کاغذ پاره هایی که روند پیشرفت مذاکرات را کند کرده بود!

رییس‌جمهور پیشین ایران در اوج پیچیده شدن موضوع هسته‌ای ، قطعنامه‌های شورای امنیت را کاغذپاره‌ای بیش ندانست.

وی در پاسخ به تصویب شش قطعنامه علیه ایران، اعلام کرد «آنقدر قطعنامه صادر کنید که قطعنامه‌دانتان پاره شود»؛ غافل از اینکه منطق امروز در عرصه دیپلماسی، ادبیات دیگری را می‌طلبید و زمان نشان داد که این «کاغذپاره‌ها»، اگرچه نمی‌توانند مسیر پیشرفت را برای کشور 9 ماه پس از روی کار آمدن دولت مهرورزی در روزهای آغازین سال 2006، ایران اعلام کرد که اقدامات داوطلبانه خود را به حالت تعلیق درآورده و فعالیت‌های هسته‌ای‌اش را از سر می‌گیرد که این اقدام با واکنش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و غرب مواجه شد. بر همین اساس شورای حکام جلسه اضطراری برگزار کرد و قطعنامه‌ای تصویب شد که بر اساس آن برنامه هسته‌ای ایران روی میز شورای امنیت قرار گرفت. به این ترتیب پرونده هسته‌ای ایران وارد مسیر جدیدی شد که این مسیر، شش قطعنامه شورای امنیت را به ایران تحمیل کرد. در این گزارش به مرور تاریخچه تحریم‌های شورای امنیت و شش قطعنامه مصوب این شورا علیه ایران می‌پردازیم:

تاریخچه تحریم

پیشینه تحریم‌ اولین بار بعد از جنگ اول جهانی توسط جامعه ملل پیش‌بینی شد و مستند قانونی آن نیز ماده 16 میثاق جامعه ملل بود که بیان می‌کرد دولت‌های عضو باید روابط خود را با دولت خطاکار قطع کنند. تاریخچه تحریم توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز مربوط به تحریم رودزیای جنوبی 1966 و آفریقای‌جنوبی در سال 1977 است. این دو تحریم در دوران جنگ سرد بوده است و با پایان جنگ سرد روند روزافزونی بر تحریم‌های موضوع ماده 41‌ منشور ملل متحد از فصل هفتم این منشور به وجود آمده است که کشورهای بسیاری از این سیستم غضب بین‌المللی نصیب برده‌اند! از جمله این کشورها می‌توان به عراق، یوگسلاوی، یونان، لیبی، سومالی، رواندا، سیرالئون، افغانستان، کنگو، سودان، کره‌شمالی و نهایتا ایران اشاره کرد.

پیش از اینکه شورای امنیت بر‌اساس مواد 41 و 42 منشور ملل متحد تصمیم بگیرد، باید به موجب ماده 39 احراز شود که آیا «تهدید علیه صلح»، «نقض صلح» یا «اقدام تجاوزکارانه» صورت گرفته است یا خیر. در صورت احتمال بروز هر کدام از این موارد، یکی از راه‌های پیش‌بینی شده جهت اعمال فشار بر کشورهای ناقض صلح یا متجاوز، برقراری تحریم به‌عنوان یک راه‌حل غیرنظامی است. شورای امنیت بر‌اساس ماده 41 به اقداماتی متوسل می‌شود که متضمن توسل به زور نیست. تحریم، یکی از این اقدامات است. پس شورای امنیت در این چارچوب می‌تواند از اعضای ملل متحد بخواهد تا به اقداماتی چون قطع تمام یا قسمتی از روابط اقتصادی و ارتباطات راه‌آهن، دریایی، هوایی، پستی، تلگرافی، رادیویی یا سایر وسایل ارتباطی یا قطع روابط سیاسی متوسل شوند.

