سوالاتی درباره مذاکرات که فکرها را مشغول کرده است

با نزدیک شدن به تفاهم سیاسی میان ایران و 1+5 سوالات زیادی ذهن مردم ایران را درباره ابعاد این اتفاق مشغول کرده است و برخی در این میان بر این تصور هستند که اکنون قرار است توافقی امضا شود؛ اما این‌گونه نیست.

 مذاکرات هسته‌ای بیش از 10 سال است که فکر و ذکر مردم ایران را به خود مشغول کرده و در این سال‌ها در تمامی ایام سال از روزهای تعطیل آخر هفته گرفته تا مناسبت‌های تاریخی و مذهبی،‌ شادی و غم، ماه رمضان، محرم و ایام نوروز جریان داشته است.

یک سال و چند روز قبل نیز درست چند ساعت مانده به تحویل سال 1393، مذاکرات متوقف شد و اواخر فروردین 93 بار دیگر از سر گرفته شد. این بار نیز مذاکرات در روزهای پایانی سال 93 ادامه داشت و در حالی که ابتدا قرار بود سال نو در مذاکرات تحویل شود، مجدداً قرار شد تا بخاطر اختلاف‌ها و البته ضرورت رایزنی‌های داخلی 1+5، مذاکرات متوقف و پس از چند روز دوباره از سر گرفته شود. از این رو دو ساعت مانده به تحویل سال نو خورشیدی، هیات مذاکره‌کننده به کشور بازگشت و چند روز بعد (5 فروردین) مجدداً کار در لوزان سوییس دنبال شد.

در چهار ماه گذشته و حتی دورتر، در یک سال و نیم گذشته که دولت تدبیر و امید بر سر کار آمده است، خواسته یا ناخواسته،‌ درست یا غلط بسیاری از مسایل سیاسی، اقتصادی و تصمیمات مهم کشور به مساله هسته‌ای و حل این بحران گره خورد. یکی از مهم‌ترین و کلید‌ی‌ترین شعارهای انتخاباتی حسن روحانی در انتخابات، حل موضوع هسته‌ای از طریق دیپلماتیک و سیاسی بود و برای محقق ساختن این هدف، روحانی با همراهی استراتژیک‌ترین وزیرش، تابوهای زیادی را در روابط سیاسی و دیپلماتیک ایران با آمریکا از بین برده است؛ اقداماتی که برای روحانی و ظریف در کشور کم هزینه نداشته است. با این حال روحانی با اراده‌ای محکم در تمامی فراز و نشیب‌های مذاکرات و فشار‌های داخلی، البته با همراهی و حمایت خوب و همه‌جانبه مقام معظم رهبری و رای‌د‌هندگان کار را ادامه داده است.

اما انتظار برای نتیجه گرفتن در مذاکرات هسته‌ای فقط تصمیمات سیاسی و اقتصادی و کلان کشور را تحت الشعاع قرار نداد بلکه مردم در تمامی طبقات اقتصادی و اجتماعی از این فضا متاثر بودند. بیشتر از یک سال است که مردم حتی در کوچه و بازار با امید به حل این مساله امروز را فردا می‌کنند. هر چند آرامش ایجاد شده بعد از توافق ژنو و افزایش نیافتن تحریم‌ها و فشارهای بیشتر بر ایران فضای روانی کشور را تاحدودی مثبت کرده است اما این به معنی رها کردن مساله از سوی مردم نبود.

با وجود این‌که افکار عمومی در سطوح مختلف و هر یک برای دغدغه و کار خود پیگیر نتایج مذاکرات و به نتیجه رسیدن یا نرسیدن آن هستند اما به نظر می‌آید اطلاعات به طور عمیق و درست و با وجود توجه جدی رسانه‌ها به مذاکرات به دست مردم نمی‌رسد.

این مساله را می‌توان در بخشی ناشی از ضعف رسانه‌های داخلی، در بخشی دیگر ناشی از اتکای مردم به رسانه‌های خارجی به ویژه فارسی‌زبانان که توسط شرکت‌های بزرگ خبری حمایت می‌شوند و در بخشی دیگر ناشی از دیپلماسی رسانه‌ای و عمومی ضعیف دستگاه سیاست خارجی که البته طی ده سال گذشته پیشرفت بسیار بسیار کندی داشته است.

