وایبرعامل‌ایجادحاشیه‌زلزله‌درتهران

یک اطلاعیه غیرقابل‌استناد درباره آخرین وضعیت گسل‌های شهر تهران، سه‌شنبه گذشته دستاویز گروهی از افراد در فضای مجازی قرار گرفت و تبدیل آن به پیغام وایبری هشدارآمیز، بازاری از شایعه‌های متنوع درباره «قریب‌الوقوع بودن زلزله در تهران» را  رقم زد.

عصر سه‌شنبه، انتشار گسترده يك پيامك وايبري در تلفن‌‌‌‌ همراه، ذهن پايتخت‌نشين‌ها را براي دومين‌بار طي 7ماه اخير، متوجه «زلزله‌بزرگ و احتمال سررسيدن انتظار چندين ساله نسبت به وقوع آن» كرد.

دو روز پيش، حوالي ساعت 5 بعدازظهر، يك متن نسبتا طولاني با عنوان «مهم مهم مهم» از طريق وايبر به تلفن‌هاي همراه تهراني‌ها مخابره شد كه مضمون آن، از اطلاع‌رساني یک نفر به شهروندان تهراني درباره يك پيغام محرمانه حكايت مي‌كرد.

عامل انتشاردهنده اين پيغام، در پيامك وايبري خود، ادعا كرده بود كه «امروز سازمان مديريت بحران در پي وقوع يكسري زلزله خفيف در جنوب تهران طي دو روز پشت‌سر هم، هشداري را در پرتال داخلي شهرداري، خطاب به شهرداران مناطق 22گانه بابت آماده‌باش نسبت به وقوع زلزله در 48ساعت آينده، داده است.»

فرد منتشركننده اين پيامك، با استناد به اين هشدار، از زبان خود، از ساكنان پايتخت مي‌خواهد كه در ساعات پاياني سه‌شنبه و چهارشنبه – دو روز گذشته- در فضاي باز قرار بگيرند يا در منزل، به صورت آگاهانه ساكن شوند تا شرايط عادي شود!

به گزارش «دنياي‌اقتصاد»، اين دومين اطلاعيه غيرمستند درباره هشدار زمين‌لرزه تهران است كه طي ماه‌هاي گذشته از سال93، در فضاي مجازي بين عموم مردم منتشر مي‌شود و موجي از شايعه و نگراني را در اذهان به‌وجود مي‌آورد.

پيش‌تر، اولين پيامك، درست يك‌ساعت بعد از توفان بي‌سابقه‌ 12خرداد امسال كه با سرعتي معادل 119 كيلومتر به همراه توده‌ حجيمي از خاك، تهران را در نورديد، به تلفن‌هاي همراه مخابره شد. در آن پيامك، به نقل از پژوهشكده زلزله‌نگاري تهران، از «فعال‌شدن گسل‌هاي تهران به واسطه توفان و احتمال وقوع زلزله تا 24ساعت آينده» خبر داده شده بود.

هر چند از آنجا كه منبع خبر در متن پيامك خردادماه، وجود خارجي نداشت – اصلا سازماني به نام پژوهشكده زلزله‌نگاري در كشور وجود ندارد- صحت اين خبر بلافاصله پس از انتشار در فضاي مجازي، تكذيب شد. اما طي دو روز گذشته،  موضع‌گيري شفافي دال بر غيرواقعي بودن «اصل هشدار» در پيامك وايبري عصر سه‌شنبه اتخاذ نشده است.

متن كامل پيامك وايبري عصر سه‌شنبه به شرح زير است: «با سلام، مهم مهم مهم؛ امروز ساعت 5 بعدازظهر در كارتابل شهرداري ما پيغام محرمانه از سازمان مديريت بحران براي 22منطقه شهرداري اعلام شد با مضمون: گسل تهران حركت كرده است. و دو روز پشت‌سر هم جنوب تهران زلزله خفيف آمده است و امشب و فردا امكان وقوع زلزله تا بيش از 4 ريشتر وجود دارد هم‌اينك براي كليه شهرداري‌هاي مناطق آماده‌باش اعلام شده، اين خبر اطلاع‌رساني شود تا حد امكان در فضاي باز باشيد و اگر در منزل هستيد كنار ستون يا چارچوب درها بخوابيد و لوازم ابتدايي را براي خودتان كنار بگذاريد، تنها اميد اين است كه زلزله به‌صورت خفيف در اطراف تهران وقوع كند، وظيفه‌ام اطلاع‌رساني بود.»

