کد خبر: ۷۱۰۶۱
تاریخ انتشار: ۱۹ آبان ۱۳۹۴ - ۱۷:۲۰
هر ساله در شهرستان‌های لامرد و مُهر در جنوب استان فارس، زمین­‌های زیادی در کشت بهاره چون دیگر نقاط گرمسیری ایران زیر بار انواع محصولات از قبیل هندوانه، شمّام و طالبی می‌­‌رود و تعداد زیادی کشاورز و سرمایه‌گذار از استان­‌های کشور برای کاشت و برداشت این محصولات به این شهرستان‌ها می‌آیند و به دنبال آن میزان برداشت آب بسیار بیشتر از مقداری است که هر ساله به دشت­‌های این دو شهرستان نفوذ می‌­‌کند و اگر این روند ادامه پیدا کند؛ دشت‌های لامرد خشکیده‌تر از وضعیت موجود می‌شود.
سعید سروش از فعالان فرهنگی و اجتماعی در یادداشتی نوشت: آبان ماه که می‌رسد چشم­‌های نگران مردم فلات ایران به سمت افق‌­های غربی خیره می‌­‌شود. زمین تفدیده و دل‌های گرمازده، بارانی دلکش را انتظار می‌کشند تا عطش سرکش تابستانیشان فرو بنشیند و خنکی دلپذیری کام خشکیده آن‌ها را‌تر و تازه کند. آواز باد و باران در ایران و به ویژه جنوب حکایت شیرینی ندارد.

در چند سال اخیر زیاد شنیده­‌اید که بر اثر خشکسالی و برداشت بی­‌رویه دریاچه­‌های شور و شیرین بسیاری خشکیده و تالاب‌های شیرین بی‌شماری به شوره‌­زار بدل شده‌اند.

اکثریت دشت‌­های ایران تراز منفی دارند؛ یعنی میزان برداشت آب از آن‌ها بیشتر از میزان نفوذ آب در زمین است. از میزان پنجاه و هشت میلیارد متر مکعبی که سالیانه از آب­‌های سطحی و زیر سطحی برداشت می‌­‌کنیم، بیست و پنج میلیارد متر مکعب آن اضافه برداشت است.

در بسیاری از مناطق با حفر چاه‌های عمیق آب‌های فسیلی که ذخیره چند میلیون ساله هستند را بدون توجه به هشدارهای کار‌شناسان به تاراج می‌­بریم.

خشکسالی‌های چندین ساله ادامه یافته، منابع آب به سرعت غیر قابل باوری در حال پایان است و با این همه ما هم‌چنان به روال و روش­‌های گذشته منابع غیر قابل تجدید آب را غارت می‌­‌کنیم.

دولت­‌ها در دهه­‌های گذشته منابع آب را مدیریت نکرده و مردم به ویژه کشاورزان و باغداران نیز هرگز بحران آب را جدی نگرفتند.

سیاست­‌های غیر اصولی دولت­‌ها و اعمال برنامه­‌هایی که با معیارهای جهانی مغایرت داشته و دارند به هدر رفت ذخایر ذی‌قیمت آب شتاب داده است.

وقتی با صدور مجوز چاه­، زمین را مثل سیبل گلوله سوراخ می‌کردیم تصور غالب این بود که زیر کویر ایران به حجم اقیانوس هند آب شیرین داریم.

وقتی به کپی‌­برداری از کشورهای پر باران در ایران نهضت سد سازی به راه افتاد چندان دور از انتظار نبود که در چنین سال‌هایی دریاچه‌های پریشان، هامون، بختگان و حتی ارومیه بخشکد، از کف هورالعظیم طوفان ریزگرد‌ها به هوا بلند شود و بشود بر کف زاینده‌رود زیبای اصفهان فرش پهن کرد.

اشتباه دولت­‌ها در مدیریت منابع آب خسارت غیر قابل جبرانی را به سرمایه‌­های ملی و اقتصاد کشاورزی وارد کرد.

نظریه‌­پردازی­های غیر اصولی، رأی­‌آور و احساسی کار را به جایی کشاند که رییس دولت گذشته طرحی ارائه کرد که بر اساس آن میلیون‌­‌ها هکتار از اراضی ملی ایران بین پانزده میلیون خانوار بدون زمین تقسیم شود تا در اوقات فراغت برای خود بوستانی برپا کرده و هر کس برای خودش کشاورزی کند.

ابتکار اقتصادی وی برای قابل کشت کردن میلیون­‌ها هکتار از زمین­‌های لم یزرع ایران در صورتی عملی می‌­شد که آب شیرین دریاچه­‌های پنجگانه آمریکای شمالی را به کویر ایران هدایت می‌­کردند. در مقیاس کوچک‌تر اشتباهی مشابه این در دولت اصلاحات رخ داد. در آن مقطع طرح غیراستاندارد خودکفایی گندم خسارت قابل توجهی به بخش کشاورزی و دامی وارد کرد.

تولید بسیاری از اقلام کشاورزی در ایران عزیز ما نه تنها مقرون به صرفه نیست بلکه بسیار زیانبار است.

ما نمی‌­‌توانیم در این وضعیت جوی که بنا به جبر طبیعت در یک اقلیم خشک و نیمه خشک قرار گرفته­‌ایم و با این شیوه‌­های از رده خارج کشاورزی هر چه را نیاز داریم و بازار تقاضا می‌­‌کند مثل یک کشور صنعتی و پر باران تولید کنیم.

گذشته از آنکه در کشورهای پیشرفته ۷۰ درصد آب بهره‌­برداری شده در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و این رقم در کشور ما از ۹۰ درصد نیز تجاوز می‌­‌کند میزان مصرف آب برای برداشت مساوی یک محصول در دو نقطه جغرافیایی متفاوت است.

