عربستان و ایران بعد از ملک عبدالله

روزنامه آرمان در یادداشتی به قلم دکتر محمدمهدی مظاهری * استاد دانشگاه و کارشناس ارشد روابط بین‌الملل نوشت:
 
ملک عبدا... بن عبدالعزیز، ششمین پادشاه عربستان سعودی و دهمین فرزند «عبدالعزیز آل سعود» بنیانگذار عربستان جدید بود. عبدا... که در سال ١٩٢٤ متولد شد مانند فهد، یکی از فرزندان عبدالعزیز آل سعود، بنیانگذار عربستان سعودی نوین بود. در بعد داخلی مطالبات زنان، وضعیت شیعیان، مسئله جانشینی و بطور کلی چالش مشروعیت از چالش های جدی این کشور در دوران ملک عبدا... بود. در عرصه سیاست خارجی نیز موج بیداری اسلامی، مذاکرات هسته ای ایران با 1+5 و فرایند صلح خاورمیانه از مهمترین چالش‌های پیش روی وی در دوران پادشاهی اش بود. ملک عبدا... در ابتدای رسیدن به مقام پادشاهی اعلام نمود که قصد انجام اصلاحات داخلی و خارجی زیادی را دارد. همچنین سیاست عبدا... در قبال شیعیان عربستان که یک اقلیت کمتر از 10 درصدی را تشکیل می دهند، نیز تا حدی منعطف تر شد و ضمن اعطای برخی آزادی‌های سیاسی به آنها کوشید با سفر به مناطق شیعه نشین و دستور ساخت نیروگاه برق و نیز ساخت کارخانه پتروشیمی در این مناطق، برای شیعیان ساکن در این شهرها که آمار بیکاری آنها بسیار بالاست، اشتغال ایجاد کند.

 با این وجود طبق آمار سازمان عفو بین الملل وضعیت زنان و اقلیت‌ها از جمله شیعیان در عربستان همچنان ناگوار است و بسیاری از حقوق اساسی آنها همچنان نقض می شود. در عرصه سیاست خارجی نیز عبدا... در زمان سلطنتش، روابط نزدیکی با ایالات متحده و بریتانیا داشت البته روابط ریاض و واشنگتن پس از حادثه ۱۱ سپتامبر، تحت الشعاع روابط خاندان سعودی با برخی از تروریست ها و حمایت از آنها قرار گرفت. با این وجود همکاری های دو کشور همچنان در سطح بالایی ادامه داشت. در این خصوص به نظر می رسد وابستگی ایالات متحده به نقش توازنگر عربستان در خاورمیانه و بازار انرژی، بیش از آن چیزی است که از دید مقامات آمریکا قابل صرف نظر کردن باشد. به همین دلیل عربستان همچنان به عنوان مهمترین متحد کلیدی ایالات متحده در خاورمیانه باقی ماند.  در روابط منطقه‌ای نیز ملک عبدا... که در اثر موج بیداری اسلامی شاهد سقوط متحدین، تضعیف جایگاه کشورش و نیز بروز چالش مشروعیت در عرصه داخلی بود، کوشید با اتخاذ رویکردهای مداخله‌جویانه و تهاجمی نسبت به کشورهایی همچون بحرین، یمن و سوریه، امواج بیداری اسلامی یا به تعبیر خودشان بهار عربی را کنترل و مهار کند. هر چند این سیاست منجر به شکل گیری گروه های افراطی از جمله داعش گردید که در حال حاضر موجودیت کل منطقه و از جمله خود عربستان را نیز تهدید می کنند. در رابطه با ایران نیز اختلاف نظر دو کشور در حوزه هایی همچون سوریه، لبنان، یمن و بحرین سبب بروز نوعی جنگ سرد بین دو کشور شد و حتی دشمنی عربستان با ایران تا جایی پیش رفت که این کشور به طور محرمانه خواستار حمله نظامی ایالات متحده امریکا به ایران و متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران شد. در روزهای پایانی عمر ملک عبدا...، ایران، سوریه، عراق، حماس و حزب ا... به مهمترین چالش های مشترک عربستان و اسرائیل تبدیل شده و تلاش‌های پشت پرده ای برای تقویت روابط آنها صورت گرفته بود. بنابراین در مجموع ملک عبدا... هر چند با چهره‌ای اصلاح طلب روی کار آمد اما اصلاحات مد نظر وی نتوانست وضعیت و موقعیت داخلی و بین‌المللی عربستان را چندان متحول کند و در مقابل با پر و بال دادن به گروه‌های افراطی، تضعیف همبستگی کشورهای اسلامی و تقویت اسرائیل ضربات مهلکی نیز بر پیکره جهان اسلام و صلح و ثبات در منطقه وارد نمود. حال با مرگ وی پادشاهی به ولیعهدش ملک عبدا... سلمان بن عبدالعزیز رسیده است. او که با داشتن  79 سال سن، از بیماری‌های متعددی نیز رنج می برد، دارای شخصیتی بسیار محافظه‌کار و مخالف با انجام اصلاحات سریع در کشور است. به همین دلیل، به نظر می رسد دوران پادشاهی وی نیز تداوم سیاست های ملک عبدا... باشد که البته با اندکی احتیاط و محافظه کاری بیشتر نسبت به ملک عبدا... به پیش خواهد رفت.