توافق هسته‌ای منوط به لغو کامل تحریم‌هاست!

حسن بهشتی پور» و «مهدی مطهرنیا» از تحلیلگران مسایل بین المللی  ضمن خوشبینی به توافق نهایی در هفت ماه آینده، ادامه ی گفت و گوها را تنها راهکار حل و فصل موضوع هسته یی دانستند و بر ضرورت برداشته شدن تحریم ها علیه ایران تاکید کردند.

تمدید مذاکره های هسته یی، ناظران زیادی را به عرصه ی تجزیه و تحلیل نشست «وین 8» وارد کرد؛ مذاکره هایی که انتظار می رفت تا سوم آذرماه (24 نوامبر) به نتیجه برسد اما به مدت هفت ماه دیگر تمدید شد.

بر این اساس یک بازه ی زمانی چهار ماهه برای رسیدن به توافق سیاسی و همچنین یک بازه ی زمانی سه ماهه برای حل جزییات -که همان مسایل فنی و حقوقی هستند- در نظر گرفته شد.

بعد از 2 دوره ی 6 و چهار ماهه، این سومین تمدید است که تا 10 تیرماه 1394 خورشیدی (اول ژوییه ی 2015 میلادی) ادامه خواهد یافت تا شاید در این مدت گره ی اختلاف های 12 ساله ی ایران و غرب باز شود.

توافق اولیه ی هسته یی با عنوان «توافق ژنو» از سوم آذرماه سال گذشته بین ایران و گروه 1+5 (شامل روسیه، آمریکا، چین، فرانسه، انگلیس و آلمان) به منظور حل و فصل موضوع هسته یی ایران امضا شد.

در ارتباط با نشست وین 8 و چرایی ضرورت تمدید گفت و گوها آن هم به مدت هفت ماه، گروه پژوهش های خبری ایرنا با 2 کارشناس و تحلیلگر مسایل سیاسی و بین المللی گفت و گو کرد.

***مذاکره های دوجانبه تاثیر چشمگیری در حل مسایل دارد

حسن بهشتی پور کارشناس مسایل بین المللی و مدیر پیشین شبکه ی «العالم» ارزیابی تمدید توافق اولیه ی هسته یی و ادامه ی گفت و گوها گفت: این که مذاکره ها برای هفت ماه دیگر تمدید شد به دو طرف بستگی داشت چرا که هنوز نگاه ایران و گروه 1+5 به یکدیگر نزدیک نشده است و آنها به رای و نظر مشترکی نرسیده اند.

وی ادامه داد: غرب به دنبال آن است که تحریم ها به عنوان اهرم فشار بر ایران مورد استفاده قرار گیرند از این رو آن ها قصد لغو تحریم ها را ندارند بلکه تنها تمایل دارند تنها بخشی از تحریم ها را به حالت تعلیق درآورند. این موضوع باعث خواهد شد که یک فرصت تاریخی از دست برود و آمریکا مسوول بی نتیجه ماندن مذاکره ها به حساب آید. پس در صورتی می توان به توافق نهایی امیدوار بود که طرف غربی به لغو تحریم ها اقدام کند.

بهشتی پور در بخش دیگر گفت و گوی خود به نقش منفی برخی طرف های منطقه یی در فرایند گفت و گوهای هسته یی اشاره کرد و گفت: کشورهای عربی منطقه بخصوص عربستان سعودی در موقعیتی نیستند که بتوانند روند مذاکره ها را زیر تاثیر خود بگذارند اما با مخالفت های خود می توانند بر طرف غربی مذاکره کننده فشار وارد کنند. طبیعی است که عربستان تقویت موقعیت ایران را به عنوان یک کشور رقیب تحمل نمی کند و تلاش می کند به هر نحوی که شده از شکل گیری توافق نهایی جلوگیری کند. به هر حال عربستان نمی تواند تاثیر تعیین کننده یی بر فرایند مذاکره ها داشته باشد.

