طلاق؛ آسیب ها و پیامدها

 «هادی معتمدی» عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و «مهدی سلطانی» عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی تربیت معلم در گفت و گوی تفصیلی با ایرنا، پدیده طلاق را از مهم ترین آسیب های اجتماعی ارزیابی كردند و تقویت نهاد خانواده و فرهنگ سازی را از جمله عوامل كاهش دهنده این معضل دانستند.

آسیب های اجتماعی از گذشته تاكنون در جامعه بشری مورد توجه اندیشمندان بوده است و همزمان با انقلاب صنعتی و گسترش دامنه نیازمندی ها، محرومیت های ناشی از برآورده نشدن خواسته ها و نیازها باعث پدید آمدن فساد، عصیان، تبهكاری، سرگردانی، طلاق، سرقت و ... شده است.

اكنون مقوله طلاق،‌ مساله ای مهم و قابل تامل برای جوامع بشری به شمار می رود و در ایران به عنوان یك آسیب اجتماعی تاثیرگذار خودنمایی می كند. برپایه آخرین آمار به دست آمده، پدیده طلاق در جامعه روند رو به رشدی دارد و این امر به دلیل شرایط خاص اجتماعی شكل گرفته كه در صورت برطرف نكردن آن، خطر آسیب جدی به نهاد خانواده یعنی اساسی ترین نظام های اجتماعی وجود دارد.

اهمیت این موضوع و تاثیر آن در عرصه های گوناگون كشور سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «هادی معتمدی» عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و «مهدی سلطانی» عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی تربیت معلم به گفت و گو بپردازد.

 انواع طلاق در جامعه كدام هستند و چه عواملی باعث ایجاد طلاق می شوند؟
*معتمدی: در متن ها به بسیاری از انواع طلاق ها اشاره شده است. یك نمونه از طلاق، طلاق رسمی و كلاسیكی به شمار می رود كه به آن طلاق قانونی می گویند و برپایه آن زن و مرد عقد خود را در حضور شاهد باطل می كنند، این نوع طلاق به دلیل مسائلی مانند اعتیاد، بیكاری، مسایل جنسی و ... در جامعه رخ می دهد.

یك نمونه دیگر طلاق اقتصادی است كه زن و مرد با هم زندگی می كنند اما در زمینه مالی و اقتصادی از یكدیگر جدا هستند و نمونه دیگر این پدیده طلاق عاطفی محسوب می شود و مرد و زن با هم زندگی می كنند و به دلیل نداشتن زمینه های فكری و احساسی مشترك و اینكه بعد از مدتی فهمیده اند كه در مسیری اشتباه گام گذاشته اند، هیچ گونه ارتباط عاطفی و احساسی با یكدیگر ندارند اما به دلیل حضور فرزند و خانه مشترك و ... از هم جدا نمی شوند. همچنین می توان از طلاق اعتقادی، سیاسی و ... نیز نام برد.

*سلطانی: طلاق در مبحث های فقهی و حقوقی، معنا و مفهوم خاصی دارد، برای نمونه از طلاق رجعی و ... نام برده شده است. در حال حاضر این پدیده در جامعه هنگامی به وجود می آید كه دو فرد پس از یك زندگی مشترك به دادگاه خانواده مراجعه می كنند یا اینكه به صورت توافقی یا با نارضایتی و با رای دادگاه از یكدیگر جدا می شوند.

باید به این نكته نیز اشاره كرد كه در اسلام ازدواج یك امر خوب به شمار می رود و به این امر توصیه شده است و در ارتباط با طلاق، پیامبر اسلام(ص) می فرمایند كه بدترین امر در نزد خداوند طلاق است. هر چند در سده های گذشته طلاق در ایران كمتر رخ می داد اما اكنون این پدیده روبه گسترش است و دلیل این امر نیز این نكته محسوب می شود، در گذشته این باور وجود داشت كه در هر صورت و با هر شرایطی باید زندگی كرد و به طلاق نپرداخت اما اینك به دلیل تغییرهایی كه مدرنیته شدن در جامعه به وجود آورده مقوله طلاق روبه افزایش است. هر چند نظریه پردازان اجتماعی عوامل مختلفی از جمله فقر اقتصادی، بیكاری گسترده و ... را باعث به وجود آمدن طلاق در جامعه می دانند.

