مسافران بهارستان از پاستور نمی گذرند

«سال جدید، سال انتخابات است باید فضای بهتری را برای فعالیت احزاب به وجود آوریم، آستانه تحمل را بالاتر ببریم، سربلندی این ملت را به رخ بدخواهان بکشیم. به همه نشان دهیم که افکار مختلف را ما تحمل می‌کنیم. دست به دست هم دهیم، مجلسی را بسازیم که شایسته این ملت بزرگ ایران است». این سخنان رئیس‌جمهوری در پیام نوروزی امسال خود در کنار برخی اظهارات دیگر وی که به انتخابات امسال مجلس اشاره داشت، بهانه‌ای به دست مخالفان و منتقدان دولت داده است که دولت می‌خواهد وارد فعالیت انتخاباتی شود. گذشته از این که چنین موضوعی چندین بار از سوی دولتی‌ها تکذیب شده است، اما این هجمه‌ها ادامه دارد. سوال این جاست که آیا اساسا حضور دولتی‌ها در انتخابات بی‌سابقه بوده است؟ و آیا چنین حضوری الزاما فضا را در انتخابات به سمت و سوی سکانداران دولت سوق می‌دهد؟ شاید توجه به نگاه‌های مختلف سیاسی در انتخابات به جز اولین دوره‌های انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی که تفکرهای گوناگون سیاسی حتی از طیف‌هایی مثل مجاهدین خلق (که بعد از جدا کردن راه خود از جمهوری اسلامی به منافقین مشهور شدند)، چپ‌ها و صاحبان اندیشه‌های مارکسیستی، نهضت آزادی و .... در آن حاضر شدند، در انتخابات ریاست جمهوری سال 76 دوباره مورد توجه قرار گرفت. در انتخابات پیش از این چهره‌هایی مثل آیت‌الله خامنه‌ای – رهبر معظم انقلاب که در آن زمان به ریاست‌جمهوری انتخاب شدند – و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، به گونه‌ای بلامنازع به ریاست‌جمهوری رسیده بودند. در مجلس شورای اسلامی نیز چهره‌هایی حضور داشتند که تضاد قابل توجهی در بیان اندیشه‌ها و تفکرات خود نشان نمی‌دادند. انتخابات ریاست‌جمهوری سال 76 در دوم خرداد ماه این سال نقطه عطفی بود که توجه جامعه را به دیدگاه‌های مختلف سیاسی جلب کرد. در آن زمان حتی این موضوع را مطرح کردند که ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی ادامه پیدا کند.

