رفتار جدید سعودی ها چه دلیلی دارد؟

روزنامه قانون در یادداشتی به قلم سیدابوتراب فاضل/ تحليلگر سياسي نوشت:

تقریبا همه کارشناسان سیاسی که از نزدیک تحولات منطقه را پیگیری می‌کنند، متفق القول براین باورند که افزایش تنش بین ایران وعربستان به پیچیده‌ترشدن اوضاع کمک می‌كند ولاجرم مذاکرات نیم بند صلح در یمن  و روند مذاکرات صلح درسوریه را با رکود وسستی مواجه خواهد كرد . ازسوی دیگر عربستان به طورقطع ویقین به این نتیجه رسیده است که ایالات متحده از اجرای برجام کناره گیری نخواهد کرد وتوقف برجام با شرایط امروز جهان ومنطقه، رویایی بیش نخواهد بود.بااین شرایط سوال اساسی این است که چرا عربستان شیخ نمر را اعدام کرد وازشهادت این عالم بزرگ جهان اسلام چه منفعتی را حاصل می‌کند؟وچرا عربستان با وجود علم به حساسیت مسلمانان وبه خصوص شیعیان و به ویژه ایران به اعدام شیخ نمر دست زد؟حقیقت اعدام شیخ شهید نمر با علم به تحولات جدید ونظم نوین حاکم درمنطقه به کدام دلیل می تواند توجیه شود؟ورفتارجدید عربستان چه دلیلی می تواند داشته باشد؟ باید پاسخ این تغییر رفتاررا در اوضاع منطقه ونقش محدود شده عربستان دنبال کرد.

1-عربستان طی 10 سال گذشته به وضوح با نوعی «محدودشوندگی قدرت »در منطقه مواجه شده است .این درحالی است که پیش ازاین وبه صورت سنتی وانحصاری این کشور درمیان  کشورهای عرب ،همسایه ای قدرتمند به حساب آمده که توان بازیگری بالایی در شکل‌دهی مناسبات خاورمیانه وجهان عرب دارد. .سعودی ها به وضوح روی امارات عربی متحده به عنوان یک متحد وفادار حساب می کنند ،مصر را با همه تحولات اساسی که دراین کشوراتفاق افتاد حمایت کرده و ژنرال السیسی ازجمله رهبران عرب است که دربارسعودی اورا به عنوان یک متحد قدرتمند می شناسد ،اردن وکویت به رهبری عربی سعودی اعتقاد دارند ودربحرین، متحدی«حرف‌گوش‌کن » حکومت می‌کند وقس علیهذا.درعین حال عربستان سعودی از سال 2010که موج بیداری اسلامی، دیکتاتورهای منطقه وعرب را با چالش وبعضا سرنگونی مواجه کرد ، توانسته ضمن مهاربحران درداخل ،حتی ازرژیم بحرین نیز محافظت کند .با این اوصاف از سوي ديگر اما حکام سعودی احساس ضعف  دربرابرتحولات منطقه وداخل کشورمی کنند چرا که درگیری عربستان در جنگ‌های سوریه و یمن، ظهور گروه «داعش »وحمایت بی‌چون و چرای سیاسی ولجستیکی از این گروه توسط وهابی ها  و توافق هسته‌ای ایران‌و1+5، عربستان را در منطقه عمیقا آسیب‌پذیر کرده است.درحقیقت عربستان با ترکیبی پارادوکسیکال از«کنش‌ها» و«تهدیدات »روبه‌رو است. ازسوی ديگر  درفضای سیاست داخلی باسرکوب مداوم شیعیان وهراس از قدرت‌گیری آنان  دست وپنجه نرم می‌کند وازسوی دیگر به واسطه ساختارمتصلب وهابی‌گری وحمایت ایدئولوژیک از افراط گرایی -که ذاتی حکومت سعودی  است -نمی تواند دست از حمایت سیاسی ،نظامی واقتصادی از افراطیون بکشد.این وضعیت ناپایدار در سیاست خارجی وداخلی عربستان را موجب شده است. درچنین شرایطی  حکام سعودی تلاش می کنند تا با سرکوب داخلی ودرعین حال کنش منطقه ای ،اولا قدرت ازدست رفته ومحدود شده خود در منطقه را بازیابی و ثانیا فضای سیاست داخلی خودرا کنترل کنند .به عبارتی سعودی ها برای یافتن پاسخی به چالش های اساسی داخلی خود ازجمله  جنگ قدرت بین شاهزادگان ،پایین آمدن قیمت نفت وکسربودجه بیش از100میلیارددلاری ،ومواجهه با ایران پس ازتوافق هسته ای وسازوکارجدید امنیتی منطقه وظهورمجددوالبته قدرتمند ایران به عنوان بازیگر مطمئن درمنطقه،تلاش می‌کنند تامشکلات ونابسامانی های داخلی خودرا سامان دهند وازاین طریق کنش موثری درتحولات منطقه داشته و بیش از این قدرت خودرا محدودشده نبینند.

