گنجینه افغانستان چه سرنوشتی پیدا می‌کند؟

همه چیز از هشدارها و درخواست‌ها برای حفاظت از آثار تاریخی موزه ملی افغانستان آغاز شد. از نامه ایکوم جهانی گرفته تا رؤسای موزه‌های مختلف که هدف‌شان جلوگیری از تکرار فاجعه ۲۰ سال قبل در افغانستان بود.

به گزارش ایسنا، تجربه ۲۰ سال قبل تخریب دو مجسمه بزرگ «صلصال» و «شهمامه»  بودا در ولایت بامیان افغانستان باقی مانده از سال‌های ۳۰۰ تا ۷۰۰ میلادی که به فتوای ملا محمد عمر، رهبر وقت این گروه با جاسازی دینامیت منفجر و به سنگریزه تبدیل شدند، ترس بیشتری را این‌بار به  تن فعالان و علاقه‌مندان به حفاظت از میراث فرهنگی در افغانستان و دیگر کشورها انداخت.

مدیر موزه ملی افغانستان برای حفاظت از آثار تاریخی این کشور و به خصوص موزه ملی از جامعه جهانی؛ مردم علاقه‌مند به حفاظت از آثار تاریخی افغانستان نیز در پیام‌های مختلف درخواست کردند تا این آثار تا حد امکان از معرض دید پنهان شوند.

حتی در یکی از نخستین قدم‌ها محمد فهیم رحیمی - مدیر موزه ملی افغانستان -، بعدازظهر دوشنبه ۲۵ مرداد؛ در پیامی که در صفحه موزه ملی افغانستان در فیس‌بوک منتشر کرد، از جامعه جهانی و مسوولان امنیتی برای حفاظت از آثار تاریخی افغانستان و به خصوص موزه ملی این کشور درخواست کمک کرد.

او در این مطلب تاکید کرده بود که «متاسفانه شهر کابل امروز شاهد هرج و مرج بی‌سابقه بوده و در ساحات مختلف شهر با استفاده از این فرصت غارتگران کوشش‌هایی را برای غارت و تخریب اموال عامه و خصوصی نموده‌اند. اگرچه تا کنون کارمندان موزیم (موزه) ملی افغانستان آثار و اموال این نهاد مصون می‌باشند ولی ادامه این هرج و مرج سبب نگرانی جدی مسولیت موزیم ملی افغانستان از مصونیت آثار و اموال موزیم ملی افغانستان گردیده است. بنإ از تمام مسولین امنیتی، جامعه جهانی، طالبان و سایر نهادهای تاثیرگذار خواهشمندیم تا به امنیت و مصونیت موزیم ملی افغانستان توجه جدی نموده و نگذارند تا این وضعیت سبب غارت و تخریب آثار و اموال این نهاد ملی گردیده و فرصت‌طلبان از آن استفاده نمایند.»

محمد فهیم رحیمی - رییس موزه ملی افغانستان - چند روز بعد از تصرف کابل توسط طالبان، درباره‌ی سرنوشت این موزه در افغانستانی که تاریخ آن غنی و همگام با تاریخِ ایرانِ فرهنگی است، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا توضیحاتی ارائه کرد.

رحیمی می‌گوید: متاسفانه در طول روزهای گذشته کشور افغانستان در هوای سیاسی یا هوای قدرت قرار گرفت، رییس جمهور کشور را ترک کرد. نیروهای طالبان در کابل مستقر شدند و همین باعث شد که یک نوع هرج و مرج در شهر کابل ایجاد شود که آن برای حفاظت از آثار موزه ملی افغانستان بسیارنگران کننده بود.

او انتشار اعلامیه‌ای را با مضمون درخواست کمک‌های جهانی برای حفاظت از موزه ملی افغانستان، به همین دلیل عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: ما در روز نخست حضور طالبان در کابل، در صفحه فیس‌بوک موزه ملی افغانستان یک هشدار دادیم که باید از آثار موزه حفاظت کنیم و خوشبختانه آن موثر شد و توانستیم آثار موزه ملی را حفاظت کنیم.

