شبیخون‌شبکه‌های اجتماعی/ابزار کنترل با سواد رسانه‌ای

  روزنامه رسالت در سرمقاله خود به قلم «حامد حاجی حیدری» نوشت: قضیه وجه مثبت شبکه های اجتماعی، علی الاصول، گستردن آگاهی آزادانه و فرهیخته، فارغ از اعمال نفوذ قدرت های اقتصادی و سیاسی «خودبزرگ بین / مستکبر» است. هنگامی که دسترسی نا محدود به آگاهی های مندرج در شبکه های اجتماعی، مصادف با قدرت یافتن ذهنی و عملی عامه مردم، و ناتوانی در محدود کردن تبادل آگاهی ها باشد، همه چیز خوب و مثبت است.

یک گام جلوتر، اگر کاربران شبکه های اجتماعی، آگاهانه و بر مبنای علائق و گزینش های اخلاقی عمل کرده و با یکدیگر هم پیمان شوند، تحقق آزادی مثبت به منصه ظهور می رسد، و قدرت های «خودبزرگ بین / مستکبر»، به رغم برخورداری از توش و توان قهار، عاجزانه به این وضعیت خواهند نگریست.

اما ... ولی ...

اما، واقع آن است که از ظواهر امر چیز دیگری بر می آید. این که ظاهراً قدرت های «خودبزرگ بین / مستکبر» از این تحولات خوشحال هستند، و مردم آزادیخواه و اخلاق گرایان در سر تا سر دنیا از روند جاری در شبکه های اجتماعی و تأثیرات آن بیمناک و نگرانند.


* پرداخت دیگر به قضیه

مردم در مقابل شبکه های اجتماعی، دچار نحوی «شبیخون» شده اند... امروز، برخی از مردم، کم و بیش می دانند که رسانه های توده ای، مانند تلویزیون ها و رادیوها و مطبوعات، ربط های روشنی با سرمایه گذاران و قدرت های «خودبزرگ بین / مستکبر» دارند. این دسته از مردم، قدری هم این آگاهی در مورد بی طرف نبودن رسانه های توده ای و انبوه را در تفسیر خود از پیام رسانه ها دخیل می سازند، و با تأمل و تردید به پیام این رسانه ها می نگرند.

در مقابل، بسیاری از مردم «گمان می کنند» که اینترنت، و شبکه های اجتماعی بر بستر موبایل، از این نفوذها بری هستند، و این باعث می شود که در قبال حرکات سازمان یافته در شبکه های اجتماعی و موبایلی بی دفاع تر گردند.

مردم در مقابل شبکه های اجتماعی، دچار نحوی «شبیخون» شده اند...

این روزها، شبکه های اجتماعی مهم، توسط گروه های نفوذ، رصد و «کنترل» می شوند. گروه های تولید و انتشار پیام های هماهنگ در شبکه های اجتماعی، واقعاً وجود دارند، و به صورت سازمان دهی شده به انتشار پیام های به اصطلاح «مردمی» می پردازند. به علاوه، افراد پر مخاطب و لایک خور هم هدف سرمایه گذاران قرار می گیرند، تا در درجه اول، برای مقاصد تجاری و اقتصادی، و در درجه بعد، مقاصد سیاسی و فرهنگ، استخدام شوند.

در واقع، گاه به نظر می رسد که رسانه های اجتماعی که انگار رسانه های انبوه و ارتباط جمعی نیستند، کم و بیش و به طرز خلاقی، هدف سرمایه گذاری هایی قرار می گیرند که در نهایت، آن ها هم به لنگه ای از رسانه های توده ای تبدیل می شوند.

نتیجه این وضع، آن است که مرز میان دنیای واقعی و دنیای ساخته شده به دست وسایل ارتباطی عمیقاً مخدوش شده است. دنیای قدرت های اقتصادی و سیاسی به اوج پیچیدگی خود رسیده است.

