منشا گرایش افراطی به زیبایی و زیباتر شدن

در رابطه با شیوه زندگی ایرانیان به ویژه نسل جوان و گرایش ها و علایق آنها، تحلیل های بسیاری ارایه شده است.

از سوی دیگر، برخی آمارها نشان دهنده افزایش گرایش جوانان ایرانی به محصولات آرایشی و زیبایی است. حالا آمارهایی ازجمله این که ایران و عربستان دو کشور صدر جدول پرمصرف ترین ها در لوازم آرایشی هستند، نگرانی هایی را ایجاد کرده است.

این موضوع را با شهرام وزیری، روانشناس و استاد دانشگاه درمیان گذاشته ایم که حاصل این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

افزایش گرایش جوانان ایرانی از محصولات آرایشی- زیبایی و همچنین افزایش چشمگیر واردات پوشاک خارجی و مصرف آن در داخل کشور، چه مفهومی دارد؟

متاسفانه در این حوزه نیز مانند دیگر موارد، ما با آمارهای دقیق و واقعی روبه رو نیستیم و به همین دلیل نمی توانیم تحلیلی دقیق و نزدیک به واقعیت را بیان کنیم. در روانشناسی، زمانی که با چنین پدیده هایی روبه رو می شویم، نخستین اقدام، تحلیل چرایی کار است. یعنی این پرسش را مطرح می کنیم که چرا حجم واردات لوازم آرایشی افزایش یافته است؟ چرا جوانان و حتی افراد میانسال تاکید زیادی بر استفاده از این لوازم دارند؟ چرا باید جوانان ما برای انجام عمل های سخت و دردناک زیبایی بینی و گونه، این گونه در صف بایستند؟ درمورد این مسائل، نخستین تحلیل علمی مربوط به «فشار گروهی» است. برای تشریح بهتر این نظریه، باید مثالی را مطرح کنم. تصور کنید که عده زیادی از کشور A از مد خاصی تبعیت می کنند. مثلا یک نوع کیف با برند خاصی مد شده و اکثر جامعه از آن برند استفاده می کنند. استفاده اکثریت جامعه و تبعیت آنها از این مد، دیگران را وادار به پیروی از آن می کند. از این امر در روانشناسی با عنوان «فشار گروهی» یاد می شود. درمورد افزایش استفاده از لوازم آرایشی و عمل های زیبایی یا هر نوع اقدامی که منجر به زیبا ترشدن فرد و نشان دهنده مدگرایی او باشد، ما گرفتار همین فشار گروهی هستیم.

با این تحلیل باید گفت که جوانان تمام جوامع باید به نوعی چنین گرفتاری را داشته باشند؟

اگر در جامعه ای چنین فشاری وجود داشته باشد، به طور قطع نتیجه ای جز این حاصل نمی شود. اما اتفاقی که در کشور ما وجود دارد، به دلایل دیگری نیز وابسته است و به همین دلیل می بینیم که مدگرایی افراطی حاکم می شود.

دلایل دیگر چیست؟

یک مجموعه دلایل و عوامل موثر واحد وجود دارد و هرکدام از رخدادها نیز به غیر از این عوامل موثر، دلایل خاص خود را هم دارند. به عنوان نمونه در حوزه عمل های زیبایی در ایران نظارت بسیار کمی از سوی نهادهای نظارتی و بازرسی وجود دارد. امروزه اگر در کشورهای پیشرفته فردی برای جراحی بینی خود به پزشک مراجعه کند، پزشک موظف است که براساس قانون و الزامات پزشکی کار کند و این گونه نیست که بی دلیل و تنها به خواسته فرد بینی او را عمل کرده یا در صورتش گونه کار بگذارند.

امروزه در بسیاری از کشورها برای جراحی های زیبایی تایید روانشناس نیاز است. اما در کشور ما جوان وقتی به بسیاری از پزشکان برای جراحی بینی مراجعه می کند، هرگز به او نمی گویند که بینی یا گونه ها و لب های شما نیازی به جراحی ندارد.

درمورد عمل زایمان غیرطبیعی ما شاهد همین اتفاق بودیم. در دوره ای این تحلیل غلط در جامعه نشر داده می شد که فرزندانی که با عمل سزارین به دنیا آمده اند، باهوش تر و زیباتر هستند. درصورتی که عمل پزشکی این موضوع را به طور کامل رد می کند.

زمانی هم که موضوع را با دقت بررسی می کردیم، می دیدیم که دستمزد پزشک برای عمل زایمان طبیعی کمتر از یک دهم عمل سزارین بود و به همین دلیل برخی پزشکان دوست داشتند، بیماران خود را به این سمت هدایت کنند. پس وقتی که می خواهیم دلیل افزایش زایمان های غیرطبیعی را بررسی کنیم، می دیدیم که از یک سو مادران ما راحت طلب بوده و از سوی دیگر تحت تاثیر افسانه بافی ها قرار می گرفتند.

