«نگاهی که می‌خواست کاخ سفید را حسینیه کند ما را از مسائل جهانی عقب انداخت»

ایلنا: تحلیلگر مسائل بین الملل گفت: راه‌حل مشکلات ما این است که باید نوع نگاه‌مان به دنیا را تغییر دهیم. آن نگاهی که می‌خواست به قولی کاخ سفید را حسینیه کند، ناشی از تفکرات احساسی و عاطفی است که ما را از خیلی از مسائل جهانی عقب انداخته است.

علی بیگدلی کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که عملکرد وزارت امورخارجه در سالی که گذشت را چطور ارزیابی می‌کنید و به نظر شما نمره وزارت خارجه در سال ۱۴۰۱ چند بود، گفت: به نظر من وزارت خارجه خیلی در سیاست خارجی موفق نبود. علت این است که شاید سیاست خارجی‌ ما از ابتدا دقیق تدوین نشده است. یعنی استراتژی مشخصی برای سیاست خارجی‌مان نداشتیم و هرچه پیش‌ می‌آمد راجع به آن تصمیم می‌گرفتیم و این نقص بزرگی در سیاست خارجی ما است در حالی که کشورهای دیگر این کار را نمی‌کنند یعنی برای هر موردی همان لحظه تصمیم نمی‌گیرند. یعنی براساس یک منطق سیاسی تصمیم اصلی گرفته می‌شود و براساس آن مشی سیاسی‌شان را ادامه می‌دهند.

وی افزود: به طور مثال اینکه در سال جدید چه سیاستی با کشورهای خلیج‌فارس یا کشورهای امپریالیستی داشته باشیم و چه روابطی داشته باشیم، این موارد تدوین و پیش‌بینی نشده است و فقدان این سیاست خارجی به زیان ما تمام می‌شود. از طرف دیگر وزارت خارجه ما یک نهاد مستقل برای تصمیم‌گیری سیاست خارجی‌ نیست و تابع شورای عالی امنیت ملی است که بحث جداگانه‌ای دارد. مساله سوم که خیلی اهمیت دارد و ما از ابتدا مشکلی که داشتیم این است که هدف نهایی سیاست خارجی کسب منافع ملی است، اما به جهت اکت سیاست عمومی که مبتنی‌بر دین‌گرایی است مصالح دینی ما با منافع ملی در سیاست خارجی‌ ترکیب می‌شود و می‌خواهیم همان نگاه درونی‌ را در سیاست خارجی‌مان هم اعمال کنیم.

بیگدلی در پاسخ به این سوال که مهم‌ترین نقطه ضعف‌های وزارت خارجه و مهم‌ترین نقطه قوت آن در سال قبل چه بوده است، گفت: وزارت خارجه ما کادر باتجربه‌ای ندارد و این خیلی مشکل است. نوع گزینش ما برای وزارت خارجه خیلی مکتبی بوده و باعث شده وزارت خارجه ما خیلی ضعیف عمل کند. چراکه کادر باتجربه‌ای را برای این موضوع انتخاب نکردیم و این خیلی به زیان ما تمام شده و بسیاری از دیپلمات‌های ما آنطور که باید و شاید زبان خارجی نمی‌دانند و این کار را مشکل می‌کند.

وی افزود: به طور کلی از شخص وزیر خارجه تا معاونین او آن برندگی، تخصص و مهارت را در دیپلماسی و سیاست‌مداری ندارند. با توجه به اینکه دیپلماسی با سیاستمداری خیلی تفاوت می‌کند و مخصوصا اینکه دیپلمات باید از دانایی، زیرکی، آشنایی کامل، شکل و شمایل، طرز لباس پوشیدن و طرز برخورد خاصر برخوردار باشد، ما یک درسی در علوم‌سیاسی داریم به نام دیپلماسی که در آنجا می‌گوید دیپلمات باید از چه آراستگی برخوردار باشد. به عنوان مثال معاون اقتصادی وزارت خارجه را نگاه کنید که اصلا چهره یک دیپلمات را ندارد که بخواهد جذابیت را به وجود بیاورد. به نظر من این دو نقصی از کادر وزارت خارجه است.

بیگدلی در پاسخ به این سوال که از نظر شما مهم‌ترین چالش دستگاه دیپلماسی کشور برای سال جاری چیست و راهکار عبور از آن باید چگونه باشد، گفت: ما برای اینکه بتوانیم وزارت خارجه‌ خود را راه بیندازیم باید بتوانیم تسلط نگاه ایدئولوژیک را از سیاست خارجی‌ برداریم. یعنی الان این موضوع کار را برای ما مشکل کرده است. مثلا بن‌سلمان را ببینید یک نوع تنوعی در سیاست خارجی‌ به وجود آورده است. با آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها ارتباط برقرار کرده و با چین و روسیه و حتی با کشورهای دیگر مثل هند وارد رابطه شده است. این تنوع در کانون‌هایی که مربوط به سیاست خارجی می‌شود می‌تواند خیلی باعث گسترش روابط خارجی ما شود و سیاست خارجی ما را داغ‌تر کند.

وی افزود: این نگاه‌ و تنفری که نسبت به غرب داریم ما را به سمت شرق کشانده و این باعث شده که سیاست خارجی ما محدود به نگاه به شرق شده و این خیلی زیان‌آور است. یک کشور فعال، آن کشوری است که در سیاست خارجی‌ خود می‌تواند تنوع ارتباطات را با همه کشورها و هر نوع دیدگاهی داشته باشد. اگر سیاست خارجی خود را فقط به کشورهای ضدغربی مانند ونزوئلا و کره شمالی محدود کنیم خیلی زیان‌آور است.

