راهکارهای کاهش تنش میان تهران و ریاض به روایت موسویان

  سید حسین موسویان دیپلمات پیشین ایران در مناظره وبیناری با عبدالعزیز الصقر رئیس مرکز مطالعات عربستان، با اشاره به راهکارهای بهبود روابط میان ایران و عربستان، تاکید کرد که دولت بایدن در خاورمیانه به دنبال راه حل و کاهش تنش ها باشد.

در وبیناری که در مرکز مطالعات اعراب خلیج فارس در واشینگتن با حضور سید حسین موسویان دیپلمات پیشین ایران و عبدالعزیز الصقر رئیس مرکز مطالعات عربستان برگزار شد، راهکارهای بهبود روابط ایران و عربستان و حل مسائل منطقه مانند بازگشت سریع بایدن به برجام، عدم اتحاد عربستان با دشمنان برجام و مذاکره و همکاری مستقیم و محرمانه ریاض-تهران مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

در این مناظره وبیناری که بیش از ۴۵۰ نفر از وزارت خارجه ها، سفارخانه ها، اندیشکده ها و خبرنگاران کشورهای مختلف بویژه کشورهای عربی ثبت نام کرده بودند، روابط ایران و عربستان سعودی و به ویژه در هشت سال گذشته مورد بررسی قرار گرفت. موسویان در این وبینار با اشاره به این موضوع که عربستان بعنوان همسایه ایران، نباید با اسرائیل و آمریکا برای نابودی برجام، تحریم و تغییر رژیم در ایران متحد شود، تاکید کرد که دولت بایدن اگر امنیت درمنطقه را می خواهد، باید به توافق برجام بازگشته و کشورهای منطقه را به گفت وگو و همکاری جهت تامین امنیت تشویق کند.

دیپلمات پیشین ایران بر این باور است که سریعترین و بهترین راه برای حل بحران یمن، مذاکره و همکاری مستقیم و محرمانه عربستان و ایران است. همچنین دولت بایدن باید در خاورمیانه به جای اقدامات تشدید کننده بحران، دنبال راه حل و کاهش تنش ها باشد.

در ادامه گزارش متن کامل این مناظره وبیناری ارایه می شود.

عبدالعزیز الصقر درباره احتمال آغاز روند جدیدی از تنش ها در منطقه مانند حمله دولت بایدن به نیروهای حشدالشعبی در عراق و سوریه و

ارایه گزارش دست داشتن ملک سلمان در قتل جمال حاشقچی روزنامه نگار مخالف سعودی، گفت: من از شنیدن حمله به نیروهای آمریکا دراربیل و واکنش نظامی بایدن درحمله به سوریه و گزارش سازمان سیا درمورد قتل جمال قاشقی متعجب نیستم. بایدن با ملک سلمان تماس تلفنی داشت و گفت وگوهای بسیار خوبی انجام شد. آمریکا دو نگرانی مهم در منطقه دارد یکی موضوع هسته ای ایران که به امنیت اسرائیل مربوط می شود و دوم هم امنیت نیروهای نظامی آمریکا درمنطقه. ما نیاز به یک دولت قوی درعراق داریم تا بتواند اولا داعش را مهار کند و ثانیا مانع دخالت های خارجی بویژه ترکیه و ایران درعراق شود.

موسویان درباره اینکه آیا افزایش اینگونه تنش ها باعث خواهد شد تا در ایران جناحی از این فرصت برای تشدید بحران استفاده کند، بر این باور است که بایدن شروع خوبی نداشت و در ادامه می افزاید: حملات نظامی به سوریه چیز تازه ای نیست. چند وقت پیش یک مقام اسرائیلی اعلام کرد که بیش از ۱۰۰۰ عملیات نظامی علیه نیروهای ایرانی یا وفادار به ایران درخاک سوریه داشته اند. من معتقدم این حملات اسرائیل با هماهنگی آمریکا بوده است. حمله نظامی اخیر دولت بایدن هم با هماهنگی اسرائیلی ها بوده است. بنابراین حملات نظامی به سوریه موضوع تازه ای نیست. اما اگر من جای بایدن بودم، بجای اقداماتی که موجب تشدید بحران شود، دنبال راه حل می رفتم. من دوسال پیش در مقاله ای پیشنهاد کردم که برای رسیدگی و پیشگیری از چنین حوادثی در منطقه، تماس نظامی بین چهار کشور ایران، عراق، عربستان و آمریکا برقرار شود. ترکیه هم می تواند اضافه شود. چون معلوم نیست که منشاء این حوادث چیست.