* کاوش در قضیه

ملهم از گوردون گراهام، می توان گفت که شبکه های اجتماعی، در شرایط فعلی، توأمان حاوی دو خصلت «مرز گریزی» و «پوپولیسم» هستند. از یک سوی، پرسه زنی در شبکه های اجتماعی، کاملاً نسبت به مرزها و حدها بی اعتنا است، و از این گذشته، گرایش مرکزی ارتباطات در شبکه های موبایلی و اجتماعی، بر مضامین متوسط رو به پایین است که می تواند اقبال عمومی را به سوی خود جلب کند و «لایک» و «شــیر» و اقبال بیشتری دریافت کند.

شبکه های اجتماعی، بویژه به دلیل این دو خصلت، از لحاظ سیاسی، در سر تا سر دنیا گرایش های آنارشیستی دارند. چه نظام های سیاسی میزبان، مانند جمهوری اسلامی ایران، مکتبی باشند، و چه غیر مکتبی و سکولار باشند، شبکه های اجتماعی، بالقوه در مقابل آن ها قرار می گیرند، چرا که شبکه های اجتماعی، اصولاً با هر حد و مرزی در تعارض هستند تا بتوانند فارغ از محدودیت به سمت «لایک» بیشتر میل کنند. در نتیجه، هر نوع نظم و قانونی برای آن ها دست و پا گیر است. پس، چنین نیست که تنها نظام های مکتبی با آن ها مشکل داشته باشند.

در سرتاسر دنیا، گرایش های موجود در شبکه های اجتماعی، ضد قانون و برانداز هستند، اما، شکل این براندازی بسیار عمیق است و این وضعیت، صرفاً به علت غیر قابل شناسایی بودن ارتباط جاسوسان با رهبران سیاسی آنان نیست، بلکه بدان علت است که آنارشیست ها می توانند به مبادله اطلاعات و انجام تمامی تعاملات بر روی بستر شبکه های اجتماعی بدون توجه به مرزهای ملی مبادرت نمایند.

دومین خصلت شبکه های اجتماعی، عوام گرایی یا پوپولیسم آن است. باید اذعان داشت که عوام گرایی شبکه های اجتماعی نه در مرتبه ای ابتدایی، بلکه در حدود پیشرفته ای رو به وخامت دارد. هزینه و صلاحیت های استفاده و ورود به شبکه های اجتماعی، بسیار ناچیز شده است. در شرایط حاضر، صلاحیت های خاصی جهت جستجوی اطلاعات بر روی شبکه و مشارکت در آن لازم نیست، و هیچ سیستم واقعی سانسوری که مانع مشارکت ها در غیاب صلاحیت ها شود، وجود ندارد.

این خصلت عوام گرایانه شبکه های اجتماعی، موجبات بیشترین شادی آنارشیست ها را ، و از آنها بیش، قدرت هایی که با «عوام کالانعام» بازی می کنند را فراهم آورده است. پدیده اینترنت، بیش از ولنگاری سیاسی، به ترویج ولنگاری اخلاقی که ذاتاً ویرانگر است، می پردازد. پیامد منطقی چنین وضعیتی، فروپاشی اخلاقیات و نه یگانگی اخلاقی است. این فروپاشی به معنای بد کلمه ولنگاری است، چرا که، وسیله ای برای انتشار و ادغام ترجیحات خود ساخته ای از هر نوع است.

فرضیه دیگر آن است که اینترنت زمینه کاملاً اغواکننده ای برای توطئه های جنایتکارانه در اختیار پست ترین انگیزش های انسانی قرار می دهد که در یک کانون متمرکز می گردند. تنها چیزی که در مورد این فرضیه می توان گفت این است که موضع بدبینانه نه ضعیف تر و نه قوی تر از موضع خوشبینانه است.

تربیت اخلاقی روندی اجتماعی است؛ اما، کاربران اینترنت این فرصت را می یابند که در جستجوی روحیه های مشابه خود باشند و تأثیرات اصلاح و تزکیه کننده فرآیندهای طبیعی زیست اجتماعی را نادیده بگیرند. این وضعیت در مسائلی نظیر شبکه های هرزه نگاری بیشتر مشهود است، چرا که در آن گرایش های شریرانه منع نشده و عواملی که مانع این نوع گرایش ها می شوند، توسط جستجو کنندگان اینترنت نادیده انگاشته شده و تمایل آنان با دریافت پاسخ های تأیید کننده از جانب دیگر کاربران، تقویت می گردد.

