کالبد شکافی بنزین پتروشیمی/ انتظار برای صادرات بنزین

بنزین همواره به دلیل بالا بودن مصرف آن در کشور و آثار قیمتی آن بر روی تعیین قیمت کالاهای دیگر و در نهایت نرخ تورم از جمله حامل های انرژی است که اهمیت بسیاری برای مردم و مسوولان دارد.

 اهمیت این کالای استراتژیک تا جایی است که طی سال‌های گذشته با توجه به نیاز کشور به این فراورده نفتی، واردات آن از سوی برخی کشورها تحریم شد تا کشور تحت فشار بیشتری قرار بگیرد،‌ اما در همان زمان طرحی در وزات نفت دولت دهم اجرا شد که طی یک سال گذشته سر و صداهای بسیاری را به پا کرده است. این طرح که همان تولید بنزین با استفاده از ریفورمیت پتروشیمی‌ها بود، اگرچه بنا به اقتضای شرایط آن روز توانست کشور را در تامین بنزین کشور تا حدودی خودکفا کند اما همواره به دلیل نقش بالای این نوع بنزین در آلایندگی هوای کشور زیر سوال بود و از سوی عده‌ای با انتقاد مواجه شد تا جایی که در دولت یازدهم با توجه به رفع برخی محدودیت‌ها در زمینه واردات بنزین، تولید این نوع بنزین متوقف و واردات بنزین یورو4 جایگزین شد.

اما با گذشت ماه‌ها از این موضوع همچنان اختلاف نظرها در زمینه آلایندگی بنزین پتروشیمی‌ها وجود دارد و حتی کار به جایی رسید که مبدع این نوع بنزین ادعا کرد که اگر طرح در دولت دهم به صورت کامل اجرا می‌شد، بنزین تولید استانداردهای لازم را دارا بود.

در این زمینه معاون مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، با تشریح جزییات توقف تولید بنزین پتروشیمی، به چگونگی توزیع بنزین و گازوییل یورو 4 در کشور اشاره و اعلام کرد: در پی به بهره برداری رسیدن پالایشگاه ستاره خلیج فارس، ایران به صادر کننده بنزین تبدیل خواهد شد و بنزین ایران به کشورهای افغانستان، پاکستان، قرقیزستان و عراق صادر می‌شود.

آنچه در ادامه می آید مشروح گفتگو با شاهرخ خسروانی است...

به عنوان سئوال اول مایلم بپرسم موضوع آلایندگی بنزین پتروشیمی‌ها به کجا رسید؟ نزدیک به یک سال است که این مباحث مطرح می‌شود و همچنان ادامه دارد.

ببینید اصلا پتروشیمی‌ها بنزین تولید نمی‌کرده و نمی‌کنند و هیچ‌گاه نه وزارت نفت و نه شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی اعلام نکردند که پتروشیمی‌ها بنزین تولید می‌کنند، در واقع آن‌چه که در پتروشیمی‌ها تولید می‌شود ریفورمیت است که به عنوان مولفه اصلی با اجزای دیگر ترکیب می‌شود و در نهایت تبدیل به بنزین می‌شود. بنابراین آن چه که از دو پتروشیمی بندر امام و نوری دریافت شده ریفورمیت بوده است؛ البته در برهه‌ای به میزان جزئی از پتروشیمی بوعلی نیز ریفومیت دریافت شده که به دلیل ناچیز بودن آن در محاسبات آورده نمی‌شود؛ اما در ریفورمیت دریافتی از این دو مجتمع، میزان مواد آلاینده زیست محیطی که همان بنزن و آروماتیک است بیش از حد استاندارد بوده است.

اما همیشه گفته ایم که ریفورمیت پتروشیمی‌ها که به عنوان اکتان افزا استفاده می‌شود، اگر با بنزین یورو 4 وارداتی جایگزین شود فاکتورهای آلاینده زیست محیطی که همان بنزن و آروماتیک است را در مجموعه بنزین تولیدی کشور به حد قابل توجهی کاهش می‌دهد. به‌عنوان مثال اگر بنزن ریفورمیت پتروشیمی بندرامام 10 درصد است برای این‌که آن را به یک درصد برسانیم باید با 9 برابر حجم خودش با موادی که بنزن ندارد ترکیب شود.