خانواده ها پس از طلاق چه آسیب هایی می بینند؟
*معتمدی: در هر جامعه ای با طلاق به گونه ای متفاوت برخورد می شود، در ایران مبحث هایی همچون مهریه، داشتن اموال مشترك، بودن حق طلاق در دست مرد، طلاق های عاطفی متعدد، نبود امنیت مالی، اقتصادی و اجتماعی برای زنان مطلقه، نگاه جامعه به زن و مرد مطلقه، سبب شد تا در تمام زمینه های گوناگون افراد مطلقه دچار آسیب های اجتماعی، روحی، روانی و خانوادگی شوند اما یكی از مهم ترین آسیب هایی كه در مسیر طلاق برای افراد به وجود می آید، موضوع آسیب فرزندان است. فرزندانی كه در بسیاری از مواقع بر اثر نا آگاهی و كشمكش های پدر و مادر آسیب های جدی می بینند و ممكن است از آنها سوء استفاده شود.

در ایران بیشترین آسیب ها از طلاق متوجه فرزندان سپس زن ها و در مرحله آخر مردها می شود. به همین سبب توصیه شده است، در هنگام ازدواج، انتخاب ها درست باشد و در صورتی كه به طرف طلاق كشیده شوند، از مشاوره استفاده كنند تا كمترین آسیب به كانون خانواده و افراد وارد شود.

 با گسترش پدیده طلاق در سال های گذشته جامعه ایران با یك بحران در حوزه اجتماعی روبرو شده است، باید به این امر توجه داشت، خانواده آخرین سنگر خواهد بود كه از فرد در برابر جامعه حمایت می كند كه اگر این نهاد سنتی از هم گسسته شود، فرد در جامعه به مشكل بی پناهی بر می خورد و نهاد حمایت گری را برای خود تصور نمی كند، زیرا اكنون نهادهای حمایت گر كمتری در جامعه وجود دارد، بنابراین باید جایگاه نهاد خانواده را در جامعه مستحكم تر ساخت.

پیامدهای طلاق برای جامعه چیست؟

*معتمدی: افرادی كه ارتباط میان خانوادگی خود را به دلیل طلاق از دست می دهند، ممكن است نگاه جامعه به این افراد در حوزه اجتماعی متفاوت باشد، اما مهم ترین موضوع این است كه هر نوع آسیب اجتماعی از جمله طلاق، سطح ضریب امنیت در جامعه را پایین می آورد و وقتی این مقوله كاهش یابد، اجتماع به سمت افسردگی، افزایش بزه های اجتماعی، كاهش شادی، خشونت و ... حركت می كند.

*سلطانی: مهم ترین پیامد گسترش طلاق برای جامعه فروپاشی نهاد خانواده است زیرا با از میان رفتن خانواده انواع مشكل ها و دیگر آسیب های اجتماعی به وقوع می پیوندد، هر چند باید به این نكته اشاره كرد كه در گفتمان های اجتماعی جامعه امروزی خانواده به عنصری مظلوم تبدیل شده است زیرا به جای آسیب شناسی پدیده ها، نهاد خانواده مورد هجمه قرار می گیرد، در صورتی كه برای آسیب شناسی پدیده طلاق باید تمام نهادها را مسوول دانست.

چرا امر طلاق در جامعه كنونی عادی شده است؟
*معتمدی: متاسفانه در جامعه بحثی با عنوان ازدواج سفید كه نشانه بی اخلاقی به شمار می رود،‌ به وجود آمده است و برخی واژه مقدس ازدواج را جایگزین آن می كنند، بنابراین هنگامی كه تابوی مقوله ای همچون ازدواج شكسته می شود، بسیاری از آسیب های اجتماعی دیگر نیز به وجود می آید و پدیده ای مانند طلاق نیز به امری عادی در جامعه تبدیل می شود كه این امر می تواند برای جامعه به عنوان یك فاجعه تلقی شود. امید است با گردهمایی ها و آسیب شناسی هایی در این زمینه بتوان فعالیت های مفیدی انجام داد.

