جمهوری آذربایجان در حلقه ناتو

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که 65 سال پیش به منظور ایجاد سپر دفاعی از سوی آمریکا و کشورهای متحد اروپایی آن تشکیل شد، در دو ماه اخیر به سمت گسترش همکاری با جمهوری آذربایجان به ویژه در حوزه امنیت انرژی حرکت کرده است .
جیمز آپاتوری نماینده ناتو در جمهوری آذربایجان در گفت و گو با آذر نیوز گفت که ناتو یک موسسه انرژی نیست، در نتیجه نمی تواند شریک پروژه انرژی اروپا و جمهوری آذربایجان باشد، اما خود را ملزم به تامین امنیت انرژی 900میلیون شهروند کشورهای عضو این سازمان می داند .
وی افزود: هر چند ناتو مسئولیتی در تامین امنیت خطوط لوله ندارد، با این حال علاقمند به همکاری با جمهوری آذربایجان در مسایل انرژی است .
این موضوع در دیدار وزیر دفاع جمهوری آذربایجان و مدیرامنیت انرژی ناتو نیز مطرح شده و با پاسخ مثبت طرف آذری مواجه شده است .

** ناتو به حوزه امنیتی روسیه نزدیکتر می شود
گسترش همکاری ناتو با جمهوری آذربایجان از این جهت مهم است که اروپا از سال گذشته به دلیل بحران اوکراین و تصمیم روسیه مبنی بر لغو پروژه «سوت استریم» وابستگی بیشتری به سایر منابع انرژی یافته و تصمیم گرفته است ، خط لوله جدیدی را برای انتقال گاز جمهوری آذربایجان به این قاره احداث کند.
اگر چه پس از بحران اوکراین، ملاحظات امنیتی روسیه نسبت به ناتو افزایش یافته ، با این حال ناتو به تلاش های خود در حوزه امنیتی روسیه شکل جدید داده است .
اقدام جمهوری آذربایجان و همکاری با ناتو به معنای نوعی مشروعیت بخشی به حضور ناتو در منطقه و توجیه سیاست باز و گسترش به شرق ارزیابی می شود .
باکو که پیگیر عضویت در ناتو است، امید دارد با این همکاری ها یک گام دیگر به عضویت در ناتو نزدیک شود، مقامات باکو اعلام کرده اند که نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان تا سال 2015 با استانداردهای مورد نظر ناتو هماهنگ خواهند شد .

** هدف ناتو از گسترش همکاری در جمهوری آذربایجان
اکنون این پرسش مطرح است که ناتو دنبال چه اهدافی در جمهوری آذربایجان است ؟ همکاری جمهوری آذربایجان با ناتو در زمینه انرژی چه ابعاد و پیامدهایی خواهد داشت ؟ آیا شرایط برای عضویت این کشور در ناتو فراهم شده است ؟ واکنش روسیه چه خواهد بود ؟ و ایران چه ملاحظاتی باید داشته باشد.

** پروژه انرژی بدون روسیه و ایران
هدف ناتو از گسترش همکاری در زمینه تامین امنیت انرژی، در بعد منطقه ای می تواند کاستن از آسیب پذیری اروپا در برابر صادرکنندگان انرژی چون روسیه و ایران باشد و به تدوین و اجرای پروژه های انرژی بدون روسیه و ایران کمک کند .
از جمله این پروژه ها کریدوری از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان تا احتمالا به ترکیه و بعد اروپا است .
به دلیل عبور این کریدور از مناطق نفت خیز و نیز مسئولیت پذیری ناتو در باره امنیت انرژی، ناتو می خواهد به جای انفعال در برابر سیاست های صادرکنندگان انرژی ،در آینده انرژی جهان ایفای نقش کند و از آسیب پذیری اروپا در برابر صادرکنندگانی چون روسیه و ایران بکاهد .

