ارزیابی اهداف سفر نخست وزیر ترکیه به ایران

روزنامه جهان صنعت در یادداشتی به قلم دکتر افشار سلیمانی نوشت: رهبر حزب عدالت و توسعه و نخست وزیر ترکیه در شرایطی به ایران سفر رسمی می‌کند که ایران و منطقه با چند تحول اساسی مواجه بوده و سرنوشت سوریه در ‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد‌. بی‌شک انجام این دیدار در دوره پسابرجام و پساانتخابات پارلمانی و خبرگان و عدم موفقیت سیاست خارجی ترکیه در قبال تحولات سوریه و نتیجه‌بخش نبودن سیاست‌های ماجراجویانه عربستان و تلاش برای ایجاد ائتلاف نظامی عربی - اسلامی در برابر سوریه که واکنشی در برابر روسیه و ایران بود و همین‌طور ناکامی تلاش‌های صلح بین‌المللی برای حل بحران و جنگ داخلی و نیابتی و تروریستی درسوریه و بحران موجود در روابط آنکارا- مسکو پس از ساقط شدن جنگنده روسی توسط جنگنده ترکیه و هشدار آمریکا به ترکیه مبنی بر عدم تهاجم نظامی به کردهای سوریه در مذاکرات توان چانه‌زنی مضاعفی در اختیار مقامات ایرانی قرار می‌دهد، بدیهی است که نواهرم‌های توان‌افزا، فرجامی از دیپلماسی دولت تدبیر و امید است که مزید بر پشتوانه آرای 19 میلیونی خرداد 92، آرای چند میلیونی انتخابات پارلمانی اسفند 94 را نیز به عنوان تکیه‌گاهی ملی با خود به همراه دارد‌.

از سوی دیگر داوداوغلو در حالی به ایران آمده است که دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه مزید بر چالش برونداد سوری-کردی- عراقی که بیشتر خود مسبب آن است، با چالش‌های درون داد کردی - گولنیستی و تبدیل نظام پارلمانی به ریاستی در مجلس ملی ترکیه مواجه است و چنین شرایطی ظرف چند سال اخیر هزینه زیادی بر دوش ملت ترکیه گذاشته و انرژی فزاینده‌ای را از دولت این کشور هدر داده و نه‌تنها در مسیر تحقق اهداف نوعثمانی‌گری گامی به جلو نبوده بلکه در روند مثبت دوره پیشاریاست‌جمهوری اردوغان نیز خلل‌آفرین بوده است‌.

مجموعه عوامل برشمرده‌شده بیانگر این است که محور اصلی دیدار و مذاکرات داوداوغلو در تهران تحولات منطقه به ویژه اوضاع در سوریه خواهد بود‌. البته هدف دیگر این سفر همانا استفاده از فرصت‌های اقتصادی در دوره پسابرجام- از جمله مقوله انرژی و انتقال گاز ایران به ترکیه پس از صدور حکم جریمه علیه ایران است- که تا حدودی با اختلاف رویکردهای دو کشور در سوریه پیوند خورده است.

دولت ترکیه باید با درک واقع‌بینانه از محیط داخلی، پیرامونی و فراپیرامونی، استراتژی سیاست داخلی و خارجی خود را در امتداد دوره دوسال مانده به پایان نخست‌وزیری رجب طیب اردوغان قرار دهد و از تنش‌های داخلی و خارجی بکاهد و بدون زیاده‌خواهی در عرصه داخلی و خارجی درصدد جبران مافات و کمک به بهبود اوضاع داخلی و ثبات و امنیت منطقه باشد‌. در شرایط کنونی مبارزه با گروه‌های تروریستی به ویژه داعش و انسداد کامل راه‌های دسترسی تروریست‌ها به خاک سوریه و ایفای نقش ایجابی و سازنده در چارچوب گروه بین‌المللی حل بحران سوریه برای ترکیه و دیگر اعضای این گروه یک ضرورت است‌.

روند تحولات سوریه نشانگر این است که در صورت عدم حل سیاسی جنگ داخلی در این کشور، احتمال تجزیه سوریه تقویت خواهد شد و دولتمردان ترکیه که به دلیل تبعات ناشی از این چندپارگی در داخل کشور خود مخالف تجزیه سوریه هستند باید کفه ترازوی ایرانی- روسی- حزب‌الله لبنان- عراق را سنگین‌تر کنند و از این رهگذر آمریکا را که در خطوط میانی حل بحران حرکت می‌کند، به سمت این کفه سوق دهند‌. آنچه پرواضح است، این است که بحران سوریه راه حل نظامی ندارد و ادامه جنگ داخلی در سوریه به نفع ترکیه و ایران و سوریه و دیگر کشورهای منطقه نیست اما آمریکا و غرب اگر سود مورد انتظار را کسب نکنند از ادامه جنگ هم زیان نخواهند دید و چه بسا عوایدی هم به دست آورند‌. دراین میان ایران هم باید ضمن ایفای نقش ایجابی و موثر با همه طرف‌ها در ارتباط با سوریه، مراقب رودست خوردن از روسیه نیز باشد‌.

وجه دیگر دیدار نخست‌‌وزیر ترکیه از ایران می‌تواند به تبعات ناشی از همکاری روسیه و ایران در سوریه بر ترکیه که چالش‌هایی نیز میان تهران- آنکارا پدیدار کرد و مناسبات تنش‌آلود ترکیه و روسیه پس از شلیک جنگنده ترکی به جنگنده روسی معطوف شود، هرچند در آن مقطع ایران باید موضع اوسط از خود نمایش می‌داد اما شاید دیدار داوداوغلو از ایران فرصتی برای میانجی‌گری میان روسیه و ترکیه فراهم کند، درصورت موفقیت، تهران یا شهر دیگری از ایران می‌تواند میزبان دیدار مشترک سه‌جانبه مقامات ایرانی، ترکی و روسی- حداقل برای شروع در سطح معاونان وزرات خارجه- در آینده‌ای نزدیک باشد که خود می‌تواند در روند حل بحران سوری نیز موثر افتد‌.

اگرمقامات دو کشور از دریچه منافع و امنیت ملی به روابط دو کشور همسایه مسلمان بنگرند- که باید اینگونه بنگرند- ضرورتا باید به کاهش و رفع اختلافات فی‌مابین حول محور منافع مشترک بیندیشند و رهیافت‌های عملی نیل به آن را شناسایی کرده و بیش از این در مسیر تقویت همه‌جانبه مناسبات دو کشور که خواست ملت‌هایشان است، فرصت‌ها را از دست ندهند‌.
*سفیر پیشین ایران درآذربایجان و تحلیلگر مسایل بین‌المللی