  كاربري غيرعمومي پيغام
پيگيري‌هاي «دنياي‌اقتصاد» درباره صحت و سقم پيامك عصر سه‌شنبه نشان مي‌دهد فارغ از اينكه، سازمان مديريت بحران شهر تهران، وظيفه دارد مطابق تكاليف قانوني‌اش، كوچكترين وضعيت متغيرها و پارامترهاي غيرطبيعي منتهي به حوادث بزرگ در كلان‌شهر تهران را پايش و رصد كند، اما زمين‌لرز‌ه‌هاي چند روز اخير در اطراف تهران،  به شکلی نبوده كه بخواهد در قالب «هشدار عمومي» مطرح شود.

 اولين نشانه‌‌اي كه مي‌توان با استناد به آن، عمومي‌ نبودن هشدارهاي داخلي احتمالی سازمان مديريت بحران را اثبات كرد، اطلاعات روزهاي اخير موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران است.

در سايت مركز لرزه‌نگاري كشوري وابسته به موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران، مشخصات كليه زمين‌هاي لرزه‌هاي ريز و درشتي كه در سراسر كشور اتفاق مي‌افتد، ثبت مي‌شود. در اين سايت، هيچ گزارشي از وقوع زلزله‌ طي روزهاي اخير در اطراف يا جنوب شهر تهران، اعلام نشده است و بنابراين نشان مي‌دهد مقدمه هشدار وايبري عصر سه‌شنبه درباره زلزله‌هاي خفيف رخ داده در جنوب تهران، چندان قابل اعتماد نيست.

 با اين حال، سازمان مديريت بحران شهر تهران، در طول شبانه‌روز، همه نوع تحرك و فعاليت‌ گسل‌هاي واقع در محدوده استان تهران را پايش مي‌كند و در صورت مشاهده كوچك‌ترين وضعيت غيرعادي، گزارش‌ آن را به نهادهاي بالادست خود اعلام مي‌كند. اين گزارش‌ها قطعا كاربري تخصصي و غيرعمومي دارد و نمي‌تواند از سوي مردم، مورد استناد قرار گيرد.

اين سازمان همچنين ماموريت دارد با اطلاع به‌موقع اين گزارش‌ها به نهادهاي مسوول، درجه آمادگي مناطق22 گانه و مديريت‌‌هاي بحران مناطق را همواره در بالاترين سطح ممكن حفظ كند. بنابراين، اطلاعاتي كه سازمان مديريت بحران، در سطح كارشناسي و داخل‌سازماني تهيه مي‌كند، چنانچه در فضاي مجازي، از سوي برخي افراد، به غلط يا درست، تفسير و مخابره شود، اصل خبر باطل خواهد بود. گفته مي‌شود، اين نوع گزارش‌ها كه صرفا در مكاتبات داخلي سازمان‌ها مبادله مي‌شود و به هيچ وجه قابليت استناد و كاربري عمومي را ندارد، معمولا سالي دو، سه مرتبه و متناسب با وقوع ريزلرزه‌ها يا خردلرزه‌ها، به صورت درون‌سازماني مخابره مي‌شود.

 سازمان مديريت بحران شهر تهران در عين حال، چنانچه حركات دروني زمين را در دوره‌اي مشخص، نشانه‌اي هرچند احتمالي براي «در پيش‌بودن زمين‌لرزه» تلقي كند، هشدار لازم را از طريق شبكه پنج سيما، به اطلاع عموم خواهد رساند. بنابراين، پيغام‌هاي وايبري مورد استناد نيست.

  وضعيت غيرعادي وجود ندارد
رئيس سازمان مديريت بحران شهر تهران، روز گذشته بدون آنكه درباره درست يا غلط بودن پيامك وايبري عصرشنبه اظهارنظر كند، گفت: شهروندان نباید به این نوع پیغام‌های غیررسمی توجه کنند و هشدارها درخصوص زلزله را تنها مرکز ژئوفیزیک تهران می‌تواند اعلام کند.