پیامد منطقی چنین وضعیتی فروپاشی اخلاقی و نه یگانگی اخلاقی است. این فروپاشی به معنای بد کلمه ولنگاری است، چرا که، ابزاری جهت انتشار و پیوند ترجیحات خودساخته ای از هر نوع است. کامل شدن چنین وضعیتی، یقیناً میزان پایه ای از ارتباط مورد نیاز در جامعه را نابود می سازد، چرا که برقراری ارتباط به کاربرد نوعی زبان نیاز دارد و این نیز به نوبه خود نیازمند تسلیم گرایش های شخصی به معیارهای اجتماعی زبان و مفاهمه است؛ این نحو افراط در بروز گرایش های شخصی، نهایتاً به فروپاشی اجتماعی و عزلت نشینی افراطی افراد منتهی می شود؛ روندی که دیری است آغاز شده است. علاوه بر این، پیوند گرایش های شخصی افراطی شده در شبکه، با حیطه فعالیت های اجتماعی که نیازمند میزانی از نظم و انضباط اجتماعی است، نهادهای اجتماعی را هم به نابودی تهدید کرده است. انتشار گسترده تر تمایلات رها شده، بدون تأثیرات فرهیخته کننده ای است که در زیست اجتماعی طبیعی بر آنها لگام زده و آنان را محدود سازد. جامعه، از اساس، به نابودی تهدید شده و می شود.

روند زوال جامعه و فروپاشی اجتماعی آغاز شده است، و بی اغماض به پیش می رود.

از یک دید وسیع تر... وقتی، مسئله به رسمیت شناخته شد، در یک دید وسیع تر، می توان فن «سواد رسانه ای» را به عنوان راه حل پیشنهاد کرد. مردم باید به عنوان نحوی دانش پایه، رسانه ها و وسایل ارتباطی را عمیقاً بشناسند، و سپس، به استفاده و فعالیت در آن ها مبادرت نمایند. هم چنین، مردم خواهند توانست با استفاده از «سواد رسانه ای»، آن زندگی را بنا کنند که خود، خواهان آن هستند، نه چیزی که گروه ها و سازمان های قدرت مستقر در وسایل ارتباطی برای آنان در نظر گرفته اند.

کسب «سواد رسانه ای» بیشتر، به مردم دیدی شفاف تر می دهد، تا مرز میان دنیای واقعی و دنیای ساخته شده به دست وسایل ارتباطی را تشخیص دهند. احساس آگاهی کاذبی درباره امور دنیا در بین چنین افرادی شکل می گیرد؛ زیرا، با اطلاعات بسیار زیادی روبه رو شده اند.

وقتی شما از «سواد رسانه ای» برخوردار باشید، نقشه ای در دست دارید که برای هر چه بهتر گام برداشتن در دنیای رسانه ای به شما کمک می کند، و بدون این که با پیام های مخرب روبه رو شوید، تجربه و اطلاعات مد نظرتان را کسب خواهید کرد.

تشدید آلودگی، تشبیه مناسبی است. صنایع رسانه ای، بسیاری از تولیداتی را که می خواهیم، برایمان فراهم آورند، ایجاد می کنند، ولی، همین صنایع رسانه ای، محصولات زیان بار و نامناسبی نیز تولید و وارد فرهنگ می کنند. اگر «سواد رسانه ای» نداشته باشیم، این تفاوت را درک نخواهیم کرد، و خوب و بد را با هم مصرف می نماییم.

افرادی که در ارتقای «سواد رسانه ای» ناکام می مانند، در جریان عمودی از پیام ها گرفتار می شوند؛ این موضوع، اشاره به مسئله «کنترل» دارد؛ تقریباً تمام آن چیزی که فن «سواد رسانه ای» بدان می پردازد، مسئله «کنترل» است.

اورت دنیس، دانشمند بزرگ علم ارتباطات و مدیر اجرایی همایش مرکز مطالعات رسانه ای در دانشگاه کلمبیا در نیویورک، از نبود «سواد رسانه ای» با چنین عبارتی یاد می کند: «چیزی که به طور بالقوه، همان قدر برای روح انسان، زیان بار و مخرب است که غذای آلوده برای سلامتی جسم».