پیشرفت حوزه 'نانو' در دولت تدبیر و امید

جمهوری اسلامی ایران با ورود به موقع به عرصه فناوری نانو، ضمن اشراف و تسلط علمی بر اساس یک الگوی پیشرفت بومی و درون زا، راه روشن تولید ثروت و دستیابی به بازارهای داخلی و خارجی را در سال های گذشته به ویژه در دو سال اخیر در پیش گرفته است.
اثرات فناوری نانو بر تمام صنایع با بهبود محصولات موجود در مرحله اول و همچنین ایجاد محصولات جدید در مرحله دوم، بازار بسیار بزرگی را پیش روی جهان قرار داده است، بهره گیری از آثار اقتصادی و اجتماعی این فناوری، جز با تسلط عمیق علمی و فناوری امکان پذیر نیست و در مسابقه جهانی در این عرصه، نمی توان جز با شناخت، تمرکز، تلاش و جهاد، حضور فعال داشت و ایران توانسته است در سال های اخیر در این زمینه موفق عمل کند.
دکتر علی محمد سلطانی مدیر دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در زمینه دستاوردهای این ستاد در سال های اخیر به ویژه در دو سال گذشته در دولت یازدهم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: برنامه 10 ساله توسعه فناوری نانو از سال 1384 در حال اجرا است و برنامه 10 ساله دوم تا افق 1404 در حال تدوین است و دستیابی کشور از رتبه 56 در سال 2000 میلادی به رتبه هفتم جهان در تولید علم نانو در زمینه انتشار مقالات معتبر بین المللی در سال 2014 گویای پیشرفت در این حوزه است.
وی بیان کرد: در تولید محصول و دستیابی به بازار، هنوز به دلیل نبود آمارهای متمرکز، مقایسه کشورها امکان پذیر نشده است، اما تولید بیش از 250 محصول در هشت حوزه صنعتی مبتنی بر فناوری های داخلی و استفاده از این فناوری در بهبود کیفیت زندگی مردم، از جمله تصفیه آب، پساب ها و نانوداروها نشانه هایی از ورود کشور به صنعتی سازی این فناوری است.
سلطانی اظهار کرد: حضور فعال ایران در نمایشگاه های صنعتی و تجاری فناوری نانو که کشورهای مطرح دنیا در آن به ارایه محصولات خود می پردازند و رصد پیشرفت های دیگر کشورها، نشان از حرکت همتراز و رقابت تنگاتنگ کشور با کشورهای پیشرفته دنیا در این عرصه است.
وی افزود: در سیاست گذاری و برنامه ریزی توسعه فناوری نانو، به برنامه ریزی در تمام حلقه های زنجیره علم تا بازار و حضور در رقابت جهانی توجه شده و در توسعه فناوری نانو تلاش شده است که برای تمام حلقه های توسعه و تجاری سازی فناوری، برنامه ساختارمند وجود داشته باشد. بنابراین به نظر می رسد این امر، یکی از ویژگی های متمایز توسعه فناوری نانو در کشور است.
سلطانی گفت: علاوه بر آن، برنامه های اجرایی بر اساس ملاحظات دوره های مختلف رشد فناوری و اقتضائات زمان به طور مداوم به روزرسانی می شوند.مقایسه ایران با سایر کشورها در حوزه فناوری نانو و تعیین چشم انداز رتبه 15جهانی، سبب شده است که پیشرفت های کوچک به عنوان پیشرفت قابل قبول گزارش نشود و سرعت پیشرفت کشور با کشورهای پیشگام مقایسه شود.
وی افزود: آشناسازی بیش از 400 هزار دانش آموز و معلم و برگزاری 6 دوره المپیاد دانش آموزی و فعال سازی حدود 250 نهاد ترویجی در آموزش و پرورش و دانشگاه ها، آشناسازی بیش از 70 هزار دانشجو و برگزاری چهار دوره مسابقه ملی دانشجویی فناوری نانو، ایجاد باور نسبت به توان داخلی با راه اندازی آزمایشگاه های دانش آموزی در تمام استان ها با تجهیزات فناوری نانوی ساخت داخل و برگزاری نمایشگاه سالانه از جمله فعالیت های انجام شده در راستای آگاه سازی عموم و ترویج این فناوری در سطح دانش آموزان و متخصصان به شمار می رود.
سلطانی بیان کرد: منابع و بودجه محدود اختصاص داده شده به فناوری نانو در کشور به گونه ای هزینه می شود که بتواند سایر منابع موجود را فعال سازد، به عنوان نمونه، تشویق محققان دانشگاه ها برای فعال شدن در فناوری نانو، با استقبال وسیع آنها روبرو شد به گونه ای که در ابتدای تشکیل ستاد، تعداد بسیار کمی از دانشگاهیان در فناوری نانو فعال بودند اما اکنون بیش از 24 هزار نفر از استادان، دانش آموختگان و دانش جویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه ها در این حوزه فعال هستند.