** اهداف نظامی ناتو
همکاری ناتو با جمهوری آذربایجان از مارس 1992 آغاز شد . اهداف و برنامه های همکاری با ناتو در سند ارایه شده جمهوری آذربایجان به ناتو در سال 1996 مطرح شده که از جمله این برنامه ها ، مشارکت در عملیات حفظ صلح ناتو است .
همه ساله بیش از یک هزار نفر از نظامیان جمهوری آذربایجان در دوره های مختلف ناتو شرکت و آموزش های لازم را فرا می گیرند.
به نظر می رسد طرح ناتو ، ایجاد کریدوری در منطقه قفقاز تا مرزی های چین است که می تواند مزایای سیاسی و امنیتی فوق العاده ای برای کشورهای غربی و به ویژه آمریکا دارد. براین اساس آمریکا می تواند به کمک این سازمان نظامی در بیخ گوش بزرگترین رقبای بالقوه خود در آسیا یعنی ایران ، روسیه و چین حضور داشته باشد.

** جمهوری آذربایجان پشت در ناتو
به نظر مقام های آذری برقراری روابط گسترده با کشورهای غربی به ویژه در قالب ناتو می تواند به حل مساله قره باغ به نفع این کشور کمک کند .
در واقع تلاش جمهوری آذربایجان برای تعامل گسترده اقتصادی به خصوص در بخش صنعت نفت با طرف های غربی مبتنی بر این است که در راهکارهای سیاسی و یا احتمالا نظامی که برای مساله قره باغ مطرح می شود از حمایت بین المللی بیشتری برخوردار باشد.
با این حال ادامه مناقشه قره باغ از جمله عوامل بازدارنده در قابل عضویت جمهوری آذربایجان در ناتو است، مگر اینکه ناتو با اغماض بزرگ از این شرط که هر داوطلب عضویت در این سازمان نباید با مشکل ارضی مواجه باشد، بگذرد.

** واکنش روسیه
با وجود رویکرد سیاسی آشتی جویانه ای که مسکو در چند سال اخیر نسبت به باکو داشته، تعامل حساسیت برانگیز جمهوری آذربایجان با ناتو بی پاسخ باقی نمی ماند .
پیش بینی می شود پیرو درخواست پوتین برای بازنگری در استراتژی امنیت ملی روسیه ، مسکو تدابیر سخت گیرانه تری نسبت به تحرکات ناتو اتخاذ کند.
در واقع چنانچه روابط جمهوری آذربایجان و ناتو تا آستانه عضویت در ناتو ارتقا یابد ، احتمال ورود روسیه به ماجرا بالا خواهد بود ، چنانچه این اتفاق در مورد اوکراین رخ داد و قبل از آن در مورد گرجستان نیز روسیه با جنگ 2008 نشان داد که به هیچ روی پذیرای عضویت کشورهای منطقه در ناتو نیست .

** راهبردهای پیشنهادی
توسعه روابط ناتو با همسایگان ایران، به لحاظ جهت گیری های این سازمان، منافع ملی ایران را تهدید می کند، در این میان جمهوری آذربایجان یکی از همسایگان است که پتانسیل بیشتری برای در اختیار قرار دادن ظرفیت های خود به رقبا و دشمنان ایران دارد .
باکو با دامن زدن به احساس تهدید از سوی ایران، تلاش می کند آمریکاو اروپا را به اغماض های بیشتر سیاسی، اقتصادی نسبت به جمهوری آذربایجان تشویق کند .
شایان توجه است که رابطه جمهوری آذربایجان با آمریکا و ناتو نیز همواره با خوف و ترس همراه است .الهام علی اف می داند نظام حکومتی جمهوری آذربایجان برای عرب مطلوب نیست و در صورت امکان، وقوع یک انقلاب رنگی در این کشور مطلوب امریکا و ناتو است . به همین سبب باکو نسبت به فعالیت رسانه های غربی در این کشور به شدت حساس است .
ایران می تواند تدابیر لازم را برای بهره گیری از این خلا اعتماد در روابط جمهوری آذربایجان و ناتو داشته باشد.
کارشناسان معتقدند ایران برای بسط روابط خود با همسایگان شمالی از جمله جمهوری آذربایجان و ترکمنستان می تواند از موقعیت ژئو اکونومیک خود بهره مند شود .
به ویژه اینکه ایران با توجه به موقعیت خود می تواند به عنوان پل ارتباطی بین این کشورها و خلیج فارس و جنوب آسیا ایفای نقش کند . اگر چه باکو در برابر ایران سرسختی لجوجانه ای دارد، اما می توان با این سیاست ترکمنستان را از حلقه ناتو و جمهوری آذربایجان خارج کرد.