درخشش "گوشت قربانیِ" فجر در "کن"! + تصاویر

فیلم «ناهید» به کارگردانی آیدا پناهنده در بخش «نوعی نگاه» شصت‌و‌هشتمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم کن برنده جایزه ویژه هیأت داوران برای بهترین فیلم اول موسوم به استعداد آینده شد تا به این ترتیب تنها نماینده ایران از این جشنواره دست خالی باز نگردد.


 «ناهید» اولین ساخته بلند آیدا پناهنده است که پیش از این تجربه فراوانی در ساخت فیلم‌های کوتاه و مستند دارد. خودش در این باره گفته: «این فیلم ماحصل تجربیات ۱۰ -۱۵ ساله من در فیلم کوتاه و مستند است و شاید خیلی چیز جدیدی رو نکرده باشم و این فیلم هم در ادامه‌‌ همان کارهایی است که انجام داده بودم» به گفته خودش اولین ساخت فیلم داستانی بلندش دیر هم شده بود اما کمبودهای مالی نگذاشته بود تا این اثر زود‌تر از این‌ها بر روی پرده نقره‌ای قرار بگیرد.
 
زوج «ارسلان امیری» و «آیدا پناهنده» این بار هم در ساخت این اثر در کنار هم قرار گرفتند. امیری و پناهنده هر دو داستان ناهید را جلو بردند و پس از آن هر یک نقشی کلیدی بر عهده گرفتند. یکی کار تدوین را عهده دار شد و دیگری وظیفه کارگردانی.
 
آنان دوسال برای این فیلمنامه زمان گذاشتند. پناهنده گفته «اگر بیژن امکانیان در نقش تهیه کننده ظاهر نشده بود هنوز کارگردان نشده بودم.» به این ترتیب مشکل «ناهید» با حضور «بیژن امکانیان» در نقش تهیه کننده و همکاری مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برطرف شد.
 
موفقیت تنها نماینده ایران در کن

«ناهید» با بازی ساره بیات داستان یک مادر مجرد است که در بندر انزلی زندگی می‌کند. او در این شهر زندگی سختی را همراه پسر بداخلاقش امیررضا می‌گذراند. او یک تایپیست است و همیشه از دوستانش قرض می‌کند و اجاره خانه‌اش عقب می‌افتد. ناهید با شرطی از شوهر سابقش جدا شده است. احمد که نقش او را نوید محمدزاده بازی کرده مردی است معتاد و پرخاشگر که به شرط آنکه همسرش هرگز دوباره ازدواج نکند اجازه داده تا حضانت بچه را در اختیار داشته باشد. شرطی که حال مشکل آفرین شده است چون ناهید می‌خواهد با مسعود که پژمان بازغی او را بازی می‌کند ازدواج کند. مسعود مردی است با وقار که همسر خود را از دست داده و صاحب یک هتل است.



این دو در این مدت به صورت پنهانی و در شرایط عقد موقت با هم در ارتباط هستند. ناهید می‌داند که اگر این خبر به بیرون درز پیدا کند احمد فرزندش را از او می‌گیرد. احمدی که هر روز به بهانه‌های مختلف و برای دیدن فرزندش به خانه او می‌آید و هنوز ادعا دارد که او را دوست دارد و می‌خواهد به زندگیش باز گردد.

«ناهید» در بخش فیلم اولی‌های جشنواره گذشته فیلم فجر به نمایش گذاشته شد و در بخش فیلم نامه هم نامزد دریافت سیمرغ شد. نگاه منتقدان به این فیلم متفاوت بود. این فیلم در اولین روز جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و همین اتفاق گله کارگردان آن را هم به همراه داشت زیرا تعداد حاضرین چه در جلسه نمایش فیلم و چه در جلسه پرسش و پاسخ به مراتب کمتر از باقی فیلم‌ها بود. به گفته او: «ناهید گوشت قربانی این دوره از جشنواره شد و تمام برنامه‌ها و نشست‌های این فیلم اول از همه برگزار شد.»