وی در مورد نگاه رژیم صهیونیستی به گفت و گوهای هسته یی ایران و گروه 1+5 نیز گفت: وضعیت رژیم صهیونیستی با کشورهای عربی متفاوت است. رژیم اسراییل جدا از این که در کنگره ی ایالات متحده لابی قدرتمندی به نام «آیپک» دارد در رسانه های جهان نیز از جایگاه ویژه یی برخوردار است. پس رژیم صهیونیستی نقش تعیین کننده یی در مذاکره ها دارد. این رژیم به دنبال فشار بر آمریکاست تا واشنگتن بر موضع گیری تندتر خود بیفزاید و امتیازهای بیشتری را از ایران طلب کند. این تحریک ها به بهانه ی اهمیت امنیت اسراییل صورت می گیرد که با دست یافتن ایران به فناوری هسته یی امنیت این رژیم به خطر خواهد افتاد.

این تحلیلگر مسایل بین المللی در ادامه، دستاوردهای مثبت توافق اولیه ی هسته یی در ژنو را یادآور و از منتقدان خواست به جای انتقاد، راهکار ارایه کنند. بهشتی پور گفت: کسانی که خود را در ردیف مخالفان توافق هسته یی به حساب می آورند باید در کنار انتقادهای خود به این نکته هم بپردازند که چه باید کرد چرا که نقد کردن کار دشواری نیست و انسان می تواند هر امری را به راحتی نقد کند اما ارایه ی راهکار است که می تواند ارزشمند و مفید واقع شود.

بهشتی پور افزود: ایران با ورود به مذاکره ها در قالب توافق ژنو در وهله ی اول جلوی تحریم های غرب را گرفت چرا که غرب برنامه ریزی کرده بود در ادامه ی تحریم های خود هر ماه مانع از فروش 200 هزار بشکه ی نفت ایران شود و صادرات نفت ایران را بعد از گذشت 6 ماه به صفر برساند. اول این که توافق ژنو جلوی گسترش تحریم ها را گرفت. دوم این که توافق هسته یی از اتحاد و یکپارچگی غرب کاست و در پیکره ی آن شکاف ایجاد کرد.

مدیر پیشین شبکه ی العالم با تاکید بر رویکرد سازنده ی ایران در مسیر گفت و گوها تصریح کرد: تاکنون ایران همکاری لازم را با قدرت های جهانی داشته و در فعالیت های خود نیز شفافیت لازم را نشان داده است. این موضوع تا جایی پیش رفته است که آلمان و فرانسه بر آمریکا فشار می آورند تا هر چه سریعتر از مانع تراشی بر سر رسیدن به توافق نهایی دست بردارد. بنابراین پرواضح است که میان گروه 1+5 اختلاف وجود دارد.

بهشتی پور آغاز روند آزادسازی پول های بلوکه شده ی ایران در بانک های غربی را یکی دیگر از دستاوردهای توافق ژنو دانست و گفت: هرچند که اموال بلوکه شده از دارایی های ایران است اما تلاش و پشتکار لازم بود تا آن ها را به کشورمان بازگرداند. بنابراین، براساس توافق ژنو بود که تیم مذاکره کننده ی ایران توانست هفت میلیارد دلار از این دارایی ها را بازپس گیرد. این مبلغ بخشی از دارایی های کشور است که می تواند در اقتصاد ایران مفید واقع شود.

وی به لغو برخی تحریم ها علیه ایران پس از توافق ژنو اشاره کرد و افزود: توافق میان ایران و غرب باعث شد که بخشی از تحریم ها در حوزه ی پتروشیمی، فلزهای گرانبها، قطعات اتومبیل، هواپیما و غیره برداشته شود. متاسفانه به این دستاوردها توجه نمی شود و تنها جنبه های منفی توافق مورد تاکید قرار می گیرد.

