه احیاگری تفکر دینی در جامعه را پیروی از راه شهید مطهری در تحصیل مستمر و دقیق و تحکیم پایه‌های علمی خود دانست و حضور در جامعه و شناخت سوال‌ها و شبهه‌هایی که نسبت به دین در جامعه وجود دارد را به عنوان پیش‌شرط دوم برای اصلاح جامعه دینی برشمرد و گفت: یک فقیه و متفقه برای حاکم کردن تفکر دینی در جامعه و اصلاح بدعت‌ها، نیاز به حضور در جامعه دارد؛ از این رو است که امام خمینی (ره) می‌فرمودند «اجتهاد مصطلح و مرسوم در حوزه‌های علمیه نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای امروز باشد».

اسماعیلی با اظهار تأسف از این که برخی از شبهه و سوال می‌ترسند، تصریح کرد: مرحوم استاد شهید مطهری نه تنها از شبهه و سوال نمی‌ترسید بلکه به استقبال آن‌ها می‌رفت. درست است که باید در برابر شبهه‌سازی و سوال‌سازی و آنهایی که به اسم شبهه و سوال، بر علیه تفکر دینی توطئه می‌کنند، مراقب باشیم اما نباید از سوال و شبهه بترسیم. همان‌گونه که شهید مطهری از طرح سوال و شبهه استقبال می‌کرد و البته توان علمی پاسخگویی به آنها را هم داشت.

او یادآور شد: شهید مطهری در یک تعبیر قابل تأمل می‌گوید که سنگینی و قداست حضور در جامعه و پاسخ به شبهات، کمتر از سنگینی و قداست مرجعیت تقلید نیست و می‌گوید یکی از دردهای روزگار ما این است که قداست و سنگینی مقام تبلیغ و رفع شبهات برای ما مشخص نیست و برخی خیال می‌کنند که اگر کسی در جامعه برای تبلیغ حاضر باشد، او توان مرجعیت تقلید را دارد.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: شهید مطهری هشدار داده است که اگر مجتهد در صحنه حاضر نباشد و پاسخ نیازهای روز را ندهد، و اگر حوزه‌ها و روحانیت متعهد به خود نجنبد و سوالات جامعه امروز را پاسخ ندهند، میدان را برای کسانی که به نام روشنفکری دینی، نظرات غیردینی ارائه و اسلام را مسخ می‌کنند، باز گذاشته است.

این عضو حقوقدان شورای نگهبان، پیش‌نیاز سوم برای یک احیاگر و مصلح در جامعه دینی را «اخلاق فردی» و «اخلاق علمی» دانست و خاطرنشان کرد: به عبارتی هر قدر دل و زبان پاک‌تر باشد، می‌تواند در احیای تفکر دینی موفق‌تر باشد؛ واگرنه بدون اخلاق، حرف و پاسخ ما هر چند هم که درست و صحیح باشد، در دل‌ها نخواهد نشست.

اسماعیلی در پایان با بیان این که با تندی و درشت‌گویی به حاکمیت تفکر دینی نخواهیم رسید، گفت: این که امروز افرادی مانند آیت‌الله امامی کاشانی مورد اقبال همگان هستند و همه با هر طرز تفکری امثال ایشان را می‌پسندند، ناشی از اخلاق و ادب ایشان است.