«اجتهاد» چیست و چگونه احراز می‌شود؟

موضوع ردصلاحیت برخی چهره‌های سرشناس در انتخابات مجلس خبرگان که به دلیل عدم احراز اجتهاد آنها از سوی شورای نگهبان انجام شده، جزو موضوعات مهم این روزهای کشور محسوب می‌شود. اما اجتهاد چیست و چگونه احراز می‌شود؟

بهمن کشاورز - حقوقدان و رئیس اتحادیه سراسری کانون وکلای دادگستری کشور - در روزنامه «آرمان» نوشته است: «موضوع احراز صلاحیت علمی یا اجتهاد جهت ورود به مجلس خبرگان رهبری مسأله‌ای است که جدا از سایر شرایط داوطلبان ورود به این مجلس می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد.

 اجتهاد عبارت است از ملکه‌ای که در افرادی وجود دارد و به آنها امکان و اجازه می‌دهد احکام جزئی را از منابع شرعی استخراج کنند. به عبارت ساده‌تر اگر کسی بتواند درباره موضوعات مختلف سیاسی، مالی، اجتماعی و امثال آن با مراجعه به کتاب، سنت، اجماع و عقل اظهارنظر کند و هر حکم شرع را درباره این موضوعات بیان نماید، این فرد مجتهد است.

برای احراز مجتهد بودن یک فرد کافی است دو مجتهد بر این امر شهادت دهند. البته اگر فردی نزد مجتهدی آموزش ببیند و در نهایت امر استاد اعلام کند که او نیازی به ادامه آموزش ندارد، اجتهاد این فرد محرز می‌شود. گفته شده است اگر کسی بتواند کتاب مشهور «جواهر» را بخواند و فهم کند و استنباط خود را بیان کند، این فرد را باید مجتهد دانست. بنابراین به نظر می‌رسد در امر اجتهاد ناچار باید به شهادت مستقیم و روشن افراد مجتهد درباره یک فرد اتکا کرد.

همچنین در بسیاری از موارد شنیده شده مجتهدانی داشته‌ایم که نظر خود را درباره اجتهاد فرد یا افراد به طور تلویحی و غیرمستقیم بیان کرده‌اند. مثلاً خطاب به شاگردان خود گفته‌اند «درس تمام شد» یا گفته‌اند «فلان‌کس محقق و دانشمند است و به آرا و نظریات او می‌توان استناد کرد.»

به نظر می‌رسد اجتهاد را از طریق آزمون و امتحان مشکل هم بتوان احراز کرد. اگر چنین اقدامی ممکن باشد، سایر طرق احراز اجتهاد نسبت به این روش اولی است زیرا طی قرون متمادی این روش‌ها به کار گرفته شده و معتبر بوده است. حاصل اینکه وجود شیاع بین علما و مجتهدان درباره اجتهاد فرد یا افرادی، وقتی این نظر علناً ابراز شود، برای احراز اجتهاد کافی به نظر می‌رسد.

البته آنچه که عرض شد، برداشت فرد غیرمختصص غیرمجتهد از دیده‌ها و شنیده‌ها و خوانده‌هاست و لاغیر. ‌الله‌اعلم»