بهشتی پور همچنین ترمیم چهره ی ایران در عرصه ی بین المللی را یکی دیگر از دستاوردهای دیپلماسی هسته یی دانست تصریح کرد: ایران به خاطر همکاری هایی که با آژانس بین المللی انرژی اتمی داشته و این سازمان بین المللی نیز اقدام های مثبت و همکاری جویانه ی ایران را تایید کرده است بر نقش سازنده ی خود افزوده است. ایران از 18 سوال آژانس به 16 سوال اساسی آن پاسخ داده است و آژانس نیز پذیرفته است که این پاسخ ها قانع کننده است. امروز تنها 2 سوال باقی است که ایران در تلاش است تا به آن ها نیز پاسخ دهد.

این تحلیلگر مسایل بین المللی از کسانی که توافق اولیه ی هسته یی را به «قرارداد ترکمانچای» تشبیه کرده اند انتقاد کرد و گفت: کسانی که این تشبیه را به کار برده اند هیچ مطالعه ی تاریخی و شناختی نسبت به این رویداد تاریخی ندارند. در ترکمانچای استقلال ارضی ایران از بین رفت اما در توافق ژنو چه ضربه ی بزرگی به ایران وارد شده است؟! مگر جز این است که جلوی جریان بین المللی بزرگی که علیه ایران به وجود آمده بود گرفته شد؟

مدیر پیشین شبکه ی العالم برخلاف بسیاری از تحلیلگران که از پیروزی حزب جمهوریخواه در انتخابات میان دوره یی کنگره ی آمریکا احساس نگرانی می کنند آن را بی تاثیر در مذاکره ها دانست و گفت: کنگره ی آمریکا اختیارهای محدودی دارد و رییس جمهوری این کشور هم می تواند تصمیم های کنگره را وتو کند و هم می تواند مصوبه های کنگره را به حالت تعلیق درآورد. بنابراین از این جهت جای هیچ گونه نگرانی نیست. تصویب هر لایحه یی در کنگره نیازمند کسب دو سوم آرا است و در صورت نرسیدن به حد نصاب، رییس جمهوری 180 روز می تواند آن را معلق نگهدارد. اگر ایران با آمریکا به توافق برسد کنگره از یک سو با رییس جمهوری این کشور و از سوی دیگر با متحدان آمریکا همچون اتحادیه ی اروپا -که این توافق را امضا کرده اند- دچار اختلاف خواهد شد.

بهشتی پور در پاسخ به پرسش پژوهشگر ایرنا درباره ی افزایش سطح تماس بین مقام های ایران و آمریکا و تاثیر آن بر پیشبرد گفت و گوهای هسته یی گفت: پرونده ی مسایل ایران و آمریکا بسیار قطور است پس لازم است که دو طرف تنها بر موضوع هسته یی -که مهم ترین آن هاست- تمرکز کنند. مذاکره ی دوجانبه تاثیر چشمگیری در حل مسایل دارد. در طول یکسال گذشته تاثیر این نوع مذاکره به طور کامل مشهود بود. اگر در گذشته بجای واسطه هایی همچون عمان، ایران و قدرت های بزرگ زودتر وارد مذاکره می شدند روند مذاکره ها دقیق تر و سریع تر پیش می رفت. این مذاکره ها زیر نظارت رهبر معظم انقلاب است و ایشان از آن حمایت می کنند و ریز این مذاکره ها به شورای عالی امنیت ملی ارسال می شود که البته مذاکره با این ویژگی ها امر مطلوب و درستی است.

در پایان بهشتی پور ضمن ابراز خوشبینی به توافق نهایی در هفت ماه آینده به بیان راهکار پرداخت و گفت: به نظر من به جز مذاکره، هیچ راهکار دیگری برای برطرف کردن مسایل بین ایران و قدرت های بزرگ وجود ندارد. البته باید در داخل ایران بر اقتصاد مقاومتی و این که اتکای کمتری بر تولید و صادرات نفت داشته باشد تاکید شود چرا که ممکن است غرب با مشاهده ی چنین اقدام هایی، از تحریم ها به عنوان اهرم فشار استفاده نکند.