با وجود ضعف‌هایی همچون طولانی بودن و نداشتن پایان مناسب اما یکی از نکاتی که توجه تمام منتقدین را به خود جلب کرد فضای انتخابی پناهنده بود. به گفته منتقدان انتخاب بندرانزلی برای بستر داستان انتخابی بسیار هوشمندانه از سوی کارگردان بود زیرا این فضا با شرایط روحی و درونی شخصیت‌ها پیوندی کامل خورده بود. به طوری که نماهایی که از این شهر در فیلم می‌بینیم، ما را با حال و هوای درونی شخصیت‌ها بیشتر آشنا می‌کنند و این کار در زمانی که بیشتر فیلم‌ها دیگر به آپارتمان‌ها و فضاهای بسته برده شده می‌توانست یک برگ برنده و نقطه قوت بزرگی برای این فیلم باشد. تا جایی که حتی در نظر بسیاری از منتقدان اگر پناهنده فیلمش را در شمال کشور به تصویر نمی‌کشید شاید حال و هوای کاملاً متفاوتی می‌داشت.


خود کارگردان در این باره گفته به دلیل وجود دوستان و آشنایان گیلانی با فرهنگ و شرایط این منطقه آشنایی لازم را داشته به همین جهت از این مکان برای پیشبرد بهتر فیلمش بهره برده است.

هرچند که «ناهید» در جشنواره فیلم فجر موفق نبود اما انتخاب او برای حضور در شصت و هشتمین دوره جشنواره فلیم کن باز هم نگاه‌ها را به سویش بازگرداند. اولین ساخته آیدا پناهنده تنها نماینده ایران در این جشنواره معتبر بود.

«ناهید» در بخش «نوعی نگاه» جشنواره کاندید شد. تیری فرمو مدیر جشنواره در معرفی‌اش از نگاه ویژه فیلمساز به جامعه ایران تقدیر کرد.

این فیلم در سه نوبت نمایش داده شد و واکنش نسبتا مثبت منتقدان را هم به همراه داشت. پناهنده در این باره گفت: «همه چیز عالی بود؛ تماشاگران چند دقیقه سرپا تشویق کردند، واکنش تماشاگران بیش از انتظارمان بود و پس از پایان نمایش، بسیاری از آن‌ها تبریک گفتند.»

نکته جالب و مشترک تمام نقد‌ها تحسین بازی بازیگران فیلم به خصوص نقش آفرینی ساره بیات بود. ساره بیاتی که به واسطه بازی در فیلم «جدایی نادر از سیمین» چندان ناشناخته نبود.



جوردن مینتزر، نویسنده هالیوود ریپور‌تر نیز در یادداشتی از «بازی‌های قدرتمند که این تصویر تلخ اجتماعی را تقویت کرده‌اند» سخن به میان آورده است. به نوشته این منقد، با آنکه زمان می‌برد تا فیلم داستان خود را بگشاید، فیلم‌ساز موفق شده است برخی جنبه‌های زندگی در ایران را درفیلم خود به تصویر بکشد که تاکنون کمتر دیده شده است.

منتقد ورایتی اما این فیلم را با ساخته اصغر فرهادی مقایسه کرد و نوشت: «آیدا پناهنده نویسنده و کارگردان ایرانی به آسانی می‌توانست نام اولین ساخته خود را «جدایی» بگذارد، چون او هم به شیوه‌ای مشابه به نمایش مشکلات طلاق و ازدواج دوباره در ایران می‌پردازد. خود او هم به هیچ وجه این ارتباط را نادیده نگرفته و ساره بیات یکی از بازیگران «جدایی» را در نقش اصلی فیلمش قرار داده است؛ نقش یک زن مطلقه که در شهری کوچک زندگی می‌کند. نتیجه هم یک ملودرام جذاب‌ با بازیگری خوب است که هر چند از ساختار دراماتیک محکم و طنین‌ جهانی فیلم برنده جایزه اسکار سال ۲۰۱۱ اصغر فرهادی برخوردار نیست، اما یک صدای ارزشمند دیگر را به هم‌سرایی سینمایی ایران درباره موقعیت زنان در جامعه اضافه می‌کند.»