احمد صادقي با بيان اينكه، پیش‌بینی زلزله از لحاظ علمی رد شده است، تصريح كرد: اما نباید مردم آمادگی خود را در برابر وقوع زلزله از دست بدهند، ضمن اينكه احتمال وقوع زلزله در تهران همیشه وجود دارد و باید در برابر آن آمادگی‌های لازم را داشت.

 همچنين رامين رادنيا مدير روابط‌ عمومي سازمان مديريت بحران شهر تهران نيز در گفت‌وگويي كوتاه با «دنياي‌اقتصاد»، با تاكيد بر اينكه، طبق قانون، مرجع انتشار اخبار زلزله، موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران است، تاكيد كرد: در كل كشور در طول هفته، 50 زمين‌لرزه با بزرگاي كمتر از 3 ريشتر اتفاق مي‌افتد، در تهران هم زلزله‌هاي يك تا 5/1 ريشتري ثبت مي‌شود كه توسط انسان احساس نمي‌شود، بلكه بعضا از سوي دستگاه‌هاي مخصوص پيش‌نشانگر ثبت مي‌شود.

رادنيا افزود: علم مربوط به زلزله‌شناسي، تاكنون موفق شده از بين سه پرسش اصلي شامل «برآورد مناطق لرزه‌خيز، حداكثر لرزه‌خيزي مناطق و روز وقوع زلزله»، فقط به دو پرسش اول پاسخ دهد. بنابراين امكان پيش‌بيني زمان زمين‌لرزه، هنوز به‌صورت علمي و مستند، محقق نشده است.

  مختصات يك پيش‌‌بيني واقعي درباره زمين‌لرزه
به گزارش «دنياي‌اقتصاد»، غروب سه‌شنبه بعد از آنكه دامنه انتشار پيامك وايبري مربوط به هشدار زلزله در فضاي مجازي، افزايش پيدا كرد، دكتر مهدي زارع مدير مركز ملي پيش‌بينی زلزله در پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي، در صفحه فيس‌بوك خود نوشت: هر از چند گاهي بحث‌هايي در مورد هشدار براي رخداد زلزله يا اعلام آماده‌باش براي زلزله احتمالي در مناطق لرزه‌خيزي مانند تهران و... در فضای عمومی در مي‌گيرد كه به باور نگارنده، بايد چند نكته درباره اين مباحث، مدنظر قرار بگيرد.

 اين زلزله‌شناس معتقد است: پيش‌بيني درباره زمين‌لرزه زماني مي‌تواند علمي، قابل اعتنا و اعتماد باشد كه براساس حجم قابل‌توجهي داده آماري قابل سنجش، به‌دست آمده باشد و در عين حال، پيش‌نشانگرهاي شناخته‌شده نيز در آن پيش‌بيني، لحاظ شده باشند. زارع تاكيد مي‌كند: از ديدگاه مديريتي، تصميم براي اعلام هشدار و آماده‌باش هنگامي ممكن است كه برپايه سنجش‌هاي چندگانه پارامترهاي مختلف، انجام شده باشد.

پيش‌بيني زلزله با استناد به تغييرات «تك‌پارامتر»، باعث تصميم‌گيري‌هاي غلط مي‌شود. در صفحه فيس‌بوك اين زلزله‌شناس آمده است: براي پيش‌بيني زمين‌لرزه، دو راهبرد مهم وجود دارد كه يكي از آنها «استفاده از پيش‌نشانگر‌هاي زمين‌لرزه» است. در روش‌هاي پيش‌نشانگري، دو پارامتر مهم كه در علم زلزله‌شناسي، به عنوان پيش‌نشانگر «شناخته‌شده» معروفند، مورد سنجش قرار مي‌گيرند؛ يكي «تغييرات آب زيرزميني» و ديگري «تغييرات گاز رادون».

 البته پارامترهایی مانند «سنجش‌های الکترومغناطیسی، سنجش رفتار حیوانات، سنجش‌های یونوسفری و سنجش‌های آنومالی‌های الکتریکی در پوسته زمین» هم قابل دستیابی هستند. مدير مركز ملي پيش‌بينی زلزله در پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي، در پايان متن فيس‌بوكي خود تاكيد كرده است: احتمال رخداد زمین‌لرزه در جاهایی که قبلا زمین‌لرزه‌های مهم در آنها رخ داده‌اند (مانند تهران، تبریز، مشهد و ...) همواره وجود دارد، اما هر نوع القای شرایط خاص به استناد پیش‌بینی‌هايي كه بر پایه تک پارامترها انجام مي‌شود، قابلیت اعتنای بالایی ندارند.