***تهران و واشنگتن باید ضمن دقت، سرعت را از دست ندهند

مهدی مطهرنیا مدرس دانشگاه و تحلیلگر مسایل بین المللی نیز در ارتباط با تمدید مذاکره های هسته یی در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا به تحلیل دکترین امنیتی آمریکا و مخالفت های منطقه یی با توافق هسته یی اشاره کرد.

وی گفت: گفت و گوهای هسته یی در بافتار (Texture) ویژه یی در حال اجراست. پرونده ی هسته یی ایران در متن روابط ایران و غرب بویژه آمریکا جای دارد. روابط ایران و آمریکا در بافتار گسترده تر یعنی خاورمیانه به عنوان تونل عبور آمریکا به «دکترین امنیتی نهم» قرار می گیرد؛ دکترینی که تلاش می کند تا آسیای خاوری را کنترل کند و به تبع آن بر اساس «قدرت هوشمند» آمریکایی به دنبال گسترش «دموکراسی ارشادی» با مدل آمریکایی در خاورمیانه است. این مساله باعث شده است که در متن و بطن خاورمیانه مقاومت های بسیار جدی از سوی دولت های هم پیمان با آمریکا مانند عربستان صورت پذیرد. باید به این نکته نیز توجه داشت که پرونده ی هسته یی ایران در نقطه ی کانونی این بافتار، مقاومت هایی را در سیاست های داخلی دو کشور کنشگر یعنی ایران و آمریکا به وجود می آورد.

وی ادامه داد: باید پذیرفت که مساله ی هسته یی ایران موضوع چندان آسانی نیست که زمان کمی را به خود اختصاص دهد؛ اگرچه حدود 12 سال است که مذاکره هایی در این خصوص صورت گرفته است اما به نظر می رسد در فصل جدید، گفت و گوها دیگر تنها برای خود گفت و گو نیست بلکه برای رسیدن به یک پایان معنادار و تعریف شده در جهت حل و فصل دیپلماتیک موضوع هسته یی است. باید قبول کرد که یک سال گذشته زمان کافی برای حل و فصل مساله ی هسته ای در قالب مذاکره های جدید در فصل و دور جدید گفت و گو ها نبود.

این کارشناس مسایل بین المللی برخی مخالفت های صورت گرفته از جانب مخالفان منطقه یی را به عنوان مانعی مهم در برابر توافق نهایی عنوان کرد و گفت: در دور نهایی گفت و گوها که در وین برگزار شد، تل آویو و ریاض از موانع اصلی نرسیدن به توافق هسته ای بودند. این نشان می دهد که دکترین جنگ های نامتعادل آمریکا که در سال 2007 میلادی عملیاتی شد توانست علیه ایران تاثیرگذار باشد و با دو رویکرد ایران هراسی در منطقه و اسلام هراسی در جوامع بین المللی تاثیرهای بسزایی را برجای گذاشته است که با وجود مذاکره های عمان، هنوز هم رسوب های این تاثیرها در منطقه باقی است.

این مدرس دانشگاه افزود: بیش از آن که آمریکا سودای محدود کردن ایران را در سر داشته باشد، امروز بعضی از کشورهای منطقه حاضر به پذیرش بسیاری از هزینه ها برای محدود سازی ایران هستند. باید پذیرفت که امروز یک نوع مقاومت علیه ایران در منطقه وجود دارد و شکاف این مقاومت می تواند در موضوع هسته یی تاثیرگذار باشد. ایران باید در ارتباط با ایران هراسی به وجود آمده در منطقه ادبیاتی مستحکم در چارچوب رویکردهای ارزشی خود آغاز کند و در حوزه ی سیاست خارجی با این ادبیات شروع به فعالیت کند.