موسویان گفت: در ایران دو رویکرد داریم که در مورد مسائل سیاست خارجی مثل برجام و منطقه نظرات متفاوتی دارند اما هردو گروه خواهان ثبات عراق هستند زیرا ایران با عراق صدها کیلومتر مرز مشترک دارد و لذا بی ثباتی درعراق یعنی بی ثباتی در ایران. اما بایدن اگربخواهد دنبال تقویت امنیت در منطقه باشد، باید فورا به برجام برگردد و کشورهای منطقه را به دیالوگ وهمکاری جمعی جهت تامین ثبات و امنیت تشویق کند.

الصقر:در پاسخ به پرسشی درباره مسیرهای آغاز گفت وگو و همکاری میان ایا رن و عربستان نیز گفت: زمینه های همکاری و توافق وجود دارد. کلید برای عربستان اصلاح رفتار ایران است. من دنبال سرزنش ایران نیستم اما می خواهم انتظارات طرف سعودی را بیان کنم. ایران کشور بزرگ و مهم منطقه است. مردم ایران خودشان نوع حکومت را انتخاب کرده اند. من مذاکره دو کشور را هم لازم و هم مهم می دانم. اما مذاکره برای مذاکره فایده ندارد. برای اینکه مذاکره نتیجه بدهد، من و آقای موسویان در مقاله مشترک، اصولی را پیشنهاد کرده ایم. من معتقدم اگرریاض و تهران روی این اصول توافق کنند، گفت وگو و مذاکره و همکاری امکان پذیر خواهد شد.

عربستان مشکلی با توان موشکی ایران ندارد اما مشکل این است که ایران این موشک ها را دراختیار گروه های نیابتی در منطقه قرار می دهد که امنیت عربستان را تهدید کنند. ما برای ایران بعنوان همسایه احترام قائل هستیم و معتقدیم که هردو کشور منافع مشترک مثل امنیت انرژی داریم. زمینه های همکاری مشترک برای دوکشورزیاد است، هم موارد استراتژیک مثل عاریسازی منطقه از سلاح کشتار جمعی و هم موارد غیراستراتزیک. لذا مذاکره و گفت وگو را لازم و برای رفع سوءتفاهمات ضروری می دانم. ایران از ما به دلیل حضور آمریکا گلایه مند است. حضور آمریکا ربطی به ما ندارد چون سیاست خود آمریکاست.

موسویان در پاسخ به پرسش دیگری درباره آمادگی ایران برای اعتمادسازی و مذاکره می گوید: چند نکته کلیدی پیشنهادمی کنم برای یک نقشه راه که بتواند مشکلات روابط ایران وعربستان را حل کند:

اول اینکه؛ ما به یک پایه و بنیان محکم برای توافق نیاز داریم. پیشنهاد من این است که این پایه براساس ۳ اصل باشد:

۱-هژمونی صفر یعنی هیچ کشوری بر منطقه خلیج فارس سلطه نداشته باشد،

۲-پذیرش "نقش و منافع مشروع" طرفین درمنطقه. ایران و عربستان دو کشور بزرگ خلیج فارس هستند که هردو منافع مشروع دارند وسزاوار ایفاء نقش هستند.

۳-توافق روی اصول کلان همکاری جمعی؛ ما دو نفر درمقاله روزنامه گاردین ۱۲ اصل مثل احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی، عدم مداخله درامور داخلی یکدیگر، عاری سازی منطقه از کلیه سلاح های هسته ای و کشتار جمعی و نیز ترتیبات منطقه ای درمورد سلاح های متعارف است. چنین ابتکاری درسطح کلان تر می تواند حلال اختلافات موجود درمورد سلاح های غیرمتعارف و سلاح های متعارف باشد.