درمورد این که افراد تلاش کنند زیبا تر شوند، مثل این که فردی با عمل جراحی زیبایی در جامعه زیباتر به نظر می رسد یا این که با پیروی از مد روز یا استفاده از لوازم آرایشی ظاهر بهتری داشته باشد، چرا باید با دید منفی به این موضوع نگاه کرد؟ اساسا آیا زیباتر شدن و زیبایی دوستی دارای معانی منفی است که باید با آن مقابله کنیم؟

خیر. زیبایی منفی نیست. اشکال زمانی ایجاد می شود که شما بخواهید قلب واقعیت کنید. یعنی با تقلب بخواهید واقعیت را وارونه جلوه دهید. افرادی که بی دلیل بینی خود را جراحی کرده، در صورت خود گونه می کارند و لب های خود را زیر تیغ جراحی می برند، می خواهند با تقلب خود را زیبا نشان دهند. اشکال از این جا آغاز شده و گسترش می یابد.

با توجه به این که اکثر نسل جوان به این سمت گرایش پیدا کرده اند، حال این پرسش مطرح می شود که چرا باید تعداد بسیار زیادی از جوانان یک کشور با تقلب خود را زیبا نشان دهند؟

این موضوع دلایل مختلفی دارد. مهم ترین دلیل به تصوری که از خودمان داریم بازمی گردد. به طور قطع این افراد تصور خوبی از خود ندارند و به همین دلیل به دنبال وارونه جلوه دادن واقعیت ها هستند. من اگر خود را فردی زشت بدانم و زیبایی را تنها در صورت و ظاهر دنبال کنم، به این سمت می روم. از سوی دیگر این افراد اکثرا پنداری ضعیف از خود داشته و اعتماد به نفس لازم را ندارند. امروزه در بسیاری از کشورها افراد برای خود ارزش قایل هستند.

مردم این جوامع از یک سو، دارای عزت نفس هستند و از سوی دیگر، برای خود به اندازه ای ارزش قایل می شوند که هرگز به سمت تغییر چهره نمی روند. به همین دلیل است که در ایران زنان به طور افراطی از لوازم آرایشی استفاده کرده و این افراط به مد جمعی تبدیل شده و در مقابل در بسیاری از کشورهای اروپایی آرایش های ساده و پوشش ساده و بدون زرق و برق مد می شود. در جامعه امروز ما به دلیل ضعف سیستم های آموزشی و تربیتی در ارایه اعتماد به نفس به مردم به ویژه نوجوانان و جوانان، افراد می خواهند با رنگ و لعاب از خود فرد دیگری ساخته و هرگز نمی خواهند با واقعیت خود در جامعه حضور یابند. ضعف در اعتماد به نفس موجب می شود که فرد این تصور را داشته باشد که در جامعه دیده نمی شود. وقتی تصور می کند از سوی دیگران و همکاران و خانواده و دوستان و گروه های همسال دیده نمی شود، دست به هر کاری می زند تا این ضعف را برطرف کند.

شما می توانید یک کاری را امتحان کنید. فردا صبح وقتی به محل کار می روید، روی بینی خود چسب بزنید. به محض ورود به محل کار یا مدرسه و هر گروه دیگری، ناگهان می بینید که میزان گفت وگوی شما با افراد آن مجموعه به مراتب بیشتر از روزهای قبل شده. دلیل این است که چسب روی بینی شما موجب شده بهتر دیده شوید. دیگران به شما مراجعه و در این رابطه با شما صحبت کرده و از شما سوال می کنند. حال اگر ما دچار ضعف در اعتماد به نفس و ضعف در شناخت واقعیت های ممتاز خود باشیم، برای این که دیده شویم، از این راه های غیرمعمول استفاده می کنیم.