قطعنامه 1696

قطعنامه 1696 شورای امنیت سازمان ملل متحد که در تاریخ 31 جولای 2006 تصویب شد، سندی بین‌المللی دربارهٔ بررسی وضعیت پایبندی ایران به معاهده منع گسترش سلاح هسته‌ای است. این قطعنامه طی نشستی با 14 رای موافق، یک مخالف و بدون رای ممتنع تصویب شد.

شورای امنیت سازمان ملل متحد با تکیه بر «معاهده عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای» و گزارش‌های مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قطعنامه‌های شورای حکام و بیانیه رئیس شورای امنیت، قطعنامه 1696 را منتشر کرد. در این قطعنامه از ایران خواسته می‌شود که تمام فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی و بازفرآوری از جمله تحقیق و توسعه را تعلیق کند و مورد راستی‌آزمایی از سوی آژانس قرار گیرد.

در بند 5 آن از تمام کشورها می‌خواهد که از انتقال هرگونه اقلام، مواد، کالا و فناوری به ایران که می‌تواند به فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی و بازفرآوری و برنامه‌های موشکی بالستیک این کشور مربوط شود، جلوگیری کنند. در بند 6 خواستار شفافیت و همکاری بیشتر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و اجرای پروتکل الحاقی می‌شود. در این قطعنامه مجازات‌های عملی طراحی نشده است.

تنها قطر به این قطعنامه رای مخالف داد و 14 عضو دائم و غیر دائم شورای امنیت حتی برخی متحدان ایران از جمله روسیه و چین به آن رای موافق دادند.

قطعنامه 1747

چهار ماه بعد، قطعنامه 1747 شورای امنیت در تاریخ 24 مارس 2007 میلادی، با رای موافق تمامی 15 عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد، بدون هیچ‌گونه مخالفتی به تصویب رسید.

در این قطعنامه از تمامی کشورهای جهان خواسته شده است که فعالیت خود با شرکت‌های ایرانی را در زمینه انرژی هسته‌ای، محدود کنند. همچنین ممنوعیت صادرات و واردات سلاح‌های سنگین به ایران نیز از دیگر موارد صادره در این قطعنامه است.

همچنین شورای امنیت به جمهوری اسلامی ایران 60 روز مهلت داد تا با تبعیت از این قطعنامه به فعالیت‌های حساس اتمی خود، از جمله غنی‌سازی اورانیوم پایان دهد.

در ضمیمه این قطعنامه، 23 نهاد مرتبط با برنامه‌های هسته‌ای یا موشکی بالستیک ایران از جمله سازمان انرژی اتمی، بانک سپه و... و 27 نفر از افراد مرتبط با برنامه‌های هسته‌ای یا موشکی در تحریم قرار گرفتند.

در این قطعنامه کمیته‌ای در شورای امنیت پیش‌بینی شد که به صورت مستمر گزارش‌هایی درباره وضعیت تحریم‌های شورای امنیت و شیوه اجرای آن درباره ایران تهیه کند و برای آن از کشورهای مختلف گزارش‌های دقیق بگیرد، افراد و موسسات متخلف را شناسایی و اعلام کند و گزارش‌های 90 روزه برای بهبود تحریم‌ها بدهد.

قطعنامه 1803

قطعنامه 1803 شورای امنیت، قطعنامه‌ای است که شورای امنیت سازمان ملل متحد 3 مارس 2008 با 14 رای مثبت و رای ممتنع اندونزی، در محکومیت برنامه هسته‌ای ایران تصویب کرد. مفاد قطعنامه به شکل رسمی توسط فرانسه و بریتانیا پیشنهاد شد و همچون قطعنامه‌های قبلی بر اساس فصل هفتم منشور ملل متحد، ناظر به اقدام‌های لازم در ارتباط با تهدید صلح و امنیت جهانی بود که برای همه کشورها لازم‌الاجرا شد.