دوم: روند اعتمادسازی باید آغاز شود. مهمترین اقدام دراین بخش توقف تبلیغات خصمانه علیه یکدیگر می باشد. سپس دوطرف می توانند اقدامات اعتمادساز درمورد مسائل غیرچالشی را شروع کنند، مثل همکاری در مورد کرونا، امنیت انرژی، امنیت دریایی، بحرانهای محیط زیستی، قاچاق مواد مخدر و جنایات سازمان یافته.

سوم: برنامه عمل میباشد، برنامه ای که بتواند انتهای مسیر روابط را نشان دهد. برنامه عمل برای روابط تهران-ریاض باید شامل چهار اقدام فوری باشد:

۱-گفت وگوی مستقیم،

۲-احیاء توافقنامه امنیتی که حدود ۲۰ سال قبل امضاء شد،

۳-برقراری روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارتخانه ها و

۴-شروع گفت وگوی منطقه ای بین کلیه کشورهای حاشیه خلیج فارس درمورد ایجاد یک سیستم امنیتی و همکاری مشترک. دبیرکل سازمان ملل میتواند براساس قطعنامه ۵۹۸، مجمع گفتگوی هشت کشورحاشیه خلیج فارس را تشکیل دهد تابه یک توافقی برسیم که کشورهای مذکور درقالب یک سازمان منطقه ای بتوانند همکاری های جامع سیاسی-اقتصادی-امنیتی-نظامی و فرهنگی داشته باشند.

در بخش دیگری تحلیلگر عربستانی با اشاره به اینکه هیچیکس درعربستان از تحریم ایران خوشحال نیست، مدعی می شود: تحریم ها بخاطر سیاست های خود ایران است لذا می بینید که چین و روسیه هم که متحد اصلی ایران هستند، تحریم ها علیه ایران را اجراء می کنند. عربستان فقط خواستار تغییر رفتار ایران است بطوری که بجای استفاده از منابع مالی برای حمایت از گروههای نیابتی مثل حزب الله لبنان، حوثی های یمن، الحشد الشعبی عراق؛ منابع مالی را خرج رفاه مردم ایران کند.

موسویان در موضوع احترام به حاکمیت ایران و سوریه تاکید دارد که اولا: دردوران اوباما وقتی او دنبال دیپلماسی بود، عربستان خواهان حمله نظامی آمریکا به ایران بود. جان کری رسما گفت درهر دیدار با سعودیها و اسرائیلی ها و اماراتی ها، آنها از ما می خواستند که به ایران حمله کنیم. ثانیا: در دوره ترامپ هم همه شاهد بودیم که عربستان حامی سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران بود. ترامپ یک جنگ تمام عیار سیاسی و اقتصادی و امنیتی علیه ایران راه انداخت و عربستان حمایت کرد. ثالثا: تمام حرف آقای الصقر در مورد دخالت ایران در کشورهای منطقه مثل سوریه و یمن است. بحران های سوریه و یمن و لیبی بعد از بهار عربی درسال ۲۰۱۱ رخ داد. اما شما در اسناد ویکی لیکس وزارت خارجه آمریکا مشاهده می کنید که از سال ۲۰۰۵ عربستان خواهان حمله آمریکا به ایران بوده است. چهارم، بازهم به سالهای عقب تر برگردیم زمانیکه صدام به ایران تجاوز کرد و عربستان از تجاوز صدام حمایت کرد.