اگر این اقدام موجب شود که فرد در جامعه زیباتر دیده شود، چه اشکالی دارد؟ مگر حضرت رسول(ص) از زنان مسلمان نخواستند که در مقابل همسران با آرایش حضوریافته یا مگر به مردان توصیه نکردند که در مواجهه با همسران خود لباس زیبا بپوشید و بوی خوب بدهید؟

اشکال در ذات زیبایی نیست. اشکال در افراط است. اشکال در قلب واقعیت است. تلاش جهت زیباتر شدن برای همسر با افراط در استفاده از لوازم آرایشی هنگام حضور در جامعه و خیابان تفاوت دارد. البته باز هم می گویم که این موضوعات باید به درستی در جامعه ریشه یابی شده و تحلیل های دقیق و علمی برای هرکدام از آنها داشته باشیم و در غیر این صورت نمی توانیم راهکارهای لازم برای تغییر شرایط موجود را پیدا کنیم. آنچه من می گویم نیز به طور قطع و یقین صحیح و کامل نیست و می تواند دلایل دیگری هم داشته باشد. اتفاقا به موضوع خوبی اشاره کردید. امروز زنان ما زمان حضور در جامعه باید از پوششی استفاده کنند که تنها صورت آنها معلوم است. طبیعی است که تمام تلاش خود را برای زیباتر کردن صورت استفاده می کنند. اما این اتفاق زمانی که در منزل و نزد محارم خود هستند، نمی افتد. آنها برای زیباتر بودن نزد همسران خود فرصت های بیشتری داشته و نیاز نیست که به صورت افراطی صورت خود را آرایش کنند. اما به نظر من مشکل اصلی این موارد نیست و اشکال در جای دیگری است.

بفرمایید، اشکال کار کجاست؟

به نظر من، عامل اصلی این است که جوانان ما الگوی مناسبی ندارند. نهادهای رسمی و متولی امور فرهنگی، هیچ الگویی را به جوانان معرفی نمی کنند. یکی از مقصران اصلی نیز خود شما به عنوان اصحاب رسانه هستید. رسانه های ما به ویژه صدا و سیما به محض این که یک نفر در جامعه شهرتی پیدا می کند، برای تخریب او تلاش می کنند. مثلا در صدا و سیما. دیدگاه ها و مصاحبه های یک روانشناس خوب و دارای نظر و ایده های مناسب را برای چند بار پوشش می دهند. اما زمانی که اقبال عمومی به وی بیشتر می شود، از بالا دستور می آید که دیگر با او مصاحبه نکنید. انگار ما وظیفه ای به غیر از تخریب افراد مشهور نداریم.

یک فوتبالیست خوب وقتی در جامعه هوادار پیدا می کند، روزی صدبار علیه او در رسانه ها مطلب می نویسند و اگر نتوانند او را تخریب کنند، می گویند ماهی فلان قدر حقوق و دستمزد می گیرد و بعد دستمزدهای او را با کارگران ساده مقایسه می کنند. به عبارتی می خواهند او را نزد افراد کم درآمد جامعه تخریب کنند تا برای دیگران الگو نشود. برفرض این شیوه صحیح باشد و رسانه های ما نخواهند افرادی که به طور غیرصحیح و غیرواقعی در جامعه مشهور شده اند برای جوانان به عنوان الگویی مطرح باشند. خب شما چه الگوی جایگزینی را به این جوان معرفی می کنید؟ از یک طرف می گوییم لوازم آرایش بد است و سالانه میلیون ها دلار خرج واردات لوازم آرایش می شود، از طرف دیگر هر مجله و روزنامه ای را نگاه می کنیم، تبلیغ این لوازم را می بینیم. پس اشکال اصلی در عدم معرفی الگوی مناسب به جوانان است. ضعف دیگر در هویت سازی جامعه است. ما در مراکز آموزشی و تربیتی نتوانستیم هویت سازی کنیم. نتوانستیم به جوانان خود هویت مستقل ببخشیم. آنها دارای ضعف در اعتماد به نفس هستند. طبیعی است که در چنین شرایطی نمی توان انتظار داشت که جوانان ما به صورت دیگری عمل کنند.

چرا باید جوانان ما برای انجام عمل های سخت و دردناک زیبایی بینی و گونه، این گونه در صف بایستند؟

درمورد این مسائل، نخستین تحلیل علمی مربوط به «فشار گروهی» است. برای تشریح بهتر این نظریه، باید مثالی را مطرح کنم. تصور کنید که عده زیادی از کشور A از مد خاصی تبعیت می کنند. مثلا یک نوع کیف با برند خاصی مد شده و اکثر جامعه از آن برند استفاده می کنند. استفاده اکثریت جامعه و تبعیت آنها از این مد، دیگران را وادار به پیروی از آن می کند. از این امر در روانشناسی با عنوان «فشار گروهی» یاد می شود.

امروزه در بسیاری از کشورها برای جراحی های زیبایی تایید روانشناس نیاز است اما در کشور ما جوان وقتی به بسیاری از پزشکان برای جراحی بینی مراجعه می کند، هرگز به او نمی گویند که بینی یا گونه ها و لب های شما نیازی به جراحی ندارد.

درمورد عمل زایمان غیرطبیعی ما شاهد همین اتفاق بودیم.

منبع: شهروند