بیگدلی در پاسخ به این سوال که در سال ۱۴۰۰ و ماه‌های منتهی به انتهای سال، همه مردم جهان معتقد بودند که برجام امضا می‌شود و زمان اجرای آن هم مشخص شد اما این اتفاق نیفتاد و به سمت امضای برجام نرفتیم حالا که کشورهای غربی مطرح می‌کنند که برجام در اولویت‌شان قرار ندارد، ایران بیش از پیش به دنبال احیای برجام و توافق است. آیا در این مدت اتفاق خاصی رخ داده و امتیاز خاصی به دست آوردیم؟ گفت: ما نتوانستیم برای سیاست خارجی‌ خط و مشی مستقل، منطقه‌ای و منطبق با عقاید سیاسی تنظیم کنیم. همان نگاهی که در درون داریم در بیرون جواب نمی‌دهد، حالا اگر بخواهیم این رویه را ادامه بدهیم، هیچ اتفاقی نخواهد افتاد و هر روز این جداافتادگی بیشتر خواهد شد. قراردادی که با عربستان سعودی منعقد شد، می‌تواند برای ما سرمشق و مقدمه‌ای باشد که در سیاست خارجی‌ خود یک مقدار منعطف‌تر عمل کنیم. باید این کانون‌های متنوع را محدود کنیم و شاید به جرأت بگویم در هیچ کشوری تا این حد تاسیسات متنوع نداریم و باعث شده کندی حرکت در سیاست خارجی ما به وجود بیاید.

این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل تصریح کرد: در مورد برجام، از زمانی که بایدن آمد و از همان اولین سخنرانی‌ خود هم گفت ما به دنبال احیای برجام هستیم، در مذاکرات اولیه‌ هم ضعف اعضای مذاکره‌کننده و جنگ اوکراین و برخی مسائل داخلی مقداری ما را دچار انزوای سیاسی کرد و قطعنامه‌ای برای ما به وجود آورد. موضوع جنگ اوکراین و حمایت نسبی ما از روسیه جبهه جدیدی در غرب علیه ما ایجاد کرد که برجام را تحت‌تاثیر قرار دارد.

وی تصریح کرد: این دو ماه تا بازگشایی سفارت ایران و عربستان فرصتی است که ضمن موافقت اصولی برای رفع اختلاف‌ با عربستان، باید با کشورهای عربی به تعامل بیشتری برسیم. این همه هزینه کردن‌ها، نگاه بیش از حد به بیرون باعث شده که از درون غافل شویم و هیجانات اجتماعی که ظرف یکسال گذشته به وجود آمده نتیجه بیش از حد نگاه کردن و توجه به بیرون بوده که ما توجه به درون را از دست دادیم.

بیگدلی در پاسخ به این سوال که برخی معتقدند ما در سیاست خارجی به جز توافق ایران و عربستان و ایجاد ارتباط با کشورهای حوزه خلیج فارس دستاورد چندانی نداشتیم. اما در همین خصوص دولت سیاست همسایگی را در نظر داشت اما همچنان مشاهده می‌کنیم که جمهوری آذربایجان ارتباطش با اسرائیل را عمیق‌تر کرده، اشکال کار ما کجاست؟ آیا ایران در منطقه در جایگاه واقعی خود قرار دارد، گفت: راه‌حل مشکلات ما این است که باید نوع نگاه‌مان به دنیا را تغییر دهیم. آن نگاهی که می‌خواست به قولی کاخ سفید را حسینیه کند، ناشی از تفکرات احساسی و عاطفی است که ما را از خیلی از مسائل جهانی عقب انداخته است. بهترین نمود آن، مشکلات اقتصادی داریم که گسل عظیمی بین مردم و دولت به وجود آمده هر روز به زیان دولت عمیق‌تر و گسترده‌تر می‌شود و باید دولت گسل‌ را مرمت کند. ما باید با نوعی انعطاف‌پذیری در ارتباط با جهان در سیاست‌خارجی‌مان تغییراتی به وجود بیاوریم. به نظر من توافق ما با عربستان می‌تواند به عنوان یک الگو و سرمشق برای ایجاد روابط نزدیک‌تر با کشورهای دیگر باشد.

وی در پاسخ به این سوال که امروز مشاهده می‌شود کشورهای اروپایی در کنفرانس‌ها و نشست‌های بین‌المللی به جای مسئولان جمهوری اسلامی ایران، از مخالفان اپوزیسیون نظام دعوت می‌کنند. این اقدام غرب پیام خوبی را به مردم منتقل نمی‌کند. به نظر شما در چه صورت این اقدام خصمانه غرب برطرف می‌شود و آیا کم‌کاری از وزارت امورخارجه و دیپلماسی منفعلانه ماست، گفت: ما نباید وزارت خارجه را به تنهایی مقصر بدانیم. اگر بخواهیم به همه دنیا و سازمان‌ ملل و نهادهای بین‌المللی با نگاه داخلی بنگریم، این سیاست جواب نمی‌دهد. تغییر نگاه باید حتما رخ دهد و انعطاف‌پذیری‌مان را بیشتر کنیم.