بنابراین عربستان همیشه دنبال حمله نظامی آمریکا و تحریم و فشارعلیه ایران بوده است. اینها واقعیات تهدیدات حاکمیتی و امنیتی ایران ازسوی عربستان است. اما من با حرف آقای الصقر موافقم که باید این مسیر را عوض کرد. همه فشارهای آمریکا با حمایت عربستان و اسرائیل صورت گرفته است. برای تغییر مسیر و حل مشکلات باید صادق باشیم. ایران باید نگرانیهای عربستان را درک کند و عربستان هم باید نگرانیهای ایران را درک کند. من در کتاب جدیدم تحت عنوان "ساختار جدید همکاری و امنیت در خلیج فارس"، نگرانی های متقابل دو کشوررا تشریح کرده ام، همه نگرانی هایی که آقای الصقر گفت در کتاب من هست. اما صداقت ایجاب میکند که نگرانی های ایران را هم درک کنید. ما توقع نداریم که عربستان بعنوان همسایه ما، با اسرائیل و آمریکا علیه ما متحد شود، تا برجام را نابود کنند، تحریم و فشار را اعمال کنند و بخواهند تغییر رژیم درایران بوجود آورند. این رفتاری است که عربستان باید علیه همسایه اش ایران متوقف کند.

درمورد سوریه هم باید بگویم که ما اول نیاز داریم مسائل دوجانبه بین دوکشوررا حل کنیم. بعد مسائل منطقه نزدیک یعنی خلیج فارس را با ایجاد سیستم همکاری و امنیت جمعی حل کنیم. درقدم سوم با هم درمورد حل سایر بحرانها مثل سوریه و عراق و یمن و بحرین ولیبی همکاری کنیم. برای همکاری حل بحرانهای منطقه هم نیاز به توافق درمورد یک اصول مشترک درمورد حل همه بحرانها داریم. مثل: حمایت از خواست اکثریت، حکومت ملی با مشارکت همه جنا ح های درگیر، انتخابات آزاد، قانون اساسی جدید، بازسازی اقتصادی کشورهای بحران زده و تضمین حقوق اقلیت ها. این یک مسیر واقع بینانه است.

تحلیلگر عربستانی نیز براین امر تاکید می کند که مهم است یک نظام امنیتی برای منطقه داشته باشیم. تا الان چهار طرح روی میز است: طرح آمریکا، طرح روسیه، طرح اروپا و طرح هرمزکه توسط ایران ارائه شده است. ما منافع مشترک داریم و نهایتا هم بهتر است که خودمان امنیت منطقه خودمان را تامین کنیم وبه حضور خارجی نیاز نداشته باشیم. اما چنین نظام امنیتی به یک ضامن احتیاج دارد، کشورهای ۱+۵ یا آمریکا؛ اگر ما خواستار حضور آمریکا بوده ایم بخاطر ترس از ایران بوده است.

در ادامه وبینار نیز سید حسین موسویان دیپلمات پیشین ایران و عبدالعزیز الصقر رئیس مرکز مطالعات عربستان به پرسش های حضار پاسخ دادند.

الصقر در پاسخ به این پرسش که اولین قدم باید چه باشد و جامعه جهانی چه کمکی می تواند بکند، گفت: ما خواهان تغییر رفتار ایران در عمل هستیم. پیامهای ضد و نقیض از داخل ایران می شنویم که موجب بی اعتمادی میشود. یکی صلح میخواهد یکی تهدید میکند. ما باید از حسن نیت متقابل شروع کنیم

و موسویان نیز در پاسخ این پرسش که دولت بایدن چه اقداماتی می تواند انجام دهد، تاکید کرد: مهمترین مسئله این است که بایدن مشخص کند که آیا آمریکا می خواهد سیاست ۷۰ سال گذشته مبتنی بر سلطه بر منطقه را ادامه دهد؟ اگر این سیاست بایدن باشد که ایران در مقابل سلطه مقاومت خواهد کرد و تقابل ادامه خواهد یافت. اما اگر آمریکا می خواهد به سلطه خاتمه دهد و روی رقبای اصلی یعنی چین و روسیه متمرکز شود، دنبال چه آلترناتیوی بعنوان جایگزین است؟ به نظر من بهترین آلترناتیو همکاری جمعی بین خود کشورهاست. اولین موضوع این است که بایدن باید از حقوق فلسطینی ها حمایت کند تا بحران فلسطین حل شود. دوم باید از صلح بین ایران و عربستان و کشورهای عربی منطقه حمایت کند. ما قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل را داریم که دبیرکل را مکلف کرده گفت وگو با کشورهای حاشیه خلیج فارس برای ثبات و امنیت را انجام دهد. آمریکا و سایر قدرتها می توانند از این قطعنامه حمایت کند. ما مسائل غیر چالشی زیادی داریم که احتیاج به شرط و پیش شرط ندارد. مثلا همکاری درمورد کرونا و امنیت انرژی. باید باهم حرف برنیم بجای اینکه علیه هم حرف بزنیم.

