داعش چگونه میلیاردر شد؟

براساس آمار بودجه سال ٢٠١٥ داعش مبلغی معادل دو میلیارد دلار همراه با مازاد بودجه‌ای بالغ بر ٢٥٠ میلیون دلار بوده است.

داعش دیگر فقط یک سازمان تروریستی ایدئولوژیک محسوب نمی‌شود بلکه کنشگر غیردولتی بین‌المللی است که با سرشت دوگانه تروریستی- تبهکاری، برای گسترش مرزهای سرزمینی و نیز ایدئولوژی خشونت و ترور خود، از هیچ‌گونه تجارت غیرقانونی و جرم سازمان‌یافته درآمدزا، روگردان نیست. در راستای تأمین این هدف، داعش روزانه حداقل به بودجه‌ای بالغ بر دو میلیون دلار برای مواردی مانند خرید تجهیزات نظامی و لجستیکی، پرداخت دستمزد جنگجویان و اعضا و نیز سایر هزینه‌های جاری و عملیاتی نیاز دارد.

این بودجه از منابعی از قبیل فروش غیرقانونی نفت خام، قاچاق عتیقه و آثار باستانی، باج‌گیری و خون‌بها، قاچاق مواد مخدر، قاچاق انسان و اعضای بدن و نیز سایر انواع تجارت غیرقانونی درآمدزا، تأمین می‌شود.

بر‌اساس تأیید معاونت سابق تروریسم و اطلاعات مالی وزارت خزانه‌داری آمریکا- دیوید کوهن - بودجه سال ٢٠١٥ داعش مبلغی معادل دو میلیارد دلار همراه با مازاد بودجه‌ای بالغ بر ٢٥٠ میلیون دلار بوده است. این ارقام داعش را به ثروتمندترین سازمان تروریستی تاریخ بدل کرده است. لوییس شلی، رئیس اندیشکده TraCCC در دانشگاه جورج میسون معتقد است در آمدهای داعش از منابعی همچون انواع تجارت قاچاق، باج‌گیری و جرائم سازمان‌یافته تأمین می‌شود.

درآمد ناشی از باج‌گیری، بیشتر از طریق ربودن شهروندان خارجی همچون کارمندان سازمان‌های بین‌المللی و خبرنگاران غربی، انجام می‌گیرد که گفته می‌شود میلیون‌ها دلار از همین طريق نصیب گروه داعش می‌شود.

یکی دیگر از منابع درآمدی داعش، قاچاق اعضای بدن است. دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر اعلام کرده است که این گروه اعضا و اندام‌های داخلی بدن افراد مجروحی را که دستگیر کرده است، می‌فروشد. بنابر گزارش محمد الحکیم نماینده عراق در سازمان ملل متحد، در پی یافتن گورهای دسته‌جمعی در موصل عراق، بر بدن افراد کشته‌شده جای جراحی وجود داشته و اکثرا کلیه‌های آنها خارج شده بود. براساس نظر رئیس پزشکی قانونی دانشگاه دمشق نیز در چند سال اخیر بیش از ١٨هزار اندام بدن انسان در شمال سوریه قاچاق شده است. تونی آتاناسیو نویسنده در‌زمینه جرائم سازمان‌یافته و استاد دانشگاه معتقد است هر‌یک از اعضای بدن به مبلغی بالغ بر ٢٥٠ هزار دلار به قاچاقچیان در اروپا فروخته می‌شود.

قاچاق مواد مخدر یکی از سه تجارت پرسود دنیا و نیز یکی از پرمنفعت‌ترین منابع بودجه‌ای داعش محسوب می‌شود. بنا بر اظهارات ویکتور ایوانف، رئیس سازمان فدرال مبارزه با قاچاق مواد مخدر روسیه، درآمد سالانه داعش از قاچاق مواد مخدر از افغانستان به اروپا بالغ بر یک میلیارد دلار است. تقریبا بیش از نیمی از هروئین اروپا از مسیر عراق و سوریه و مناطق تحت کنترل داعش و نیز دولت‌های شکننده شمال آفریقا، به اروپا قاچاق می‌شود. همچنین، بنا بر گزارش این سازمان، پول حاصل از تجارت مواد مخدر داعش از طریق شهر نینوا در نزدیکی مرز ترکیه، به مرکز جدید دیگری در ترکیه منتقل می‌شود.

علاوه بر قاچاق مواد مخدر، داعش اقدام به کاشت حشیش و تریاک در مزارع و اراضی وسیعی در مناطق حمام العلیل و محلبیه در جنوب موصل نیز کرده است. همچنین تولید مخدر صنعتی کپتگون در سوریه در بخش‌هایی از حلب که صنایع و کارخانجات در آن قرار دارند با تغییر کاربری به مرکز تولید کپتگون تبدیل شده است؛ این مناطق از دیگر مناطق تولید مواد مخدر در سرزمین‌های تحت کنترل داعش به شمار می‌آید.

‌به ‌دلیل ماهیت مجرمانه فعالیت گروه‌های قاچاقچی مواد مخدر، دسترسی به اطلاعات دولتی و سازمان‌های اطلاعاتی درباره اندازه‌گیری حجم دقیق مبادلات و درآمد حاصل از تجارت غیرقانونی مواد مخدر بسیار دشوار است. بااین‌حال براساس گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد، میزان تجارت گروه‌های مواد مخدری سالانه مبلغی بالغ بر ٤٠٠ تا٥٠٠ میلیارد دلار معادل شش تا ٩ درصد مجموع تجارت جهانی است.