سئوال این‌جاست که آیا بنزن موجود در بنزین کلیه پالایشگاه‌های کشور استاندارد است؟

خیر، تنها بنزن بنزین دوپالایشگاه امام خمینی شازند و پالایشگاه تبریز یک درصد است که در پالایشگاه شازند طرح توسعه ای اجرا شده و ارتقا کیفیت کلیه محصولات از جمله بنزین صورت گرفته، در پالایشگاه تبریز نیز واحد بنزن‌زدایی ایجاد شده است و به طور متوسط میزان بنزن در بنزین کلیه پالایشگاه‌های کشور به استثنای اراک و تبریز، پس از ترکیب با ریفورمیت پتروشیمی‌ها به حدود دو درصد می‌رسد، اما اگر این بنزین با بنزین یورو 4 وارداتی ترکیب شود میزان بنزن به 1.56 درصد کاهش می‌یابد که در ظاهر اتفاق مهمی نیست اما این کاهش میزان بنزن بسیار اهمیت دارد.

بنابراین قطع شدن تولید بنزین با ریفورمیت پتروشیمی‌ها به دلیل بالا بودن میزان بنزن و آروماتیک موجود در آن بوده است و ترکیب آن با بنزین کل کشور میزان بنزن را 0.44 افزایش می‌دهد که این بسیار مهم است و تاثیر بسیاری در شاخص های زیست محیطی دارد.

با چنین شرایطی آیا تولید بنزین با ریفورمیت پتروشیمی‌ها که گفته می‌شود گران تر از بنزین وارداتی تمام می‌شد و در آلودگی هوا نقش داشت منطقی بود؟

ببینید در برهه ای از زمان به دلیل برخی از اقتضائات و شرایط کشور تولید بنزین با ریفورمیت پتروشیمی‌ها در دستور کار قرار گرفت که کسی در مورد این امر سوالی ندارد، اما امروز محدودیت‌های آن دوران وجود ندارد؛ کما اینکه بنزین یورو 4 وارد کشور می‌کنیم. به همین منظور از دی ماه سال گذشته تصمیم گرفته شد که تولید بنزین با ریفورمیت پتروشیمی ها قطع شود،‌ در آن زمان با توجه به این که مصرف بنزین حدود روزانه 68 میلیون لیتر و میزان تولید 59 میلیون لیتر بود در ادامه این روند طبق مصوبه هیات دولت که پس از مصوبه هیات دولت در 10 اردییهشت ماه سال جاری، دریافت ریفورمیت از پتروشیمی ها به منظور تولید بنزین متوقف شد.

البته هیات دولت برای اجرای این مصوبه سه ماه به شرکت پالایش و پخش فراورده های نفتی فرصت داده بود که در این راستا دریافت ریفورمیت از پتروشیمی بندر امام در اردییهشت ماه و پتروشیمی نوری در خرداد ماه قطع شد و برنامه ریزی جدید برای واردات بنزین در دستور کار قرار گرفت، اما هم‌زمان شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی در 21 اردیبهشت‌ماه تقاضای وارادات بنزین و میزان آن را به امور بین الملل شرکت نفت اعلام کرد، امور بین الملل نیز دو ماه فرصت خواست که بنزین با استاندارد یورو4 را وارد کشور کند.

پس بنزین یورو 4 از چه زمانی وارد کشور شد؟

اولین محموله بنزین یورو 4، در روز 15 تیرماه وارد کشور شد و از آن زمان تا کنون به طور متوسط روزانه 4 میلیون لیتر بنزین وارد کشور شده است.

اما قبل از 15 تیرماه نیز بنزین به کشور وارد می‌شده و حتی اسنادی وجود دارد مبنی بر این‌که در دولت دهم نیز بنزین وارد می شده است.

اساسا طی 20 سال گذشته بنزین به کشور وارد شده اما آنچه که تا پیش از 15 تیرماه به کشور وارد شده یورو 4 نبوده و ترکیبی از بنزین یورو2 و یورو 3 بوده است، اما میزان واردات طی سال‌های گذشته متفاوت و از روزانه سه میلیون لیتر تا 15 میلیون لیتر متغیر بوده است.