2-اینک وپس از دوسال مذاکره مداوم وموثر ایران وغرب وپیروزی سیاسی ایران درمواجهه با قدرت های بزرگ وحل موضوع هسته ای وشکست پروژه ایران هراسی، همه جهانیان متوجه شده اند که توافق هسته ای دودشمن بالفعل دارد اول رژیم صهیونیستی ودوم عربستان.درحقیقت محورعربی – عبری بازگشت موفقیت‌آمیز ایران به نظم جدید بین المللی را برنمی تابد و با وجود کارشکنی ها نتوانست از امضای توافق هسته ای جلوگیری کند .به عبارتی عربستان دراین آوردگاه سیاسی شکست خورده است.حال که شرایط برای اجرای برجام به شمارش روزها رسیده است ،عربستان تلاش مرموزی را آغازکرده تا با انزوای ایران، درحقیقت موقعیت منطقه ای خودرا بازیابی كند .این مهم درحالی است که روابط سنتی واستراتژیک ایالات متحده با عربستان نیز بعد ازتوافق هسته ای به شدت به سمت محدود شدن پیش می‌رود وبه عبارتی عربستان سعودی سیاست مهار ایران را در دوره جدید با دوراهبرد: الف:مقابله نیابتی با ایران درسوریه ،عراق ویمن ازطریق جنگ ومبارزه با شیعیان‌، وب: تلاش برای به انزواکشاندن ایران باهمکاری متحدان عرب خود دردستورکارقرارداده است .دراین راهبرد ،حکام نابخرد سعودی البته تشدید جنگ شیعه –سنی وتجهیز تروریست های افراطی را نیز به کارگرفته اند تا شاید بتوانند با برافروختن تنش های منطقه ای به اهداف خود که همانا مقابله باایران وبازیابی نقش منطقه ای خود است برسند.ازاین رو، مواجهه سیاسی وپرتنش با ایران را راهکار انحراف اذهان از شکست سیاست خارجی خوددرمنطقه می دانند.چه اینکه سیاست حمایت تروریست‌ها در سوریه نیز با وجود هزینه انسانی بالا، نتوانست دولت مشروع بشاراسد را سرنگون کند. همچنین تجاوز عربستان در یمن نیز به طور گسترده‌ای، یک شکست استراتژیک محسوب می‌شود و با وجود هزینه‌های انسانی  ونظامی بالا به ا هداف خود نرسیده است.

3- در شرایط جدید حاکم بر منطقه وجهان ،به خصوص بعد از توافق هسته ای و راهبردهای نادرستی که ریاض درپیش گرفته ،بدون تردید عربستان با بحرانی دیگرمواجه خواهد شد وآن عدم مشروعیت رهبری در جهان عرب است که سعودی ها به شدت به پایداری آن اعتقاد دارند.هیاهوی ریاض برای ایجاد ائتلاف بین المللی ضدتروریسم یا نمایش آنها برای تشکیل ائتلاف جنگ با یمن به عنوان یک اقدام جمعی عربی به رهبری عربستان وتلاش برای همراه کردن کشورهای عربی – اسلامی به پیروی از قطع روابط دیپلماتیک با ایران ،دلبستگی حکام سعودی را به رهبری درجهان عرب نشان می‌دهد اما واقعیت نظم جدید منطقه به خصوص بعد ازتوافق ایران و1+5چیزدیگری رانشان می‌دهد چرا که اولا همراهی معناداری باریاض برسر قطع روابط دیپلماتیک با ایران به جز چندکشورغیر مهم صورت نگرفت وحتی امارات نیز تنها به کاهش سطح روابط سیاسی خودبا تهران بسنده کرد ، ثانیا قدرت های بزرگ، اعدام شیخ نمر واقدامات ضدحقوق بشری عربستان را محکوم کردند، ثالثا با شرایط موجود بعید است كه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس راه عربستان را درمواجهه با ایران درپیش بگیرند؛ رابعا برخی کشورهای مهم منطقه مانند ترکیه وقطر که درائتلاف نانوشته با سعودی ها درسوریه به جنگ نیابتی با دولت قانونی اسد شرکت داشتند، پس ازورود محکم روسیه به جنگ با داعش وپیروزی های ارتش ونیروهای مردمی درعراق ،دیگرنمی خواهند يا نمي توانند متحد استراتژیک عربستان درمنطقه باشند واین واگرایی درسیاست منطقه ای ریاض ومحدودشدن نفوذ این کشور، بلاشک بحرانی جدید وشکستی سنگین برای عربست