نگاهمان به رفع تحریم‌ها چگونه باشد؟

روزنامه وقایع اتفاقیه در یادداشتی به قلم محمد خوش چهره نوشت:پیش‌از‌آنکه بخواهیم اثرات اجرای برجام بر اقتصاد ایران را بررسی کنیم، باید اول تعریفی از تأثیرات داشته باشیم. این تأثیرات می‌تواند آنی، کوتاه‌مدت و حتی بلندمدت باشند. قطعا خبرهایی مانند لغو تحریم‌ها تأثیراتی آنی در حوزه روانی ایجاد می‌کند. یعنی ممکن است فضای مثبت یا  منفی در اقتصاد به‌وجود بیاورد اما در موضوع لغو تحریم‌ها تاکنون تأثیرات مثبت بوده‌اند.

 انتظاراتی که همراه با امیدهایی است که می‌تواند تأثیراتش را در بعضی رفتارهای کوتاه‌مدت، شامل افزایش انگیزه فعالان اقتصادی برای فکر‌کردن به حضور در بخش‌های اقتصادی و مولد یا بخش‌های تولیدی از یک  طرف و تشویق  صاحبان سرمایه برای حضور بیشتر در بازار از‌طرف‌دیگر، نشان دهد. بالطبع رفع تحریم‌ها آثار روانی بسیار بزرگی را در اقتصاد ایران گذاشته است اما قبل از پرداختن به تأثیرات کوتاه‌مدت‌و‌میان مدت باید درک صحیحی از تولید ملی داشته باشیم. شواهد و قرائن بعد از جنگ نشان داد که روز‌به‌روز فضای اقتصاد کشور به طرف جهانی‌شدن پیش می‌رود، همگان به خوبی می‌دانند که اقتصاد ایران ریشه در نفت دارد و بخش قابل‌توجهی از درآمد ملی ما حاصل از نفت است. در اقتصادی که ریل‌گذاری‌اش به‌لحاظ درآمد‌زایی نامتوازن است، قبل از  اینکه کشور را به رشد و شکوفایی اقتصادی برساند، مصرف‌گرایی را که مبتنی‌بر تولید ناخالص نفت است در بودجه‌نویسی و فعالیت‌های اقتصادی رواج می‌دهد. این رویکرد یعنی اینکه بدانیم با اقتصادی واجد ارزش روبه‌رو هستیم.

 در این اقتصاد متناسب با آن تلاش و کوششی که صورت می‌گیرد، درآمد ایجاد نشده است و به‌بیان‌دیگر سهم افراد در تولید ناخالص ملی، جایگاهی مطلوبی ندارد. همگان به خوبی می‌دانند تکیه بر درآمد‌های نفتی باعث شده است اقتصاد ایران ضعیف، ناتوان و به تعبیری بهتر فاقد مزیت‌های لازم برای حضور در بازارهای جهانی باشد. از‌طرف‌دیگر این فضای باز اقتصادی از گذشته تا به امروز به هر نسبتی که بوده، وابستگی بیشتری به واردات داشته است. اقتصاد ما به واردات اجناس مصرفی در قبال فروش نفت خام عادت کرده است. این عادت ناپسند به جای واردات دانش روز، سبدی برای واردات کالاهای مصرفی شده است. واردات کشور از هفت یا هشت سال گذشته بیشتر کالاهای مصرفی است. در کنار این میزان واردات، قاچاق کالا نیز داریم که در مجموع در  سال‌های اخیر نزدیک به صد میلیارد دلار واردات قاچاق و غیرقاچاق در کشور داشتیم. طبعا هر گشایشی در فضای مناسبات پولی و بانکی بعد از تحریم‌ها رخ دهد، تأثیر مستقیمی بر فضای اقتصادی ایران دارد.  باید ببینیم رفع تحریم‌های بانکی و آزادشدن پول‌های بلوکه‌شده به رشد و توسعه می‌انجامد یا همچنان تأثیر محدودی در توسعه کشور دارد و مانند سال‌های پس از جنگ شکاف طبقاتی را بیشتر می‌کند و وابستگی شدید به واردات را موجب می‌شود. بنابراین تا زمانی که تغییر نگرش و رویکرد در اقتصاد کشور رخ ندهد، نمی‌توان از پول‌های آزاد‌شده و رفع تحریم‌ها انتظار معجزه داشت.