به واردات بنزین طی 20 سال گذشته اشاره کردید. آیا در آن زمانی که اقدام به تولید بنزین با ریفورمیت پتروشیمی‌ها کردید امکان واردات وجود نداشت؟

همیشه واردات بنزین صورت گرفته اما در فاصله زمانی سال‌های 89 تا 91 به دلیلی تحریم‌های بین‌المللی امکان واردات بنزین وجود نداشت و به همین دلیل تولید بنزین با ریفورمیت در دستور کار قرار گرفت، در آن برهه زمانی این امر ضرورت داشته و شرایط ایجاب می کرده که بنزین به این روش در کشور تولید شود.

اما مبدع تولید بنزین با ریفورمیت پتروشیمی‌ها مدعی شده که اگر روند تولید بنزین به طور کامل و بر اساس فرمول موجود انجام می‌شد ،بنزین تولید شده از استانداردهای لازم برخوردار بود.

ببینید ایشان ادعایی کرده و افراد ذی‌ربط باید پاسخگو باشند. ما دنبال این مسئله نیستیم، شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی به عنوان متولی تولید و توزیع بنزین کشور استانداردهایی را اعلام کرده که باید تامین شود و معتقدیم که بنزین تولیدی با ریفورمیت پتروشیمی استانداردهای ما را تامین نمی‌کرد و اکنون هم به امور بین‌الملل شرکت ملی نفت اعلام کرده‌ایم که بر اساس مشخصات تعیین شده بنزین وارد کشور کند.

این مشخصات را چه کسی تعیین می‌کند شرکت پالایش و پخش، سازمان استاندارد و یا محیط زیست؟

آن چیزی که اعلام شده بر اساس استاندارد یورو4 بین‌المللی است و سازمان استاندارد نیز بر آن صحه گذاشته و در اردیبهشت‌ماه سال جاری در هیات مدیره شرکت ملی پالایش‌و‌پخش فراورده‌های نفتی مصوب شده است و به کلیه سازمان‌های ذیربط مانند پالایشگاه‌ها، اداره پخش، امور بین‌الملل،اداره نظارت بر صادرات و واردات فراورده‌های نفتی و ... ابلاغ شده است.

نقش سازمان استاندارد و محیط زیست در روند واردات بنزین چیست؟

از وظایف سازمان محیط زیست نیست که بر کیفیت بنزین وارداتی نظارت کند؛ اما بر عواملی که باعث آلودگی محیط زیست و هوا می شود نظارت می کند و با توجه به نقش بنزین در آلایندگی محیط زیست، استانداردی را اعلام می‌کند که باید بر اساس آن بنزین با آن استاندارد توزیع شود. اما اداره استاندارد در بحث واردات دخیل است و باید بنزین وارداتی را تایید کند و بنا شده که نظارت را به صورت موازی انجام دهند. اما سازمان استاندارد تا چندی پیش فاقد آزمایشگاه برای آزمایش بنزین وارداتی بوده است، اما به تازگی با کمک وزارت نفت طی سال‌های اخیر آزمایشگاهی در بندرعباس افتتاح کرده و تا کنون آزمایشگاه متعلق به شرکت پالایش و پخش را قبول داشته است. در این راستا بنا شده سازمان استاندارد، هر وقت آزمایش لازم را انجام دادند در صورتی که بنزین وارداتی فاقد استاندارد یورو4 بود، اعلام کنند تا جریمه را از فروشنده دریاقت کرده و در صورت صلاحدید قرارداد با آن فروشنده فسخ شود.