وی با بیان اینکه رویکرد شبکه سازی برای بهره مندی از مزایای آن، همواره در برنامه های مختلف توسعه فناوری نانو مورد توجه قرار گرفته است، افزود: در همین راستا شبکه سازی حدود 70 آزمایشگاه تحقیقاتی دانشگاه ها و بخش خصوصی در قالب شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو، استقرار حدود 110 شرکت نوپای فناوری نانو در مراکز رشد و پارک های فناوری کشور، راه اندازی شبکه آزمایشگاه های دانش آموزی فناوری نانو با نام توانا متشکل از 49 پژوهش سرای دانش آموزی در تمام استان های کشور، ایجاد و حمایت از شرکت های مالکیت فکری، تشکیل کمیته تخصصی در سازمان غذا و دارو برای ارزیابی محصولات بهداشتی و دارویی انجام شده است.
سلطانی یادآور شد: از سال 1385 تاکنون دستاوردهای علمی و فناورانه متخصصان و فناوران و صنعت گران نانو به صورت مداوم ارزیابی می شود و افراد و نهادها، طبق این ارزیابی ها، رتبه بندی و تقدیر می شوند، این ارزیابی و رتبه بندی به افراد و نهادها کمک می کند تا برای رشد و ارتقای جایگاه خود تلاش کنند.

*** غلبه بر تحریم با حمایت از ساخت تجهیزات آزمایشگاهی و ماشین آلات صنعتی
مدیر دبیرخانه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری یادآور شد: آموزش و پژوهش و ایجاد صنعت در فناوری نانو، متکی به تجهیزات و ماشین آلات پیشرفته است که تهیه آنها از خارج با مشکلاتی مواجه است، از طرفی بدون ورود به عرصه ساخت ماشین آلات صنعتی، کشور نمی تواند به نوآوری و پویایی در تولید محصولات جدید برسد.
سلطانی افزود: ستاد با سازوکار پیش خرید در راستای حمایت از ساخت تجهیزات آزمایشگاهی و ماشین آلات صنعتی اقدام کرد که در نتیجه تاکنون بیش از 120 دستگاه پیشرفته در داخل ساخته شده که علاوه بر ایجاد بازار و قطع وابستگی به خارج، سبب خودباوری در متخصصان شرکت های داخلی شده است.
وی گفت: ورود فناوری نانو به اولویت های اجتماعی اقتصادی کشور از جمله سلامت، آب، انرژی و محیط زیست از برنامه های این ستاد است و تلاش می شود فناوری های لازم برای تقویت کشور در این عرصه ها، توسعه و بکارگیری شود که از جمله آن می توان به تصفیه آب رودخانه کارون در شهر ملاثانی، حذف فلزات سنگین از آب چاه در اردبیل با تایید وزارت نیرو، تصفیه پساب واحدهای مرتبط با صنعت نیشکر، تولید فیلترهای صنعتی نیروگاهی که منجر به افزایش بهره وری صنعت برق می شود، تولید نانوداروها به ویژه داروی ضد بیماری سالک که برای اولین بار در دنیا تولید شده است، اشاره کرد.
سلطانی حضور فعال در سطح بین الملل را از دستاوردهای دیگر این ستاد در سال های جاری برشمرد و گفت: حضور فعال در کمیته فناوری نانو وابسته به سازمان بین المللی استانداردسازی (ISO) و تاثیرگذاری در تصمیم گیری های این کمیته و حضور ایران در جمع هشت کشور تدوین کننده استانداردهای جهانی، حضور در مجمع آسیایی نانو (ANF) به عنوان عضو تأثیرگذار، حضور شرکت های تولیدی نانو در نمایشگاه های مهم بین المللی فناوری نانو (ژاپن، کره جنوبی، چین، روسیه و اروپا) در کنار کشورهای پیشرفته، حضور در کنفرانس های بین المللی و معرفی دستاوردهای کشور ازجمله دستاوردهای ستاد نانو در سطح بین الملل است.
وی در مورد برنامه های آینده این ستاد با بیان اینکه موانع و چالش های پیشرفت فناوری نانو، همان موانع پیشرفت علمی و فناوری کشور است که ستاد فناوری نانو با آن مواجه است، افزود: از جمله مهمترین این چالش ها، نبود آمادگی صنعت برای سرمایه گذاری و پذیرش فناوری های جدید است که تمرکز دوره جدید سیاست گذاری ستاد نیز بر رفع این مشکل متمرکز خواهد بود.
سلطانی افزود: توجه به مرجعیت علمی کشور، دستیابی به فناوری های مهم و بدیع و محصولات آینده، ایجاد زیرساخت برای نوآوری در تولید محصولات جدید همانند نانوفب های صنعتی، کمک به مدیریت بازار با ابزارهایی مانند نانونماد، برندسازی، استاندارد و مجوزهای ایمنی و کیفیت، تلاش برای متقاعدسازی بازار بزرگ دولتی به استفاده از محصولات فناورانه داخلی، توانمندسازی شرکت ها برای صادرات و بازاریابی محصولات پیشرفته و ارتقای تعاملات بین المللی از جمله اقدامات دیگری است که برای دستیابی به پله های بالاتر در این عرصه باید انجام شود.
وی تاکید کرد: مسیر پیشرفت کشور در این فناوری طولانی است و هنوز گام های بلندی باید برداشت، دستیابی به قله های علمی و ظهور نظریه پردازان ایرانی در سطح جهان، ثبت اختراعات ایرانی در کشورهای دیگر و فتح بازارهای جهانی با محصولات و نشان های ایرانی از جمله جدی ترین برنامه ها است.