با این وجود سوالاتی که مردم در مراحل مختلف مذاکرات از رسانه‌ها، خبرنگاران و مسئولان دارند، گاه منطبق با واقعیات نیست و در برخی مواقع مردم جلوتر و گاهی عقب‌تر از تحولات هستند. این روند در مراحل مهم مذاکرات از جمله توافق ژنو، تمدید مذاکرات جامع و نیز اکنون که مذاکرات برای رسیدن به تفاهم سیاسی در جریان است دیده می‌شود.

هدف از این گزارش،‌ صحبت با مردم درباره مذاکراتی است که اکنون در لوزان در جریان است.

شاید مهم‌ترین سوالی که امروز برای بسیاری از مردم،‌ خانواده‌ها، ‌جوانان، تجار و بازرگانان ریز و درشت در کشور وجود دارد این است که در لوزان چه خبر است؟ بالاخره توافق امضا می‌شود یا نه؟ دلار بخریم یا بفروشیم؟ تکلیف سکه چه می‌شود؟ خانه ارزان می‌شود؟ و سوالاتی که خودتان بیشتر و بهتر از آن اطلاع دارید.

چهار روز است که مذاکرات در لوزان سوییس، شهری کوچک و آرام در فاصله‌ای نیم ساعته تا ژنو، در جریان است. مذاکرات در دو روز نخست با گفت‌وگوهای هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و آمریکا به طور فشرده از صبح تا ساعات پایانی شب ادامه داشت. مذاکره‌کنندگان ایران و 1+5 در چهارماه گذشته تلاش کردند تا از سد اختلاف‌نظرهای عمده و کلی در چارچوب توافق جامع بگذرند و اکنون در پایان این مهلت زمانی قرار دارند. هر چند 10 فروردین یا پایان مارس آخر کار نیست و مذاکرات تا 10 تیرماه سال جاری تمدید شده است، اما مرحله فعلی مذاکرات به معنای پایان دادن به همه بحث‌ها و چانه‌زنی‌های سیاسی، فنی و حقوقی است تا از این پس دو طرف نگارش متن نهایی را شروع کنند.

برای درک بهتر شرایط مذاکرات و این‌که دقیقا "چه خبر" است؟ می‌توان مثالی آورد که گاه مقامات مذاکره‌کننده نیز از آن برای تشریح فضای مذاکرات استفاده می‌کنند. فرض کنید قصد خرید خانه دارید. در این مثال یک خریدار و یک فروشنده وجود دارد که هر کدام از این خرید و فروش قصد سود بردن دارند. برای این کار ابتدا باید ملک را ببینید و با صاحب مال وارد مذاکره شوید و به ارزیابی مال و چانه‌زنی برای رساندن قیمت به خواست خود می‌پردازید. بعد از مدت زمانی چانه زنی، رایزنی و بالا و پایین کردن در صورت تفاهم و رضایت دو طرف، شرایط برای نهایی و رسمی کردن تفاهم‌ها در قالب یک سند حقوقی فراهم می‌شود تا معامله در قالب یک سند حقوقی و قانونی رسمیت یابد.

یک سال و چهار ماه است که ایران و 1+5 درباره رسیدن به توافق جامع در تلاشند و الان در مرحله‌ای هستند که دو طرف می‌خواهند به رایزنی‌ها و گفت‌وگوها پایان دهند. دو طرف این احساس را دارند که اگر نتوانند اکنون به چانه‌زنی پایان دهند، ادامه بحث و تلاش برای توافق بی‌فایده است؛ چراکه هر دو شرایطی برای توافق دارند که حاضر نیستند از آن کوتاه بیایند. اگر به نتیجه برسند و تفاهم حاصل شود، آماده می‌شوند تا تفاهم‌های خود را مکتوب، رسمی‌ و قانونی کنند و در پایان، وقتی این سند بدست آمد، همه طرف‌ها آن را امضا می‌کنند. بنابراین الان در لوزان صحبت از توافق و امضا سند نیست یعنی اصلا سندی در کار نیست که بخواهد امضا شود.

در عین حال، عبور از این مرحله به معنای فرصت دادن به مذاکرات و زنده نگه داشتن امیدها برای رسیدن به توافق است. "تفاهم" بر سر آنچه وزیران خارجه ایران و 1+5 احتمالا امشب یا طی دو روز گذشته اعلام می‌کنند، طبیعتاً مبنایی است برای توافق جامع که انتظار است تیرماه سال جاری بدست آید. بدون شک تفاهم بر سر مسایل عمده و عبور از اختلاف‌نظرها هم اثرات روانی مثبتی بر فضای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور خواهد گذاشت اما مهم است که مردم بدانند فعلا تغییر اساسی و عملی در شرایط کشور ایجاد نخواهد کرد.