مطهرنیا به سفر «سعودالفیصل» وزیر امور خارجه ی عربستان به وین در زمان برگزاری گفت و گوهای هسته یی اشاره کرد و گفت: آنچه در نشست وین صورت پذیرفت آنقدر تاثیر داشت که به فوریت وزیر امور خارجه ی عربستان را به وین کشانید. نزدیک بود بسیاری از مسایل در هتل کوبورک حل شود و این دیدارها به ایجاد فضایی مثبت در مسیر حل و فصل بسیاری از مسایل دیگر منجر شود. این ویژگی موجب شده است که ایران شاهد ایجاد فضای مقاومتی در منطقه باشد.

او در ادامه روابط نزدیک تر ایران و آمریکا را بسیار مهم و تسهیل کننده ی مذاکره ها دانست و گفت: باید پذیرفت که تاثیر مذاکره های صریح و روشن در ارتباط با مساله ی هسته یی می تواند نه تنها تاثیرهای منطقه یی بلکه تاثیرهای بین المللی برجای بگذارد. آمریکا ابرقدرت بازمانده از نظام دوقطبی حاکم در قرن بیستم و ایران یکی از قدرتمندترین کشورهای منطقه یی است؛ پس در این چارچوب نزدیکی ایران و آمریکا یا شکاف برداشتن روابط این دو کشور می تواند نه تنها در ابعاد منطقه یی بلکه در ابعاد بین المللی نیز تاثیرهای بسزایی برجای گذارد.

مطهرنیا به چالش های ایران و آمریکا در برقراری تعامل اشاره کرد و ادامه داد: ایران و آمریکا در سه لایه با چالش رو به رو هستند. لایه ی نخست بحران مفاهیم بوده است. «ظریف» دیپلماتی برجسته است و توانسته لایه های بحران مفاهیم و واژگان را از درون با آمریکا بشکند. حل «بحران مفهومی» بین این دو کشور می تواند به حل «بحران گفتمانی» بیانجامد و در درازمدت تاثیرهای بسیار مطلوبی در حل «بحران سیاسی» بین ایران و آمریکا بگذارد. حل و فصل این بحران ها می تواند حتی جغرافیای سیاسی منطقه را برهم بزند. نگرانی عربستان، اسراییل و حتی ترکیه ناشی از درک و فهم این امر است.

مطهرنیا نگرانی خود نسبت به تمدید هفت ماهه ی گفت و گوها و موانعی را که در طول این مدت ممکن است بر سر راه مذاکره ها قرار گیرد اینطور بیان کرد: ابرهای سیاه «کاپیتال هیل» (مقر کنگره ی ایالات متحده) به سمت گفت و گو ها در حال حرکت هستند. باید پذیرفت منطق پیشران ها به ایران و آمریکا حکم می کند که به سرعت مسایل بین خود را حل کنند. البته دقت را نباید فدای سرعت کرد اما به این معنا نیز نیست که ایران در این زمینه سرعت مطمئن را در نظر نگیرد. وزیر امور خارجه ی ایران بر آن است که با همراهی واشنگتن مسیر رسیدن به توافق را در صورت امکان با نشست های پی در پی و کار بیشتر، کوتاه کند. صحبتی که ظریف در این زمینه داشت نشان دهنده ی امیدواری او بود که بتواند زمینه های ایجاد یک تفاهم را زودتر از پایان فرجه ی جدید فراهم سازد.

این تحلیلگر مسایل بین المللی افزود: نه تنها روی کار آمدن نومحافظه کاران تندرو در سنای آمریکا بلکه در ایران نیز با ورود به ماه های آینده نوعی تنش ناشی از رقابت های سیاسی بر سر صندلی های مجلس را خواهیم داشت. این تغییرها در بافت موقعیتی روی می دهد که گرایش های سیاسی مردم تغییر کرده است و بعضی از نومحافظه کاران در ایران تمام انرژی خود را برای استفاده از موضوع هسته یی در جریان انتخابات آینده ی مجلس شورای اسلامی به کار خواهند گرفت. بنابراین تهران و واشنگتن باید به دنبال این باشند که علاوه بر دقت، سرعت را از دست ندهند.