وی با بیان این‌که متاسفانه در طول روزهای گذشته تا اندازه زیادی حاکمیت در افغانستان وجود ندارد، اظهار می‌کند: اگر چه طالبان در شهر کابل هستند اما احتمال سوء استفاده‌ی گروه‌های مختلف با یونیفرم یا لباس طالبان وجود دارد، همان‌طور که چندین بار برخی افراد به خانه‌های مردم وارد شده و دارایی‌های آن‌ها را چور (غارت) کرده‌اند.

رحیمی با بیان این‌که تشویش داشته‌اند که آثار موزه ملی غارت نشود، ادامه می‌دهد: توانستیم که در همان زمان و در مدت دو یا سه روز اول، با ارتباطات شخصی و امکاناتی که داشتیم چند نفر را به عنوان محافظ در موزه بگماریم تا بتوانیم از ورود چپاولگران احتمالی به موزه ملی افغانستان جلوگیری کنیم و خوشبختانه تا کنون به این شکل ادامه داده‌ایم و هیچ کدام از آثار موزه ملی گم یا سرقت نشده‌اند.

وی تاکید می‌کند: تلاش می‌کنیم تا مسئول این گروه را پیدا کنیم و آن‌ها را متقاعد کنیم که بتوانند از موزه ملی افغانستان محافظت کنند. تا کنون این کارها را کرده‌ایم و خوشبختانه آثار محفوظ  مانده‌اند.

رییس موزه ملی افغانستان با تاکید بر وجود نگرانی‌هایی که برای  تخریب میراث فرهنگی افغانستان، به واسطه‌ی غارت سایر موزه‌ها در کشور وجود دارد، ادامه می‌دهد: باید آهسته آهسته ببینیم چه اتفاقاتی رخ می‌دهد و کجاها صدمه دیده‌اند، فعلا ما در یک سردرگمی هستیم.

رحیمی درباره‌ی سرنوشتِ وضعیت «گنجینه باختر» یا «گنج تپه طلا» با تاکید بر افسانه بودن «افسانه هفت کلید و هفت معتمد» برای قرار دادن این گنیجنه در مخازن موزه؛ اظهار می‌کند: این آثار از زمانی که حفریات انجام شد و آن‌ها به موزه‌ی ملی داده شدند، متعلق به این موزه است و کلیدهای آن نیز نزد معتمدان موزه ملی افغانستان است.

وی با تاکید بر نظارت‌های مدت‌دار از گنجینه‌های تاریخی موزه ملی افغانستان، اظهار می‌کند: به این دلیل که از آثار خود مطمئن باشیم همیشه آثار قرار گرفته در مخازن داخل موزه ملی را بررسی می‌کنیم، اما آثاری چون گنجینه باختر را که در ذخیره‌گاه (مخزنی) به جز موزه ملی است، چند ماه یک بار بررسی می‌کنیم.

او آخرین زمان بازرسی گنجینه باختر را مربوط به چند ماه قبل می‌داند، زمانی‌که شایعاتی مبنی بر غارت این گنجینه از افغانستان به کشورهای اروپایی مطرح شده بود: برای این که خودمان مطمئن باشیم و به مردم نیز اطمینان دهیم که آثار حفظ است آن‌ها را برای یک روز به نمایش گذاشتیم. در واقع اطمینان دارم و می‌دانم تا قبل از این که دولت قبلی سقوط کند آن آثار محفوظ بود، مگر این‌که در این تحولات غارت شده باشد.

رییس موزه ملی افغانستان با این وجود تاکید می‌کند: من بارو ندارم که این گنجینه غارت شده باشد، باید یک بار دیگر آن‌ها راچک کنیم، اکنون نمی‌توانیم به صورت دقیق بگوییم که این آثار موجود هستند یا غارت شده‌اند؟ در واقع آثاری که در خود موزی هستند هر روز بررسی می شوند اما آثاری که در ذخیره‌گاه‌های ما قرار می‌گیرند در نقاط مصون‌تری هستند که نیاز است آن‌ها بررسی شوند.