استاندارد بودن و یا نبودن بنزین وارداتی چگونه مشخص می‌شود؟

امور بین الملل شرکت ملی نفت استاندارد مورد نظر را به شرکت فروشنده بنزین اعلام می‌کند، شرکت فروشنده در مبدا، نمونه ای از محموله تولید شده را مورد آزمایش قرار می‌دهد و پس از تایید و مهر کردن نتیجه را به امور بین الملل اعلام می‌کند، امور بین الملل پس از مطابقت این نتیجه با مشخصات مورد نظر شرکت پالایش و پخش، اجازه حرکت محموله را می دهد که یا در بندر ماهشهر یا بندرعباس تخلیه می شود، این محموله پس از ورود به کشور و پیش از تخلیه، با حضور نماینده آزمایشگاه معتمد منطقه که در بندر عباس آزمایشگاه پالایشگاه بندر عباس و در ماهشهر آزمایشگاه پالایشگاه آبادان است و همچنین با حضور نماینده اداره نظارت بر صادرات وزارت نفت، نماینده شرکت پخش و نماینده فروشنده،مورد نمونه گیری و آزمایش قرار می‌گیرد و در صورتی که مطابق با استاندارد بود هر 4 نماینده سند بنزین وارداتی را مهر زده و سپس اجازه تخلیه کشتی صادر می‌شود.

روند توزیع بنزین وارداتی در کشور به چه صورت است؟

بخشی از بنزین وارداتی برای جبران کمبود بنزین سوپر در کشور عرضه و بخش دیگر نیز به عنوان اکتان افزا با بنزین تولید داخل ترکیب و در شهرها عرضه می‌شود.

بنزین یورو 4 کلانشهرها چگونه تامین می‌شود و اساسا چه میزان بنزین یورو 4 در کشور تولید می‌شود؟

تا دی ماه سال گذشته بنزین یورو 4 پالایشگاه شازند اراک که معادل روزانه 14 تا 15 میلیون لیتر در روز بود با بنزین کل کشور ترکیب می‌شد اما از آن زمان بنا شد که بنزین یورو 4 شازند فقط در کلانشهرهایی که در معرض آلودگی قرار دارند توزیع شود، بنابراین در گام اول توزیع بنزین یورو 4 در شهر اراک آغاز شد و سپس تهران و کرج تحت پوشش قرار گرفتند. از مرداد ماه نیز شهر تبریز و سپس شهر اصفهان از محل تولید بنزین یورو 4 پالایشگاه‌های تبریز و اصفهان تحت پوشش توزیع بنزین یورو 4 قرار گرفته‌اند. برای شهر مشهد نیز از چند ماه گذشته ذخیره سازی بنزین یورو 4 از محل بنزین وارداتی آغاز و عرضه بنزین یورو 4 در شهر مشهد به صورت محدود شروع شده است و تا پایان امسال تمام این شهر تحت پوشش قرار می‌گیرد. در اهواز نیز با به بهره‌برداری رسیدن طرح توسعه‌ای پالایشگاه آبادان توزیع بنزین یورو 4 آغاز خواهد شد. در مورد شیراز نیز برنامه این است که بنزین یورو4 با ایجاد امکانات از محل بنزین وارداتی تامین شود.

اما مصرف بنزین حدود 70 میلیون لیتر است و میزان واردات فاصله بین تولید و مصرف را پوشش نمی‌دهد، این کمبود چگونه جبران می‌شود؟

سال گذشته میزان تولید 59 میلیون لیتر و میزان مصرف 68 میلیون لیتر در روز بود، بنابراین برآورد این بود که در سال جاری مصرف به بیش از 70 میلیون لیتر برسد و با توجه به قطع تولید بنزین با ریفورمیت پتروشیمی ها برآورد این بود که میزان واردات به روزانه 10 میلیون لیتر برسد اما در عمل به طور متوسط روزانه 5 میلیون لیتر بوده است.

پس نیاز موجود چگونه تامین شد؟

بخشی از این نیاز از محل افزایش تولید جبران شد به طوری که میزان تولید به روزانه حدود 62 میلیون لیتر رسید، همچنین افزایش قیمت بنزین نیز تا حدودی توانست از افزایش میزان مصرف جلوگیری کند.

بنابراین واردات بنزین به کشور تابع سه فاکتور است: میزان مصرف، میزان تولید داخل کشور و حجم بنزین ذخیره شده در داخل کشور .

میزان ذخایر بنزین کشور اکنون به چه صورت است؟

این عدد را نمی توان اعلام کرد اما وضعیت مطلوب است. در واقع خط قرمزی داریم که بر اساس آن عمل می کنیم و هیچ گاه ذخایر بنزین کشور از آن خط قرمز پایین تر نمی‌آید.