*سلطانی: با توجه به آمارهای به دست آمده در زمینه گسترش طلاق در جامعه می توان به خوبی مشاهده كرد، این پدیده نه تنها به امری عادی بلكه به موضوعِ روزمره تبدیل شده است. اكنون در جامعه مشاهده می شود، هنگام ازدواج احتمال طلاق هم سنجیده خواهد شد و همین احتمال باعث شده كه اگر طلاق نیز به وجود آید، همچون گذشته به آن نگریسته نشود و برای فرد قابل هضم باشد.
 
فرهنگ سازی و آموزش چه تاثیری در كاهش طلاق در میان زوج ها می تواند داشته باشد؟
*معتمدی: آموزش نقش مهمی در كاهش طلاق در جامعه دارد. برای نمونه آموزش در زمینه جنسی و دیگر زمینه ها می تواند سبب كاهش طلاق شود كه در این میان صدا و سیما برنامه هایی با عنوان «حریم مهرورزی» را در این زمینه پیش رو قرار داده است. وقتی یك نكته ساده در زمینه جنسی در كاهش طلاق موثر واقع می شود، بنابراین نباید شك كرد، دیگر مسایل آموزشی نیز در این زمینه اثرگذار خواهد بود.

*سلطانی: برای فرهنگ سازی و كاهش امر طلاق در وهله نخست باید به وضعیت اجتماعی و اقتصادی جامعه رسیدگی كرد زیرا بسیاری از طلاق ها ناشی از نارسایی در این زمینه ها است، فرهنگ سازی و آموزش می تواند از مسیر فیلم ها و رسانه های جمعی انجام شود، هر چند در سینما و فیلم های جامعه طلاق به امری عادی تبدیل شده است، خانواده ها نیز در زمینه فرهنگ سازی برای كاهش طلاق كم كاری می كنند و نقش خود را به خوبی ایفا نمی كنند، در صورتی كه خانواده می تواند مهم ترین نقش را داشته باشد. همچنین باید گفت، افراد جامعه مهارت ها و تكنیك های زندگی خانوادگی را به خوبی یاد نگرفته اند.

**ایرنا»: در برنامه ششم توسعه در زمینه كاهش آسیب اجتماعی، شورای اجتماعی كشور به ریاست رییس جمهوری و نایب رییس وزیر كشور تشكیل می شود. این شورای چه سیاست گذاری هایی می تواند در زمینه كاهش طلاق داشته باشد؟

*معتمدی: تشكیل شورای اجتماعی كشور و حضور رییس جمهوری در این شورا نشانه مهم بودن این آسیب اجتماعی و ضرورت توجه به آن است. سیاست گذاری در این شورا باید به طرفی پیش برود كه به امور كارشناسی توجه بیشتری شود. در این برنامه ریزی های كلان كشور باید ارگان مسوول پیگیری آسیب های اجتماعی شناخته شود و دیگر ارگان ها همچون وزارت كشور، كمیته امداد امام خمینی(ره)، شهرداری و ... برای آسیب شناسی طلاق و راه های كاهش آن، به این ارگان كمك كنند. همچنین باید در زمینه كاهش طلاق از كارشناسان مجرب استفاده شود و پنهان كاری در این زمینه جلوگیری به عمل آید.

*سلطانی: دولت با تشكیل شورای اجتماعی كشور باید در زمینه تقویت بنیان های اجتماعی و فرهنگی كوشا باشد. برای نمونه بایستی در زمینه فرهنگ سازی به حمایت از سینماگران و كارگردانان پرداخته شود تا آنها به عنوان یك رسانه تاثیرگذار بتوانند بر روی مخرب بودن پدیده طلاق در فیلم های خود بپردازند.

به گزارش ایرنا وی افزود: همچنین باید به نتیجه های پژوهش هایی كه به وسیله پژوهشگران در زمینه های اجتماعی انجام می شود، توجه كرد تا از این نتیجه ها در تصمیم گیری ها استفاده شود و نیز سیاست های گذشته و حال در زمینه كاهش طلاق در جامعه مورد مقایسه و نقد قرار گیرد و بر مبنای این امر به سیاست گذاری های جدید پرداخته شود. برای نمونه در امر آموزش به ویژه در مدرسه ها باید به سیاست های تازه و آموزنده پرداخت.