دیپلمات پیشین ایران درباره نقش اروپا برای گفت وگو درقالب کشورهای ۱+۵ با حضور آمریکا نیز می گوید: درگذشته ایران و شش کشور باهم مذاکره می کردند زمانیکه اسرائیل با هماهنگی با آمریکا سوریه را بمباران می کرد. لذا این بمباران ها برای ایرانی ها جدید نیست اما بایدن با تاخیر دربازگشت به برجام، تعیین شرط وپیش شرط برای بازگشت به برجام و حمله نظامی؛ درحقیقت پا جای پای ترامپ می گذارد. اروپا و آمریکا پیشنهاد مذاکره داده اند درحالی که آمریکا عضو برجام نیست. لذا بایدن باید اول با صدور دستور اجرایی به برجام برگردد تا آمریکا عضو برجام شود وسپس پیشنهاد جلسه گروه ۱+۵ با ایران جهت اجرای تعهدات برجامی توسط کلیه اعضاء، را بدهند. درچنین حالتی شانس پذیرش ایران برای حضور درجلسه بیشتر می شود.

در موضوع یمن پژوهشگر عربستانی برای باور است که منافع حیاتی عربستان ایجاب می کند که عربستان یک مرز امن با یمن داشته باشد. ریاض نمی خواهد در یمن پایگاه نظامی داشته باشد ...جنوب یمن اگر استقلال می خواهند به خودشان مربوط است که می توانند با انتخابات آزاد تصمیم بگیرند. اما صلح یمن یک ضامن می خواهد. بهترین ضامن هم آمریکاست که می تواند کمک های انسانی را هماهنگ کند، مبارزه با داعش را مدیریت کند و آتش بس را برقرار کند.

ایران با یک سرمایه گذاری بسیار کم دریمن، مشکل بزرگ امنیتی برای عربستان ایجاد کرده است. عربستان با یمن ۱۴۵۰ کیلومتر مرز دارد که نا امن شده است. تا امروز حوثی ها ۳۵۵ موشک به عربستان پرتاب کرده اند، ۵۱۰ حمله پهپادی به عربستان داشته اند، ۶۵ قایق مین دار و ۹۶ هزار کاتیوشا به عربستان پرتاب کرده اند. لذا مداخله آمریکا بعنوان ضامن، کمک بزرگی خواهد بود.

موسویان نیز درباره یمن گفت: من شخصا دوست دارم روزی را ببینم که تهران و ریاض امنیت هریک را امنیت خود بدانند. اما درمورد یمن سه نکته دارم:

اول: جنگ یمن براساس یک اشتباه محاسباتی عربستان ایجاد شد. در اولین روزهای حمله عربستان به یمن، در برلین جلسه یک اندیشکده، من به جمال خاشقچی مرحوم گفتم که عربستان دچار یک اشتباه استراتژیکی بزرگ شده چون این یک جنگ طولانی خواهد بود و پایان خوبی هم برای عربستان نخواهد داشت. جمال به من گفت یک هفته بیشتر طول نمیکشد تا کار حوثی ها تمام شود.