 اين پيش‌بيني‌ها  با توجه به محدود بودن امکان و منابع بودجه‌ای برای پژوهش‌های با استانداردهای بین‌المللی، ماحصل مطالعات اندكي است كه تعمیم آن به گستره‌های مهم و پر‌جمعیت و لرزه‌خیز، علاوه بر ایجاد هراس و نگرانی موجب سلب اعتماد و اطمینان مردم و مسوولان از پژوهش و علم می‌شود. بنابراين با دقت و وسواس زیاد باید از چنین رفتارهای نسنجیده‌ای در کشور اجتناب کرد.

نحوه اعلام رسمی هشدار زلزله
رئيس سازمان مديريت بحران شهر تهران اعلام کرد: احتمال وقوع زلزله بزرگ از طریق بررسی سه نوع پیش‌نشانگر زلزله به‌صورت مرتب توسط سازمان و به كمك تجهيزات مخصوص، رصد مي‌شود و چنانچه علائم غيرعادي دريافت شود، پيام هشدار سريع زلزله‌ از طريق شبكه 5سيما به شهروندان تهراني اطلاع داده می‌شود.

احمد صادقی رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران یکی از این پیش‌نشانگرهای زلزله را اندازه‌گیری گاز رادون دانست و به «دنیای اقتصاد» گفت:  گاز رادون یکی از پیش‌نشانگرهای زلزله به شمار می‌آید که از طریق سنجش میزان غـلظت آن در چـشمه‌های آب اطراف گسل‌ها در پیش‌بینی زلزله مورد استفاده قرار می‌گیرد. در برخی از زلزله‌های گذشته در جهان ارتباط این پیش‌نشانگر با زلزله مشاهده شده است، البته نیازمند مطالعات علمی در این خصوص از سوی مراکز علمی – پژوهشی هستیم.

او ادامه داد: دومین پیش‌نشانگر زلزله تغییر غیرمتعارف آب‌های زیرزمینی است. همچنین رصد حرکات حیوانات از دیگر پیش‌نشانگرهایی است که مرتبا در حال رصد هستند.

صادقی تصریح کرد: وقوع خردلرزه‌ها طبیعی است، چون گسل‌های شهر تهران گسل‌های فعالی هستند. اما اگر میزان این خردلرزه‌ها خاص باشد یا تکرار خاصی داشته باشد، می‌توان آنها را به‌عنوان پیش‌نشانگر تلقی کرد.

 او به زلزله مورموری در استان ایلام اشاره کرد وافزود: به عنوان مثال در مورد زلزله 27 مرداد مورموری در استان ایلام قبل از وقوع زلزله بزرگ دو خردلرزه با بزرگی 4 ریشتر اتفاق افتاد. یک روز پیش از این زلزله نیز، زلزله‌ای به بزرگی 2/4 ریشتر در دماوند رخ داد که پس از آن با تشکیل کارگروهی ویژه تصمیم گرفته شد اگر چند ساعت بعد زلزله دیگری در همین ابعاد اتفاق بیفتد به مردم هشدار داده شود اما چون تکرار نشد هشداری هم به مردم ندادیم.

رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران در پاسخ به این سوال که در صورت بروز شرایط بحرانی برای هشدار به مردم چه مکانیزمی به صورت عمومی طراحی شده است، گفت: اطلاع‌رسانی درباره خطر وقوع زمین‌لرزه یا همان هشدار سریع از طریق صدا و سیما انجام می‌شود. در این راستا کارگروه تخصصی اطلاع‌رسانی و هشدار در تهران به مسوولیت شبکه 5 سیما تشکیل شده که عضو کارگروه تخصصی ستاد مدیریت بحران شهر تهران است.

منبع: دنیای اقتصاد

 او تاکید کرد: البته دانش بشر هنوز موفق به پیش‌بینی و تعیین زمان دقیق وقوع زلزله نشده و مطالعات دانشمندان به نتایج محدودی رسیده است. بنابراین اصل بر پیشگیری است تا اگر زمین‌لرزه رخ داد خسارات و تلفات کمتری داشته باشد.