بنزین تولیدی با ریفورمیت پتروشیمی‌ها در کدام شهرها توزیع می‌شد؟

ببینید بیش از30 میلیون لیتر از مصرف روزانه بنزین در کشور مربوط به نیمه بالایی پایتخت بوده و در شهرهایی مانند گیلان، مازندران، بخش‌هایی از همدان و زنجان و ... مصرف می شود که از این میزان 6 میلیون لیتر در تهران و 14 میلیون لیتر در اراک تولید می‌شود، و مابقی احتمالا طی سال های گذشته از ریفورمیت پتروشیمی‌ها تامین شده البته اظهاراتی وجود دارد مبنی بر این‌که در تهران بنزین پتروشیمی‌ها توزیع نشده است، به هر حال احتمال توزیع بنزین پتروشیمی‌ها در تهران وجود دارد اما ما هیچ‌گاه ادعا نکردیم که هوای تهران را بنزین پتروشیمی‌ها آلوده کرد، بلکه معتقدیم بنزینی که در کشور مصرف می‌شود دارای بنزن بیش از حد استاندارد بود و آثار سوء ریفورمیت در کل بنزین توزیعی در کشور زیاد بود بنابراین اعلام کردیم که به جای بنزین پتروشیمی ها،‌ بنزین یورو 4 وارد شود.

چشم انداز موجود در زمینه تولید بنزین یورو 4 به چه صورت است؟

طبق برنامه موجود تکلیف شده تا همه پالایشگاه‌ها تا پایان سال 95 طرح توسعه برای ارتقا کیفیت بنزین تولیدی را عملیاتی کنند و در این راستا مهم‌ترین طرح در دست اجرا،پروژه پالایشگاه ستاره خلیج فارس است که تا پایان سال 1394 به بهره‌برداری می رسد و از نیمه دوم سال 94 تا پایان سال، 36 میلیون متر بنزین یورو 4 به میزان تولید کشور اضافه می‌شود. به علاوه 4 میلیون لیتر بنزین با اجرای طرح توسعه پالایشگاه آبادان، 15 میلیون لیتر در پالایشگاه اراک، 6 میلیون لیتر در اصفهان بنزین یورو4 تولید می شود که در مجموع با احتساب تولید ستاره خلیج فارس 60 میلیون لیتر بنزین یورو 4 در کشور تولید خواهد شد و مابقی تولید که بیش از نیاز باشد به کشورهایی مانند افغانستان، پاکستان،ترکمنستان،قرقیزستان و عراق صادر می شود. بر این اساس تا پایان سال 95 پالایشگاه هایی که طرح توسعه اجرا نکرده باشند، دولت بنزین‌شان را تحویل نمی‌گیرد و باید بنزین تولیدی خود را به مشتریان خارجی بفروشند و برای صادرات برنامه ریزی کنند.

برنامه ریزی برای توزیع گازوییل یورو 4 به چه صورت است با توجه به این‌که گازوییل نیز در آلودگی هوا نقش دارد؟

کل مصرف گازوییل در کشور حدود 100 میلیون لیتر است ،اما در 8 کلانشهری که در اولویت توزیع بنزین یورو 4 قرار گرفته و با آلودگی هوا روبه‌رو هستند در مجموع روزانه 10میلیون لیتر گازوییل مصرف می‌شود و تولید گازوییل یورو 4 در حال حاضر حدود 24 میلیون لیتر است و کلانشهرهای اراک،تبریز و کرج تحت پوشش گازوییل یورو4 قرار دارند و در شهر مشهد نیز از حدود چهار ماه گذشته توزیع گازوییل یورو4 آغاز شده است، در اصفهان نیز توزیع گازوییل یورو 4 آغاز شده و در شیراز نیز گازوییل کم گوگرد توزیع می‌کنیم، بنابراین در زمینه توزیع گازوییل در کلانشهرها مشکل نداریم و میزان تولید کفاف مصرف را می‌دهد به علاوه اینکه اوایل سال آینده 10 میلیون لیتر گازوییل نیز از پالایشگاه بندرعباس وارد سرویس می‌شود، ‌اما در اینجا مشکل انتقال داریم زیرا گازوییل یورو 4 در اراک و تهران و بندرعباس تولید می‌شود اما شهرها پراکنده هستند که در این راستا در حال برنامه ریزی برای رفع مشکل انتقال هستیم.