یکی دیگر از انواع تجارت پرسود دنیا قاچاق انسان است. گروه تروریستی داعش با استفاده از ارتباطات شبکه‌ای خود با دیگر گروه‌های جرائم سازمان‌یافته دنیا، به خریدوفروش انسان به‌ویژه زنان و دختران ایزدی و مسیحی می‌پردازد. مراکز تجارت انسان بیشتر در موصل و رقه واقع شده است. براساس گزارش کمیساریای عالی حقوق بشر، بیش از ٢٥هزار زن و دختر به‌عنوان اسیران جنگی داعش، مورد آزار جنسی قرار گرفته و فروخته شده‌اند.

علاوه‌بر‌این، داعش از تجارت مهاجران نیز کسب درآمد می‌کند. به‌این‌صورت که داعش از هریک از این مهاجران مبلغی بیش از هشت‌هزار دلار دریافت می‌کرد و به آنان اجازه عبور و ورود به ترکیه را می‌داد تا از آنجا به اروپا سفر کنند. از آنجایی که آشوب و ناامنی کماکان در خاورمیانه بخصوص در سوریه و عراق جریان دارد؛ بنابراین قاچاق مهاجران نیز به نوبه خود یکی دیگر از منابع تأمین مالی داعش به حساب می‌آید.

علاوه بر حمایت‌های مالی بعضی از کشورهای عرب، تیم اقتصادی این گروه تروریستی نیز منابع داخلی درآمدی اعم از مالیات، باج‌گیری و جزیه نیز تدارک دیده است. بیش از یک‌سوم تولید گندم و منابع کشاورزی کشور عراق در اختیار گروه تروریستی داعش است. علاوه‌بر‌این کنترل بیمارستان‌ها، مراکز خرید و رستوران‌ها نیز با این گروه تروریستی- تبهکاری است که ماهانه چندین میلیون دلار عاید این گروه می‌کند.

فروش غیرقانونی نفت از دیگر منابع درآمدی پرسود داعش است. بر اساس تخمین «مرکز نظارت حقوق بشر سوریه»، کلیه منابع تولید نفت سوریه حدود ٦٠ هزار بشکه در روز است که در دست شورشیان و قبایل قرار دارد. از این مقدار نیز حدود ٦٠ درصد آن تحت ‌اختیار داعش است. اما با توجه به کمبود تجهیزات لازم برای استخراج، از این مقدار فقط ٢٠ درصد قابل استخراج و بهره‌برداری است. خریداران نفت داعش در سوریه، مصرف‌کنندگان محلی (به میزان بسیار کم برای تولید الکتریسيته)، بازار سیاه و درصد زیادی نیز ترکیه است که با قیمت بسیار نازل در حدود بشکه‌ای ١٠تا ٢٠ دلار فروخته می‌شود.

تجارت غیرقانونی نفت داعش در عراق شرایط کاملا متفاوتی دارد. دولت اسلامی درحال‌حاضر بر ١٤ حلقه چاه نفت در عراق تسلط دارد و روزانه حدود ٨٠ هزار بشکه نفت از این چاه‌ها با مبلغی دو تا سه‌برابر کمتر از قیمت بازارهای جهانی از طریق واسطه‌های ترکیه، اقلیم کردستان، اردن و اخیرا نیز کیف و بندر اودسا به فروش می‌رساند. درآمد روزانه داعش از فروش نفت عراق، بالغ بر دو میلیون دلار برآورد شده است. با این‌حال، نفت تنها منبع درآمدی داعش برای تأمین تجهیزات، سلاح، دستمزد جنگجویان و سایر هزینه‌های عملیات نظامی نیست. براساس گزارش یونسکو، فروش آثار باستانی عراق و سوریه در بازار سیاه، یکی از منابع پرمنفعت این گروه تروریستی به حساب می‌آید که از مرزهای سوریه به ترکیه و لبنان و سپس به اروپا قاچاق می‌شود.

داعش به‌عنوان یک «سازمان دوگانه تروریستی- تبهکاری» با ارتباط با گروه‌های جرائم سازمان‌یافته بین‌المللی از فارک در آمریکای لاتین گرفته تا بوکوحرام در آفریقا و نیز KLA در بالکان، به «گروه جرائم سازمان‌یافته بی‌سرزمین» تغییر ماهیت داده است. این گروه‌ها در انواع تجارت غیرقانونی شریک هستند، به‌ازای تأمین سلاح و تجهیزات قاچاق برای یکدیگر مسیرهای امن حمل انسان و کالای قاچاق تأمین می‌کنند و همچنین انواع تخصص و تجربیات تبهکارانه و تروریستی را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند.

تهدید بی‌سرزمین داعش، در قالب یک گروه جرائم سازمان‌یافته بی‌سرزمین با ماهیتی دوگانه، دیگر به اشاعه ایدئولوژی رادیکال اسلامی محدود نیست. بلکه دسترسی به منابع مالی گسترده غیرقانونی چالشی است که اقتصاد جهانی و به‌تبع آن امنیت جامعه بین‌الملل را به رویارویی کشیده است؛ بنابراین در این راستا علاوه بر اجماع جهانی در‌خصوص مقابله با این پدیده دوگانه، شفاف‌سازی تراکنش‌های مالی بین‌المللی به‌خصوص در ترکیه، اقلیم کردستان و نیز کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، از اولین گام‌های محدودسازی دسترسی‌های مالی داعش به شمار می‌آید.

این یادداشت در ویژه نامه نوروزی روزنامۀ شرق منتشر شده است.