دوم: من مخالف نظر آقای الصقر هستم که آمریکا یک ضامن خوبی برای صلح یمن است. آقای الصقر! شما یک نمونه به من بگویید که آمریکا در طول ۷۰ سال سلطه برخاورمیانه، ضامن خوبی برای صلح بوده است. آمریکا ۷۰ سال است که مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل را مدیریت کرده و نتیجه امروز آن یک فاجعه برای فلسطینی ها است. حمله آمریکا به عراق یک فاجعه بود. حمله آمریکا به افغانستان یک فاجعه بود. آمریکا هیچگاه نتوانسته یک بحران درمنطقه را از طریق دیپلماسی حل کند. فقط یک بحران از طریق دیپلماسی حل شد و آنهم بحران هسته ای ایران بود که در دوره اوباما برجام حاصل شد که این دستاورد هم توسط ترامپ نابود شد. این تجربه نشان داد که حتی شما نمی توانید این مقدار هم به آمریکا اعتماد کنید که اگر یک مسئله از طریق دیپلماسی حل شود، آمریکا متعهد به اجرای توافق خواهد بود.

سوم: برای حل بحران یمن من نظر دیگری دارم. سریعترین وبهترین راه برای حل بحران یمن، مذاکره و همکاری مستقیم و محرمانه عربستان و ایران است. اگراین ابتکار صورت گیرد، بحران یمن ظرف یکماه حل میشود. اما عربستان مخالفت میکند. من موافق گفتگوهای چند جانبه برای حل بحران یمن هستم. اما این گفت گوها شش سال است انجام شده و به نتیجه نرسیده است. قبلا اهمیت احیاء فوری توافق امنیتی ایران و عربستان را مطرح کردم. براساس این توافق، کمیسیون مشترک امنیتی بین دوکشور میتواند فعال شود و مسئله یمن درهمین چهارچوب گفتگو و حل شود.

موسویان افزیود: نماینده سازمان ملل اخیرا درتهران بود و ایران طرح چهارماده ای خود را مجدد با وی مطرح و اعلام آمادگی برای همکاری کرده است. طبق طرح مذکور باید آتش بس فورا توسط همه طرف های درگیر برقرار شود و بلافاصله گفت وگوهای صلح آغاز شود.

الصقر درباره موضع عربستان از طرح صلح میان رژیم صهیونیستی و برحی کشورهای عربی موسوم به (توافق ابراهیم) نیز گفت: ما با اسرائیل رابطه دیپلماتیک برقرار نکرده ایم. ما معتقدیم اول باید مسئله صلح اسرائیل و فلسطین حل شود بعد رابطه دیپلماتیک. اما کشورهای امارات و بحرین معتقد بودند که اول رابطه دیپلماتیک و بعد مسئله فلسطین.

موسویان نیز در این رابطه می گوید: احترام به حاکمیت یعنی هرکشوری می تواند خودش درمورد روابط خارجی اش تصمیم بگیرد. اما من معتقدم حضور اسرائیل در کشورهای خلیج فارس، مخل صلح و امنیت خواهد بود. اسرائیل ۷۰ سال است برای صلح با فلسطینی ها دارد مذاکره می کند و نهایتا هم حقوق فلسطینی ها و راه حل تشکیل دو دولت را از بین برد. حالا چطور می خواهد به صلح و امنیت درخلیج فارس کمک کند؟ اسرائیل صدها قطعنامه سازمان ملل درمورد فلسطین را براحتی زیر پا گذاشته است. مصر با اسرائیل رابطه برقرار کرد. امروز بعد از چهل سال اقتدار مصر به وضعی رسیده؟ اردن هم همین اشتباه را کرد. هر دو کشور در وضعیت بسیار نامطلوبی هستند. لذا من معتقدم که اسرائیل هیچ کمکی به صلح نخواهد کرد چون اگر اهل صلح بودند، حداقل مسئله با فلسطین را بعد از ۷۰ سال حل می کردند.

در پایان این وبینار، سید حسین موسویان با ارایه راهکاری درباره بهبود روابط ایران و عربستان گفت: سریعترین تصمیمی که رهبران ریاض و تهرام می توانند بگیرند، بازگشایی روابط مردمی دو کشور است. سالانه هزاران ایرانی برای زیارت به حج می رفتند. اکنون هم برقراری روابط مردم با مردم بسیار مفید خواهد بود. روزنامه نگاران، اساتید علمی و متخصصین درهمه زمینه ها مثل موضوع سلامت و کرونا، باید بتوانند به کشور متقابل سفر کنند.