یکی از نکات جالب البته تامل‌برانگیز در این‌باره این بود که هیچ یک از متحدین جمهوری اسلامی به قطعنامه تحریم رای منفی ندادند؛ از جمله چین و روسیه که دارای روابط گسترده اقتصادی با ایران بودند و در ظاهر از ما حمایت می‌کردند. کشور لیبی، قول رای منفی و ویتنام، اندونزی و آفریقای جنوبی قول رای ممتنع داده بودند. اما تنها اندونزی به عهد خود وفا کرد.

یک روز پس از تصویب این قطعنامه، در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه دیگری علیه ایران مطرح شد که با مخالفت کشورهای غیرمتعهد کنار گذاشته شد.

در قطعنامه‌های قبل، اشخاص و شرکت‌های مشخصی به دلیل دست داشتن در برنامه هسته‌ای ایران مشمول تحریم‌های مالی و مسافرتی قرار گرفته بودند. در این قطعنامه افراد جدیدی به لیست اضافه شدند. همچنین برای اولین بار تحریم‌هایی به طور کلی برای اقتصاد ایران وضع شد از جمله کنترل صادرات و واردات ایران و خصوصا کالاهایی که دارای مصرف دوگانه در صنایع نظامی و غیر نظامی بوده است.

همچنین تحت فشار قرار دادن موسسات مالی که با ایران کار می‌کنند و بانک‌های ایرانی و در نهایت تهدید به تحریم‌های بعدی در صورت عدم تعلیق غنی‌سازی از دیگر بخش‌های قطعنامه است.

قطعنامه 1835

این قطعنامه کوتاه که 27 سپتامبر 2008 تصویب شد، تنها بر اجرای قطعنامه‌های قبلی تاکید داشت.

قطعنامه 1887

در این قطعنامه هم که 24 سپتامبر 2009 با 15 رای موافق مورد تصویب این شورا قرار گرفت، از ایران خواسته شده بود به قطعنامه‌های قبلی عمل کند.

قطعنامه ۱۹۲۹

در آن دوران بیانیهٔ تهران روز 27 اردیبهشت‌ماه سال 1389 در پایان کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح و عدم اشاعه درباره تبادل هسته‌ای ایران و غرب میان رؤسای جمهور سه کشور ایران، برزیل و ترکیه به امضا رسید. بان‌ کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل متحد در سخنرانی‌ای در استانبول ترکیه از ابتکار ایران و دو کشور عضو غیر دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد یعنی ترکیه و برزیل برای تدوین بیانیه تهران استقبال کرد و برخی مقامات جهان نیز از این بیانیه حمایت کردند و کورسوی امیدی برای برون‌رفت از برنامه هسته‌ای ایران ایجاد شد اما با کارشکنی غرب به خصوص آمریکا این بیانیه نتوانست به بن‌بست برنامه هسته‌ای ایران پایان دهد و با شکست مواجه شد.

شورای امنیت سازمان ملل متحد پس از ناکامی بیانیه تهران، پس از یک ماه باز هم قطعنامه دیگری را علیه ایران تصویب کرد. قطعنامه 1929 در 9 ژوئن 2010 به تصویب شورا رسید و تحریم‌های اقتصادی شدیدی را علیه ایران وضع کرد. صدور این قطعنامه در پی عدم اجرای مفاد قطعنامه‌های قبلی از سوی ایران صورت گرفت.

تنها برزیل و ترکیه به عنوان دو عضو غیر دائم شورای امنیت به نشانه اعتراض به این قطعنامه رای مخالف دادند.

و سیزده‌بدر هسته‌ای ...

سیزدهم فروردین 94 برای ایرانیان روز مهمی بود. از چند روز قبل از این روز، هر ایرانی منتظر خبری بود که امید رهایی از تحریم‌های شورای امنیت را به همراه داشته باشد. محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه در راس تیم هسته‌ای خود به همراه علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی توانست به یک بیانیه مشترک با 1+5 دست یابد. اکنون همه ایرانیان چشم به تاریخ 11 تیرماه دوخته‌اند؛ روزی که هر نتیجه‌ای به دست آید، نقطه عطفی در تاریخ سیاسی ایران خواهد بود.