مطهرنیا در پاسخ به پرسش پژوهشگر ایرنا مبنی بر این که آیا حل موضوع داعش باعث کاهش نیاز آمریکا برای حل موضوع هسته یی می شود یا خیر، گفت: هیچ بحرانی حل نخواهد شد مگر مساله ی ایران به نتیجه برسد. آمریکا در افغانستان طالبان را از میان برداشت و امنیت ملی ایران افزایش یافت. در عراق صدام را برکنار کرد و این امر در تحلیل نهایی به نفع ایران تمام شد. حل موضوع هسته یی بین ایران و آمریکا تا حد زیادی می تواند سونامی حل بحران ها را در منطقه بوجود آورد. اگر هرچه سریع تر موضوع هسته ای ایران حل شود در سال آینده تل آویو باید منتظر موجی از اعتراض ها به عملکرد این رژیم از سوی آمریکا و اروپا باشد. موضوع هسته یی ایران نقطه ی گره ی بحران های خاورمیانه است.

وی در ارتباط با دلایل تقسیم بندی مهلت هفت ماهه به یک بازه ی زمانی چهارماهه برای رسیدن به توافق سیاسی و یک بازه ی زمانی سه ماهه برای حل جزییات، اظهار کرد: توافق سیاسی زمینه ساز استفاده از موضوع هسته یی برای پیوند دادن آن به پرونده های دیگر است. اگرچه ایران بارها تاکید کرده است که تنها در ارتباط با این موضوع با آمریکا مذاکره می کند و آمریکا نیز به آن مُهر تایید زد اما منطق ادبیات سیاسی ایجاب می کند که مسیر حل و فصل موضوع هسته یی با مسایل دیگر پیوند داشته باشد و خواه ناخواه این تجربه صورت خواهد پذیرفت. بنابراین ورود به مفهوم توافق سیاسی در موضوع سیاسی خود از کارکرد ویژه خبر می دهد.

در پایان گفت و گو، این استاد دانشگاه به ارزیابی آینده ی مذاکره ها پرداخت و گفت: گفت و گوها محکوم به اقدام است؛ اگر امروز این گفت و گوها در چارچوب برد- برد به نتیجه برسد برای دو طرف مذاکره کننده بهتر از فردا خواهد بود. در این مسیر اراده و خواست کنشگرها مطرح نیست؛ آنچه 2 کنشگر را مجبور می کند که به سمت ایجاد فضای مناسب برای حل سیاسی مساله ی هسته یی قدم بردارند تحمیل و فشاری است که پیشران های موجود بر دو طرف وارد می کنند. این پیشران ها در قاعده ی «steep value» مدنظر قرار می گیرد؛ به این معنا که اگر 6 پیشران اجتماعی، فنی (تکنولوژی)، بوم شناسی (اکولوژی)، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مورد نظر قرار بگیرد خواهیم دید که این پیشران ها هستند که به ایران تحمیل می کنند مذاکره ها را ادامه دهد و در پرتو این مذاکره ها به نتایج مثبت مبتنی بر خرد سیاسی برسد.

به گفته ی مطهرنیا آمریکا نیز بر اساس همه ی این پیشران ها و با توجه به خردورزی سیاسی در مدیریت آینده ی نظم نوین جهانی مجبور است گفت و گو ها را ادامه دهد و به نتیجه برساند در غیر این صورت باید درگیری های بیشتر در خاورمیانه و هزینه های بسیار هنگفت به ملت ها و دولت های این منطقه و جهان تحمیل شود. بنابراین مذاکره ها ممکن است در آینده با فراز و نشیب هایی همراه شود ولی در نهایت باید پذیرفت این مذاکره است که حرف نهایی را خواهد زد.