رحیمی همچنین درباره‌ی شرایط فعالیت موزه ملی افغانستان در بحران کنونی این کشور اظهار می‌کند: فعلا وضعیت نرمال نیست و موزه با خطرات زیادی مواجه است، ما ترجیح می‌دهیم که در شرایط کنونی موزه تا مدتی تعطیل باشد تا می‌بینیم طالبان چه تصمیمی دارد. در واقع نخست باید معلوم شود که آن‌ها چه کاری می‌کنند.

به گزارش ایسنا، ترس از غارت و تخریب آثار تاریخی افغانستان، آن هم در شرایطی که طالبان در پیش از دو دهه پیش رد خوبی از خود به جا نگذاشته و با تلاش و در طول ۲۵ روز دو مجسمه ثبت جهانی شده افغانستانی‌ها را تخریب کرد، بیش از گذشته هشدارها را نسبت به وضعیتِ میراثِ تاریخی این کشور غنی علنی‌تر کرده است، به حدی که با انتشار پیام موزه ملی افغانستان برای درخواست کمک از جامعه جهانی و حتی خود طالبان؛ مردم در پیام‌هایی جداگانه درخواستِ پنهان کردن آثار تاریخی افغانستان را از معرض دید کرده‌اند.

«همراز نجیب» از مسوولان موزه درخواست کرده؛ «ریس صاحب، آثار را از تمام نمایشگاه ها به دیپو ها منتقل کنید و در جای نامعلوم. امروز قیامت بود بالایم چون هرگز فکر نمی‌کردم اینقدر دزد و راهزن در داخل کابل وجود داشته باشد»

«اختر جواد» هم درخواست خود را این طور مطرح کرده است: «اگر ما (جامعه موزه های جهان) صمیمانه می‌خواهیم به آنها کمک کنیم، باید درخواست تجدیدنظر کرده و در رسانه‌های اجتماعی به دادگاه بین‌المللی حقوق ، سازمان ملل متحد ، یونسکو و کشورهای تأثیرگذار مانند قطر، ترکیه، پاکستان، ایران، روسیه، چین رای دهیم. برای کمک به آنها!»

«میر احمد» نیز این درخواست را یکی دو روز قبل مطرح کرده بود که «کاش اندک عقلانیتی بین رهبران  افغانستان باقی مانده باشد و قبل از سقوط کابل آثار موزه ملی افغانستان را از کشور خارج کنند.»

یا شخص دیگری با نامی مستعار، هشدارها نسبت به وضعیت موزه ملی افغانستان را این طور تشریح می‌کند: «نگرانی موزه ملی افغانستان، مسوولانه است، جنگ و ماهیت جنگ و سابقه رفتار خشونت‌طلبان تا امروز با ارزش‌های تاریخی و ملی همسو نبوده است. کاش ریشه‌ها و ارزش‌های مردم رنج‌کش افغانستان را یپایند.»

در کنار همه این درخواست‌ها در اعلامیه‌ای منسوب به سرکردگان طالبان، از چند روز نخست مطرح شدن هشدارها در فضای مجازی پیچید؛ به این نکته تاکید شده است؛ «هر آن‌کسی که به آرشیف ملی، موزیم ملی، کتابخانه‌ها، به اماکن و دارایی دولتی و املاک و دارایی‌های مردم تعرض و دست‌درازی کند، بر وی شدیدترین مجازات شرعی بالفعل اجرا خواهد شد.»

رییس موزه ملی افغانستان درباره این اعلامیه نیز این‌طور به ایسنا توضیح می‌دهد: هر چند هنوز از صحت ان نسبت به انتشار اعلامیه از سوی طالبان اطمینان نداریم، اما ابتکاری خوب بود که صورت گرفت و همان اعلامیه که کسی به موزه‌ها داخل نشود و دارایی‌های آن‌ها را غارت نکند، خود تاثیرات خاص خود را داشت.

رحیمی با تاکید بر تاثیر خوبی که این اطلاعیه برای حفاظت از موزه ملی افغانستان داشته است، ادامه می‌دهد: چنین چیزی هنوز به صورت رسمی به ما اعلام نشده بود، ما نیز آن را در همان رسانه‌های اجتماعی دیدیم.