تهران معتدل و آنکارا پرخاشگر

اگر در ماجرای یمن ایران در سویی و بر حسب ظاهر ترکیه و عربستان در سوی دیگر بودند اما در جنگ لفظی چند روز اخیر آنکارا و تهران نیز بر حسب ظاهر ترکیه در یک سو و ایران و روسیه در سوی دیگر ایستاده‌اند.

ایران و ترکیه در طول تاریخ معاصر فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده‌اند. از زمانی که نجم‌الدین اربکان از حزب اسلامگرای رفاه در ترکیه به قدرت رسید و در واپسین سال دوران ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در مرداد 1375 به تهران آمد و قرارداد گازی با ایران امضا کرد تا همین مناقشه اخیر در مورد خرید نفت داعش، این دو کشور تاثیرگذار در منطقه، روابط دوستانه و کم‌تنشی داشته‌اند.

تنش‌ها و دوستی‌ها

بعد از دوران اربکان و با روی کار آمدن لاییک‌ها در ترکیه روابط ایران با این کشورگرمی گذشته را از دست داد. رابطه ترکیه با رژیم صهیونیستی یکی از مواردی بود که روی روابط ایران و ترکیه تاثیر‌گذار بود. البته ایران و ترکیه در مسائل مهم منطقه‌ای و جهانی همواره برای یکدیگر نقش میانجی را بازی کرده‌اند. در درگیری میان ترکیه و سوریه بر سر عبدالله اوجالان در فوریه سال 1999 این دو کشور فضای پرتنشی را تجربه کردند که با وساطت ایران از این تنش‌ها کاسته شد.
 بعد از آن در مورد مساله هسته‌ای و مذاکرات ایران با کشورهای غربی طی یک دهه گذشته ترکیه همواره تلاش می‌کرد تا به‌عنوان میانجی بین ایران و اتحادیه اروپا و حتی آمریکا ایفای نقش کند. اما این دوران با تحولات جدید در منطقه پس از آغاز بحران سوریه شکل دیگری به خود گرفت.

 یمن، آغاز تنش‌های تازه

با آغاز درگیری‌ها و بالاگرفتن تنش‌های داخلی در یمن، عربستان نیروهای نظامی خود را به این کشور فرستاد و آن زمان رجب طیب اردوغان در مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی «فرانس 24» اعلام کرد ممکن است کشورش از نظر لجستیکی از عربستان حمایت کند.

اگر در ماجرای یمن ایران در سویی و بر حسب ظاهر ترکیه و عربستان در سوی دیگر بودند، اما در کشاکش لفظی چند روز اخیر آنکارا و تهران نیز بر حسب ظاهر ترکیه در یک سو و ایران و روسیه در سوی دیگر ایستاده‌اند. بعد از آنکه ترکیه یک فروند جنگنده روسیه را که قصد بمباران مواضع داعش در سوریه را داشت در مرز سوریه منهدم کرد، تنش‌ها میان ترکیه و روسیه بالا گرفت. ایران از ابتدا اعلام کرد که این جریان و مناقشات مطرح شده به هیچ‌وجه به‌نفع منطقه نیست و رویکرد ایران نیز میانجی‌گری به قصد آرام کردن منطقه است. اما ماجرا به همین جا ختم نشد.

اتهام خرید نفت از داعش

روسیه بعد از این بحران، ترکیه را متهم کرد که همواره از داعش و نیروهای تروریستی موجود در سوریه حمایت می‌کند. مسئولان روس اعلام کردند که اطلاعات و اسناد موثقی دارند که نشان می‌دهد ترکیه از داعش نفت می‌خرد و از این طریق به این گروه تروریستی کمک می‌کند. ترکیه با رد این اتهام گفت اولین بار رسانه‌های ایرانی این مطلب را منتشر کرده‌اند و اردوغان در پیامی به حسن روحانی این مساله را به ایران یادآوری کرده است و ادامه گفته‌های او صورت تهدیدآمیزی داشت.