با این حال به گفته برخی چهره‌های اصلاح‌طلب اظهارات رهبر معظم انقلاب در آن زمان مبنی بر لزوم حضور تفکرات مختلف در انتخابات و در دست گرفتن سکان دولت باعث شد چنین پیشنهادهایی به بوته فراموشی سپرده شود. با این حال در همان زمان هم چهره‌ای مثل حجت‌الاسلام ناطق نوری به عنوان گزینه مورد حمایت دولت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی مطرح شد. با این حال نتیجه انتخابات در دوم خرداد 76 – که از سالگرد آن چند روزی می‌گذرد – در نهایت گزینه اصلاح‌طلبان را به ریاست‌جمهوری رساند که به عنوان گزینه با تفکر مقابل دولت وقت شناخته می‌شد. انتخابات مجلس پنجم هرچند در دوران ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی برگزار شد، اما با راهیابی برخی از چهره‌های اصلاح‌طلب به مجلس همراه بود. مجلس ششم شورای اسلامی که در دوران دولت اصلاحات برگزار شد، هرچند با حضور اقلیت قدرتمندی از اصلاح‌طلبان که هیات رئیسه مجلس را هم در اختیار گرفت همراه بود، اما باز هم اکثریت آن را چهره‌های وابسته به جریان اصولگرایی تشکیل می‌دادند. مجلس هفتم که در پایان دوران اصلاحات تشکیل شد، حتی آن اقلیت قدرتمند اصلاح‌طلب را نداشت. در پایان دوران اصلاحات نیز در حالی که اصلاح‌طلبان گزینه‌هایی را در میان کاندیداهای ریاست جمهوری داشتند، این محمود احمدی‌نژاد بود که با حمایت اصولگرایان به پاستور رفت. در دوران پس از انتخابات 88، اصلاح‌طلبان در صحنه سیاسی کمرنگ شدند و در عین حال علی‌رغم این که حامیان اصولگرای احمدی‌نژاد آغاز به ریزش و حتی قرار گرفتن در صف منتقدان رئیس‌جمهوری دولت‌های نهم و دهم کردند، اما برخی طیف‌های حامی احمدی‌نژاد مثل جبهه پایداری یا ائتلاف آبادگران نمایندگانی را به مجلس فرستادند. در این میان، اقدام احمدی‌نژاد در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 92 به عنوان اولین حضور مستقیم یک رئیس‌جمهور در رقابت‌های انتخاباتی محسوب می‌شد. احمدی‌نژاد که پیش از آن نیز در سفرهای استانی سال پایانی ریاست‌جمهوری خود، اسفندیار رحیم‌مشایی، یار غار و پدر عروسش را به همراه می‌برد و عملا وی را در معرض توجه قرار می‌داد، با اظهاراتی وی را عملا به عنوان گزینه مورد حمایت خود معرفی می‌کرد. با این حال این رفتار به روز ثبت‌نام مشایی در انتخابات هم رسید و احمدی‌نژاد دست اسفندیارش را گرفت و به ستاد ثبت‌نام انتخابات رفت و بعد از ثبت‌نام با گرفتن دست مشایی گفت: احمدی‌نژاد یعنی مشایی و مشایی یعنی احمدی‌نژاد. اقدامی که پیش از آن از سوی هیچ یک از روسای جمهوری ایران سر نزده بود. هرچند مشایی نتوانست از سد شورای نگهبان بگذرد و رد صلاحیت شد، اما چهره‌های اصولگرایی مثل قالیباف و ولایتی و همچنین فردی مثل سعید جلیلی که از سوی حامیان احمدی‌نژاد حمایت می‌شد نیز نتوانستند به ریاست‌جمهوری برسند و این حسن روحانی بود که با حمایت اصلاح‌طلبان و ائتلاف با گزینه آن‌ها به پاستور رفت. این روند نشان می‌دهد که از یک سو حضور و حمایت دولت از کاندیداهای انتخابات الزاما در نتیجه تاثیری ندارد و دوما اصولگرایان منتقد دولت که در حال حاضر در پی هراس‌افکنی در حضور حامیان دولت در انتخابات مجلس هستند، همواره با توجه به سختی گذر اصلاح‌طلبان از نظارت استصوابی شورای نگهبان، لااقل در مجلس رقابت را با نتیجه لااقل 1 بر 0 جلوتر از حریف آغاز کرده‌اند.
پاسخ‌های صریح دولت درباره فعالیت انتخاباتی دولت
شکایت از تلاش دولت برای حضور در انتخابات به جز برداشت‌هایی که از اظهارات حسن روحانی شده است، مسائلی مثل حضور برخی اعضای کابینه در جمع احزاب خود را هدف قرار داده است. ابتدا حضور محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت و رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در جمع اعضای حزب اعتدال و توسعه مورد هجمه قرار گرفت و در ادامه حضور اسحاق جهانگیری در نشست حزب کارگزاران سازندگی و اظهاراتش به عنوان مصداق فعالیت انتخاباتی دولتی‌ها مطرح شد. این در حالی بود که نوبخت در واکنش به هر دوی این هجمه‌ها به دو موضوع اشاره کرد. اول این که خاستگاه حزبی افراد را به عنوان یک چهره حقیقی سیاسی نمی‌توان از آن‌ها گرفت. واقعیت این جاست که علی‌رغم شعارهای همیشگی حمایت از تحزب، حزب‌گرایی هر هنگام که به ضرر برخی باشد، مورد انتقاد قرار می‌گیرد. نوبخت در نشست خبری خود با خبرنگاران در اول اردیبهشت‌ماه در این زمینه اظهار کرده بود: واقعیت این است که هنوز احساس می‌شود که ما حزب را به عنوان یک تشکل و مجموعه خیلی نامناسب و نامطلوب در جامعه تلقی می‌کنیم و افتخار هر کسی است که بگوید من عضو هیچ حزبی نیستم در حالی که یکی از ابزارهای مردم‌سالاری و جمع‌بندی نظرات مردم از سوی احزاب می‌تواند صورت گیرد. منتهی چون ما هنوز در این فضا هستیم همواره با احتیاط نسبت به احزاب نزدیک می‌شویم‬. وی با بیان این که «نباید فراموش کنیم که هر یک از اعضا دولت یک سلیقه متفاوت می‌توانند داشته باشند» افزوده بود: هریک از اعضای دولت می تواند حزب تشکیل دهد؛ منتهی از جایگاه دولتی اگر منظور این است که از امکانات دولت برای آن حزب استفاده شود حرف نادرستی است. اینکه دولت به خاطر اینکه بعضی از اعضای دولت با برخی از احزاب همگرایی دارند پس می‌خواهند در انتخابات حزبی وارد شوند، خیر اینچنین نیست‬. نوبخت یادآور شد:

موضع‌گیری زاویه‌دار دبیر شورای نگهبان

علی‌رغم توضیحات سخنگوی دولت و دیگر چهره‌های نزدیک به کابینه حسن روحانی، به نظر می‌رسد هجمه‌ها علیه دولت درباره حضور در عرصه انتخابات ادامه دارد. در حالی که از برخی چهره‌های اصولگرا به عنوان قطب منتقد و مقابل دولت اظهاراتی این چنین به عنوان بازی‌های انتخاباتی عجیب به نظر نمی‌رسد، سخنان دبیر شورای نگهبان به عنوان نهادی که باید بدون نگاه حزبی و جناحی به وظیفه نظارتی خود بپردازد جالب توجه است. سایت انتخاب گزارش داد که آیت‌الله احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان در گردهمایی سه هزار نفری ناظران شورای نگهبان، در سخنانی که اشاراتی به دولت نیز در آن دیده می‌شد، درباره انتخابات امسال مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری با بیان این که دو انتخابات مهم در پیش داریم که انتخابات فوق‌العاده‌ای است، اظهار کرد: زیرا دو مجلس خبرگان رهبری و مجلس شورای اسلامی اثرگذاری بسیاری در کشور دارند. دبیر شورای نگهبان در ادامه سخنان خود با بیان این که متاسفیم که شاهدیم دولت مقدمات ورود به انتخابات را به وضوح اعلام می‌کند، افزود: عده‌ای می‌خواهند قدرت مجلس را قبضه کنند تا قدرت نظام را در دست گرفته و هر دولتی که می‌خواهند را روی کار بیاورند. آیت‌الله جنتی با بیان این که نهادی که سلامت انتخابات را حفظ می‌کند شورای نگهبان است، تصریح کرد: شورای نگهبان به افرادی که صلاحیت ندارند اجازه ورود به انتخابات نمی‌دهد. اظهارات دبیر شورای نگهبان در حالی مطرح شده است که دولت پیشتر درباره فعالیت انتخاباتی خود صریحا واکنش نشان داده است. علاوه بر این از شورای نگهبان نیز انتظار می‌رود واکنش‌هایی فارغ از مسائل حزبی و جناحی به مسائل سیاسی داشته باشد.

کار سخت ناظران انتخاباتی

به هر ترتیب به نظر می‌رسد یکی از حربه‌های منتقدان دولت در انتخابات پیش روی مجلس شورای اسلامی، به چالش کشیدن عملکرد انتخاباتی دولت باشد. منتقدان دولت به ویژه طیف تندروی اصولگرا با علم به توجه مردم به گفتمان اعتدال، از پیروزی حامیان این گفتمان در مجلس می‌هراسند و با علم به این که شاید در حضور طیف‌های معتدل و نیز بازگشت دوباره اصلاح‌طلبان به صحنه سیاسی کشور، از حضور نمایندگان منتسب به خود و اثرگذاری آن‌ها کاسته شود، تلاش دارند حضور حامیان دولت در انتخابات مجلس را تحت‌الشعاع قرار دهند. این در حالی است که حضور یک تفکر سیاسی در هر عرصه انتخاباتی جایگاه خود را دارد و خلاف قانون یا عرف سیاسی محسوب نمی‌شود. تنها نکته‌ای که باید در نظر گرفت، شائبه استفاده از امکانات دولتی یا دیگر قوا و نهادها در تبلیغات انتخاباتی است. این نکته‌ای است که حتی اعتدال‌گرایان و اصلاح‌طلبان با توجه به حضور برخی مدیران وابسته به دولت قبل در صحنه مدیریت دولتی، نسبت به آن هشدار داده‌‌اند. به نظر می‌رسد در چنین شرایطی نهادهای نظارتی کار سخت و دشواری برای برگزاری انتخاباتی بدون حرف و حدیث از نظر استفاده از امکانات دولتی داشته باشند. حرکت برگزارکنندگان و ناظران انتخابات در این زمینه با حضور حامیان شخصیت‌های حقیقی این افراد، حرکت روی لبه تیغ است و حفظ عدالت و بی‌طرفی کاری دشوار به حساب می‌آید که سربلندی از این آزمون با توجه به حق‌الناس خواندن رای مردم از سوی رهبر معظم انقلاب، نه تنها جلوی عواقب سیاسی را می‌گیرد که از نظر شرعی هم جایگاه خود را خواهد داشت.