او ادامه داده: «در حالیکه فرهادی توانست عناصر متفاوت را تبدیل به داستانی نفس‌گیر کند، «ناهید» به ماندن در حد یک درام داخلی راضی است.»


اما در این میان فضای تاثیرگذار فیلم هم از نگاه منتقدان دور نماند و تحسین آنان را به همراه داشت. به گفته آنان در تمام طول فیلم ابرهای کم ارتفاع خاکستری در آسمان قرار گرفته‌اند تا تیرگی خاصی را بر همه فیلم حاکم کنند.




پناهنده در مصاحبه خود با سایت جشنوراه کن در این باره توضیح داده: «به محض اینکه نوشتن را شروع کردم می‌دانستم بهترین فصل داستان پاییز است، فضای ابری و خاکستری شهر انعکاس دهنده حالات درونی قهرمان من و دیگر شخصیت‌ها بایئ باشد و به غنای بصری فیلم کمک کند. باید به رنگ لباس‌های شخصیت‌ها دقت می‌کردم واز رنگ‌های سرد و خنثی استفاده می‌کردم تا بر تاثیر قرمز به عنوان رنگی سمبولیک تاکید به وجود بیایید.»
 
او همچنین درباره موضوع فیلمش گفته: «سال‌های سال هربار که من و همکار فیلمنامه نویسم ارسلان امیری شروع به نوشتن می‌کردیم، یک زن جوان با پسر بی‌تربیت و سرکش او به ذهنمان هجوم می‌آورد و تلاش می‌کرد تا ما را وادار کند او را به داستان‌‌هایمان اضافه کنیم. هرگز داستان انطور ی که مایل بودیم پیش نمی‌رفت بنابراین ما از خیر داستان می‌گذشتیم. سرانجام به داستانی درباره این زن رسیدیم. هردوی ما بدون پدر، بزرگ شده بودیم. و شاهد تلاش‌های مادرمان برای اثبات خودشان به عنوان زنانی مستقل در جامعه سنتی ایران بودیم»

مگر بی‌حاشیه می‌شود؟

با توجه به آنکه دست اندرکاران فیلم «ناهید» تنها نماینده ایران در این دوره جشنواره کن بودند، پس به مراتب هم حساسیت‌ها و توجه نسبت به آنان بیش از گذشته بود.

 در این سفر «بیژن امکانیان» تهیه‌کننده، «آیدا پناهنده» کارگردان، «ساره بیات»، «پژمان بازغی» و «نوید محمدزاده» (بازیگران)، «ارسلان امیری» نویسنده و تدوینگر، «مرتضی قیدی» فیلمبردار فیلم سینمایی «ناهید» در این رویداد حضور داشتند.
 
در روزهای اول انتشار عکسی حواشی مورد نیاز این دوره را برای ایران تامین کرد و این داستان تا روز‌های آخر هم ادامه پیدا کرد.

در این عکس پژمان بازغی در کنار نوید محمدزاده در کنار پوستر جشنواره قرار گرقته بودند. وجود پوستر در عکس و فرش قرمز در زیر پا و ظاهر آراسته بازغی، این باور را به وجود آورد که محمدزاده این بار هم متفاوت از سایرین حاضر شده است. او که پیش از این هم پوشیدن لباس‌های خاص و متفاوت را در کارنامه خود داشت.

همین کافی بود تا موج جدید اعتراض‌ها آغاز شود. مخاطبان به نحوه لباس پوشیدن این بازیگر اعتراض کردند و گفتند که این ظاهر باعث شده تا آبروی ایران در یکی از معتبرترین جشنواره‌های فیلم از بین برود.

شدت این اعتراض‌ها آنچنان بالا بود که این بازیگر را مجبور به توضیح کرد. او گفت که لباس مذکور نه برای فرش قرمز بلکه در خیابان بوده است.