واکنش اولیه ایران به این اظهارات از سوی حسین جابر انصاری، سخنگوی وزارت خارجه ایران بود. او در واکنش به این اظهارات رئیس‌جمهوری ترکیه از مقامات این کشور خواست اصول نزاکت و احترام متقابل را رعایت کنند و از ماجراجویی در اتخاذ مواضع سیاسی بپرهیزند.

در مقابل این واکنش معتدل، مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه با طرح ادعای ضبط شدن مکالمه اردوغان با روحانی مدعی شد مقامات ایران نباید واقعیت سخنان هشدارگونه رئیس‌جمهوری ترکیه را منکر شوند. او بار دیگر سخنان اردوغان را تکرار کرد. دیروز احمد داوود اوغلو، نخست‌وزیر ترکیه در اجتماع حزب حاکم عدالت و توسعه در آنکارا بار دیگر با اشاره به تنش اخیر بین تهران – آنکارا گفت: «اگر مواضع ایران در برابر ترکیه ادامه یابد این موضوع به روابط بین دو کشور لطمه خواهد زد.» او مدعی شد «حضور نیروهای نظامی ترکیه در عراق به‌خاطر مبارزه با داعش است.» ایران پیشتر از حضور نظامی ترکیه بدون رضایت دولت بغداد در شمال این کشور انتقاد کرده است.

پس از بالا گرفتن تنش‌های لفظی پاسخ‌هایی از سوی مقامات رسمی و غیررسمی ایران ابراز شد. از جمله علی‌اکبر ولایتی مشاور امور بین‌الملل رهبر معظم انقلاب در یک برنامه تلویزیونی به این سخنان واکنش نشان داد و گفت: «کشورها باید در حد و اندازه‌های خود صحبت کنند. ممکن است یک کشور کوچک آفریقایی هم به یک کشور بزرگ هشدار دهد. هر کشوری باید حد و اندازه خود را بداند و ایران کشوری مقتدر با تاریخ چند هزار ساله و اقتدار در منطقه و تاثیرگذاری در صحنه بین‌المللی است و با صحبت‌های خارج از محاسبات دقیق که چیزی جز تنش در بر ندارد، میانه‌ای ندارد. همچنین مصطفی پورمحمدی، وزیر دادگستری که در جمع مسئولان و کارکنان وزارت دادگستری و سازمان تعزیرات حکومتی سخنرانی می‌کرد، گفت: «در شرایطی که ایران اسلامی باعزت و اقتدار موضوع هسته‌ای را پشت سر گذارده و در حال رسیدن به جایگاه مناسب خود بوده و امنیت کامل در کشور برقرار است، نسبت‌های ناروای رئیس‌جمهوری ترکیه و حتی برخی اظهارات و رفتارهای تهدیدآمیز وی علیه سوریه و عراق، نشان‌دهنده حقارت است و این در حالی است که دست این افراد به انواع جنایات، فساد و حتی قاچاق آلوده بوده و اساسا در اندازه چنین حرف‌هایی نیستند.»

آینده روابط در پرتو  شرایط منطقه

با مستثنی کردن تنش لفظی اخیر بین ترکیه و ایران به نظر می‌رسد در طول سال‌های گذشته روابط دوجانبه سیاسی و اقتصادی تهران – آنکارا برای مقامات دوطرف از هر موضوع دیگری مهم‌تر بوده است، به نحوی که حتی در شرایط اختلاف نظر عمیق دوکشور در چهار سال گذشته بر سر بحران سوریه، تهران و آنکارا به‌گونه‌ای رفتار کرده‌اند که اختلافات آنها پیرامون موضوعات منطقه‌ای به روابط دوجانبه‌ آسیبی وارد نیاورد.

 با این حال تنش لفظی اخیر بین تهران و آنکارا تا حدودی کم‌سابقه به نظر می‌رسد و باید دید دورقیب همسایه که نزدیک به دو قرن بدون جنگ جدی و با احترام به حاکمیت ملی دوطرف در کنار یکدیگر زیسته‌اند این اختلاف و جنگ لفظی را به چه سرمنزلی خواهند رساند.

منبع: فرهیختگان