سهم ایران از نوبل ادبیات

جایزه‌ی نوبل ادبیات که مهم‌ترین جایزه‌ی ادبی دنیاست، هر سال به کارنامه‌ی کاری یک نویسنده‌ی زنده تعلق می‌گیرد.

از ایران نام محمود دولت‌آبادی به عنوان یکی از گزینه‌های کسب نوبل ادبیات مطرح بوده است؛ نویسنده‌ی دومین رمان بلند جهان یعنی «کلیدر» که در فهرست طولانی‌ترین رمان‌های جهان منتشرشده در ویکی‌پدیا، پس از اثر معروف «مارسل پروست» یعنی «در جست‌وجوی زمان از دست‌رفته» در رتبه‌ی دوم قرار دارد.

نام دولت‌آبادی در عرصه‌ی بین‌المللی در یکی دو سال اخیر بیش‌تر هم مطرح شده است. او در دوره‌ی قبلی جایزه‌ی بوکر آسیا با رمان «کلنل» نامزد بود. همچنین امسال با همین کتاب نامزد جایزه‌ی بهترین کتاب داستانی ترجمه در آمریکا بود و در کنار آن، یکی از سه نامزد نهایی جایزه‌ی ادبی سوییس با نام «یان میخالسکی» است.

معیارهای جایزه‌ی نوبل مشخص نیست و انتخاب‌هایش گاهی غافلگیرکننده بوده‌اند. مثلا نویسندگان بزرگی همچون لئو تولستوی، ولادیمیر ناباکوف، مارسل پروست، ازرا پاوند، توماس هاردی، آنتوان چخوف، مارک تواین، هنریک ایبسن، جیمز جویس، امیل زولا، خورخه لوییس بورخس و کارلوس فوئنتس جایزه‌ی نوبل نگرفتند.

از سوی دیگر، گاهی نویسندگانی نوبل گرفته‌اند که در عرصه‌ی بین‌الملل چندان مطرح و شناخته‌شده نبوده‌اند.

امسال هم بازار گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی برنده‌ی نوبل پابرجاست و از اهل قلمی مثل هاروکی موراکامی، جویس کرول اوتس، آدونیس، فیلیپ راث، دن دلیلو، آلیس مونرو و نویسندگانی از مجارستان و کره‌ی جنوبی به عنوان شانس‌های دریافت این جایزه یاد می‌شود.

حالا باید منتظر شد و دید آکادمی نوبل امسال جایزه‌اش را به کدام نویسنده از کدام کشور می‌دهد و آیا سرانجام نویسنده‌ای از ایران می‌تواند این جایزه را به کشورمان بیاورد.

جایزه‌ی ادبی «نوبل» یکی از پنج جایزه‌ی نوبل (فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح) است که از سال 1895 در حال برگزاری است و به کتاب‌های انگلیسی یا ترجمه‌شده به زبان انگلیسی داده می‌شود.

برنده‌ی جایزه‌ی نوبل یک مدال طلا، دیپلم افتخار و جایزه‌ی نقدی دریافت می‌کند که میزان جایزه‌ی نقدی به درآمد بنیاد نوبل در آن سال بستگی دارد.

سال گذشته جایزه به نویسنده‌ای از آسیا رسید و مو یان چینی آن را دریافت کرد. پیش از آن این جایزه به توماس ترانسترومر رسید و ماریو بارگاس یوسا و هرتا مولر هم برندگان سال‌های قبل بودند.

جایزه‌ی نوبل ادبیات معتبرترین جایزه‌ی ادبی دنیاست، در عین حال، گاهی معرفی برخی نویسنده‌ها به عنوان برنده، به این جایزه اعتبار بخشیده، چنان‌که وقتی در سال 2010 ماریو بارگاس یوسا برنده‌ی این جایزه شد، گفته شد که این انتخاب، اعتبار را به جایزه‌ی نوبل بازگرداند.

از سال 1901 تا کنون، از مجموع 109 نویسنده‌ی برنده‌ی این جایزه‌، تنها 28 نفر غیراروپایی بوده‌اند و جالب‌تر آن‌که سهم کشور کم‌جمعیت سوئد که تاکنون هشت برنده داشته، از کل کشور‌های قاره‌ی آسیا با 6 برنده بیش‌تر بوده است. در میان کشور‌های برنده‌ی نوبل، فرانسه با 15 برگزیده حرف اول را می‌زند، بعد از آن، آمریکا و انگلستان هر یک با 10 نویسنده و آلمان و سوئد هر کدام با 8 نویسنده قرار دارند.

اولین آسیایی برنده‌ی نوبل ادبی، رابیندرانات تاگور، شاعر و نویسنده‌ی هندی، بود و بعد از او، نویسندگانی از هند و چین و دو نویسنده از ژاپن برنده‌ی این جایزه شدند. از 108 نویسنده‌ی برنده‌ی نوبل ادبی، 97 برنده، مرد و 12 برنده، زن بوده‌اند. اسامی کاندیداهای جایزه‌ی نوبل دست کم برای 50 سال مخفی می‌ماند. جوان‌ترین برنده‌ی نوبل ادبیات 42 سال و مسن‌ترین برنده 88 سال سن داشته است. از نکات دیگر این‌که بوریس پاسترناک تحت تأثیر فشار مقامات شوروی سابق، این جایزه را نگرفت و ژان پل سارتر به دلیل اعتقاد نداشتن به هیچ جایزه‌ی رسمی، دریافت این جایزه را رد کرد. همچنین به عقیده‌ی بسیاری، شگفت‌انگیزترین انتخاب جایزه‌ی نوبل ادبی، وینستون چرچیل بوده است. گفته می‌شود کسی می‌تواند برنده‌ی این جایزه شود که دست کم دو بار در فهرست نامزد‌ها بوده باشد.