کاهش قیمت نفت و سرنوشت آینده حکام عرب

خبر انلاین در یادداشتی به قلم عبدالصمد محمودی نوشت:

در روزهای اخیر قیمت نفت اوپک باز هم به روند نزولی خود ادامه داد، طوری که امروز قیمت هر بشکه نفت اوپک به 25 دلار رسیده است. قیمتی که شاید دو سال پیش کمتر کارشناسی آن را پیش بینی می‌کرد. بسیاری از کارشناسان نفتی و اقتصادی عمدتا دلایل این کاهش قیمت را به تولید نفت شِل (oil shell) در آمریکا و کاهش رشد اقتصادی چین در ماه‌های اخیر نسبت داده‌اند. اما ماجرا هر چه که باشد، این مساله با تمام سختی‌ها و رنج‌هایی که می‌تواند برای شهروندان عرب حاشیه خلیج‌فارس داشته باشد، حاوی یک نقطه عطف برای حکام آن نیز هست. منظور از سختی و مشقت برای شهروندان این کشورها، این است که بالاخره برای سالیان متوالی شهروندان این کشورها به دلیل برخورداری از نعمت خدادادی نفت و درآمدهای حاصله از این رانت، هیچ گاه حاضر به کار، خلاقیت و نوآوری مداوم و پرداخت مالیات به حکومت‌هایشان نبودند، چراکه حکومت‌های آنان به دلیل بهره‌گیری از رانت نفت، از شهروندان بی‌نیاز بودند. به عبارت دیگر، حکومت‌های این کشورها نسبت به شهروندان خود استقلال داشتند. در نتیجه­ی چنین وضعی، حکام این کشورها چندان مردم را برای گرفتن مالیات و خراج در تنگناهای قانونی سفت و سخت قرار نمی‌دادند. گویی که همیشه بین آن‌ها و شهروندانشان، این قانون نانوشته وجود داشته که؛ «ما چیز زیادی از نظر اقتصادی از شما نمی‌خواهیم و چیز زیادی هم از نظر سیاسی به شما نمی‌دهیم».

اما سوال این است، حال که قیمت نفت به 25 دلار رسیده و حتی براساس پیش‌بینی‌ها ممکن است در روزها و ماه‌های آتی به زیر 20 دلار نیز برسد، آیا حاکمان عرب منطقه که رگ حیاتشان به چاه‌های نفت وابسته است، خواهند توانست سیاست‌های پیشین خود را تداوم بخشند؟ آیا اصلا آن‌ها چنین ساختارهایی را برای پاسخگویی به موقع به مطالبات شهروندانشان، پیش‌بینی کرده‌اند؟!

ممکن است این شائبه و احتمال وجود داشته باشد که کاهش قیمت نفت، محدود، چند روزه یا نهایتا چندماهه خواهد بود، اما ظاهرا شواهد امر خلاف این مساله را نشان می‌دهد، چراکه با وجود درگیر بودن عراق، لیبی، عربستان و بحرین با مناقشات و درگیری‌های داخلی، قیمت نفت همچنان در حال کاهش است و حتی این بی‌ثباتی‌ها نتوانسته قیمت نفت را افزایش دهد. مضافا اینکه، در سال‌های اخیر تقاضای جهانی برای نفت نیز همچنان ثابت باقی مانده است. این در حالی است که ایران نیز قرار است در روزهای آتی حداقل 500 هزار بشکه به تولید روزانه خود اضافه کند.

آیا در این صورت کاهش قیمت نفت باز هم محتمل نخواهد بود؟ با این اوصاف، آیا دوران کنونی به مثابه نقطه عطف برای حاکمان عرب خارومیانه نخواهد بود؟ آیا کشورهایی که در طول سالیان متوالی عادت کرده بودند با دلارهای بادآورده نفتی حقوق و آزادی‌های سیاسی مردم و شهروندانشان را به گروگان بگیرند، خواهند توانست سیاست‌های پیشین خود را تداوم بخشند؟ اصلا شاید بتوان ادعا کرد که یکی از دلایل اصلی ناآرامی‌ها و نابسامانی‌های اخیر در کشورهایی چون عربستان، بحرین و حتی امارات و کویت، ناشی از پیامدهای همین مساله است. چنان که می‌دانیم عربستان سعودی با کسری بیش از 100 میلیارد دلار برای بودجه سال آینده روبه‌رو شده و تقریبا نیز هر روز شاهد بحران‌هایی در مناطق نفت خیز شرقی خود است، بحرین برای جبران هزینه‌های کنونی خود بر روی نفت 116 دلاری حساب کرده، در حالی که هر روز بر شدت تظاهرات در این کشور افزوده می‌شود، امارات در دو سال اخیر در یک اقدام کم سابقه بیش از 200 زندانی سیاسی را به زندانیان خود اضافه کرده است!

در نهایت شاید بتوان گفت تداوم کاهش قیمت نفت، این کشورها را با کسری عظیم بودجه و کاهش سیاست‌های رفاهی روبه‌رو خواهد کرد و این مساله می‌تواند آغاز یک نقطه عطف و یک پیچ تاریخی برای حاکمان آن‌ها از یک‌طرف، شهروندانشان از طرف دیگر، و در یک بعد کلان تر برای کل خاورمیانه باشد. البته باید به انتظار نشست و دید. و صد البته شاید هم به قول اج‌پی‌تیلور؛ «تاریخ {در این منطقه} به نقطه عطف رسیده باشد، اما {باز هم} نتواند ورق بخورد».