در حالی‌که برای تولید یک کیلوگرم گندم مثلاً در اسلواکی ۴۵۰ لیتر آب مصرف می‌­شود ما برای تولید‌‌ همان مقدار گندم ۱۳۰۰ لیتر آب مصرف می‌­‌کنیم. در سایر اقلام کشاورزی نیز وضعیت همینطور است.

در موردی مشابه در ایران مصرف آب برای تولید برنج در استان­‌های شمالی بسیار کمتر از فارس، اصفهان و سایر استان­‌هاست. پس برداشت­‌های یکسان بر حسب اقلیم‌­های متفاوت می‌­‌تواند در اتلاف یا نگهداری منابع آب بسیار اثرگذار باشد.

از این گذشته تولید اقلام زیادی از انواع تولیدات کشاورزی که در فضای باز کشت می‌شوند در فلات ایران ابداً عقلایی نیست.

بنا بر آمار، برای تولید هندوانه که ایرانِ کم آب رده سوم تولید جهانی آن را دارد معادل هفت برابر ذخیره سد کرخه در این شرایط بحرانی، آب از دل زمین بیرون می‌­‌کشیم. زمانی‌که برای تولید یک کیلو هندوانه حداقل دویست و پنجاه لیتر آب مصرف می‌­شود ما هرسال در این شرایط بحران‌­زا حدود هفت برابر ذخیره سد کرخه از طریق تولید و فروش هندوانه به صورت مجازی آب صادر می‌‌کنیم.

در صورتی که شیوه منطقی این است که با واردات محصولاتی مثل گندم، برنج، دانه­‌های روغنی، ذرت و امثال آن سالیانه به صورت مجازی بین ۱۸ تا ۲۰ میلیارد متر مکعب آب به کشور وارد می‌شود. بماند که در بسیاری از سال‌ها محصولی مثل هندوانه که تا این اندازه برای تولید آن آب مصرف می‌شود به علت فراوانی تولید و عدم تقاضای بازار ارزش بارگیری نداشته و بر روی زمین­‌های کشاورزی‌‌ رها می‌­‌شوند.

شهرستان­‌های لامرد و مُهر به علت واقع شدن در ناحیه گرم و خشک و خشکسالی­‌های دَورانی به لحاظ منابع آب در وضعیت تأسف­‌باری هستند.

با این حال هر ساله زمین­‌های زیادی در کشت بهاره چون دیگر نقاط گرمسیری ایران زیر بار انواع محصولات از قبیل هندوانه، شمّام و طالبی می‌­‌رود.

بخشی از هزاران تن محصول تولیدی لامرد و مُهر به کشورهای عراق، کویت و امارات صادر شده و بخشی دیگر به مصرف بازارهای داخلی می‌­رسد.

این دو شهرستان که از افت شدید نزولات آسمانی رنج می‌­‌برند هر ساله پذیرای تعداد زیادی کشاورز و سرمایه­‌گذار از استان­‌های اصفهان، خوزستان، همدان و شهرستان‌های شمالی فارس هستند. عمده تولید این افراد هندوانه، شمام و طالبی است.

میزان برداشت آب بسیار بیشتر از مقداری است که هر ساله به دشت­‌های این دو شهرستان نفوذ می‌­‌کند. کشت کنجد در فصل تابستان با توجه به تبخیر شدید آب در دمای پنجاه درجه و شیوه آبیاری غرقابی در این میان مزید بر علت شده است. به جای کشت نشاء محصول که مصرف آب را کاهش می‌­‌دهد برای اغلب اقلام زراعی از روش بذرپاش استفاده می‌­‌کنیم. در حالی که حتی در نقاط­ پر باران دنیا برای بهره‌­وری بیشتر از کشت گلخانه­‌ای در تولید انواع صیفی و سبزی بهره می‌­برند ما هنوز در فضای باز به کشت و کار مشغول هستیم.

راندمان گلخانه بسیار بالا‌تر از کشاورزی در فضای باز است. به عنوان مثال با مصرف آب بسیار کمتر در یک هکتار گلخانه­‌ای که به کشت گوجه فرنگی اختصاص یافته تا میزان دویست تن برداشت می‌شود که با برداشت سی تن گوجه فرنگی در یک هکتار فضای باز اصلاً قابل قیاس نیست.

علاوه برآنکه در کشت گلخانه­‌ای با کنترل دما و دفع آفت از سود دهی بیشتری بهره‌­مند خواهیم شد.

شهرستان­‌های لامرد و مُهر به دلیل زمستان­‌های ملایم خود جهت تولید سبزی و صیفی گلخانه‌­ای با روش­‌های نوین کشاورزی از ظرفیت ناشناخته بالایی برخوردارند.

سازمان جهاد کشاورزی فارس باید با انتخاب محصول جایگزین و تعیین سطح زیر کشت، خرید تضمینی محصول پیشنهادی، هدایت کشاورز و سرمایه­‌گذار به طرف تولید گلخانه‌­ای و کاهش میزان بهره‌برداری از ذخایر غیر قابل تجدید آب، برای این بحران بی‌­امان چاره‌­ای عاجل بیاندیشد. چیزی تا خشک شدن دشت­‌های لامرد و مُهر باقی نمانده است.

اگر در آینده نزدیک با دخالت وزارت نیرو اقدامی قاطعانه در جلوگیری از برداشت خودسرانه آب صورت نگیرد حیات رو به مَمات دشت­‌های لامرد و مُهر به گونه­‌ای رقم خواهد خورد که احیاء آن برای همیشه تاریخ امکان‌­پذیر نباشد.

منبع: ایلنا
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
اخبار روز
ببینید و بشنوید
آخرین عناوین