عمان پس از سلطان قابوس به کدام سو می‌رود؟

  «قابوس بن سعید» سلطان عمان و حاکمی که به تساهل، میانجیگری و بی‌طرفی نام‌آور شد، پس از یک دوره طولانی بیماری در سن ۷۹ سالگی درگذشت و میراث داخلی و خارجی ویژه‌ای به جا گذاشت که اکنون بزرگان کشور را برای یافتن جانشینی توانمند به منظور حفاظت از این ارثیه به تکاپو انداخته است.

تلویزیون رسمی عمان بامداد شنبه (امروز) خبر درگذشت سلطان را اعلام کرد اما از علت فوت وی اطلاعاتی منتشر نکرد. البته او در سال‌های اخیر به سرطان روده بزرگ مبتلا بود و از سال ۲۰۱۴ دستکم دو بار برای درمان به خارج از کشور رفته بود.

مکانیسم تعیین جانشین

سلطان فرزندی ندارد و خاندان آل سعید که از نیمه قرن هجدهم در عمان حکمرانی کرده، با وظیفه بزرگ و خطیر یافتن سلطان جدید روبرو است. بند ششم قانون اساسی یا پایه عمان، ساز وکار تعیین جانشینی را مشخص کرده است. طبق این بند، خاندان سلطنتی باید تا سه روز پس از درگذشت سلطان جانشین وی را تعیین کند.

اگر دربار سلطنتی در این سه روز به نتیجه نرسید شورای دفاعی، رییس دیوان عالی و روسای مجلسین شورای مشورتی نامه‌ای را که سلطان از خود به یادگار گذاشته است، باز خواهند کرد و متن آن را خوانده و به نوار صوتی داخل آن گوش می‌دهند. سلطان قابوس نام پیشنهادی خود برای جانشینی‌اش را در آنجا اعلام کرده است.

برپایه قانون اساسی عمان، پادشاه این کشور باید از فرزندان ذکور خاندان «ترکی بن سعید» باشد. والدین او هم باید حتما عمانی باشند. با توجه به اینکه آل سعید با خارجیان زیادی وصلت کرده‌اند، شمار گزینه‌های احتمالی برای جانشینی سلطان قابوس اندک است. در محافل رسانه‌ای نام افرادی چون «اسعد بن‌ طارق‌ بن‌ تیمور آل ‌سعید»، «میثم ‌بن‌ طارق ‌بن‌ تیمور آل ‌سعید»، «شهاب‌ بن ‌طارق ‌بن‌ تیمور آل‌ سعید»، و «تیمور بن‌ اسعد بن‌ طارق ‌بن ‌تیمور آل ‌سعید» به چشم می‌خورد.

سلطان بین‌المللی

سلطان قابوس ۱۸ اکتبر ۱۹۴۰ به دنیا آمد. در «آکادمی سلطنتی نظامی» در «سندهرست» انگلیس تحصیل کرد و در ۲۳ ژوئیه ۱۹۷۰ زمانی که ۲۹ سال داشت در پی کودتایی آرام و بدون خونریزی علیه پدرش به قدرت رسید و سلطنتش نیم قرن به طول انجامید.

سلطان در دوران سلطنتش چهره‌ای دوجهی داشت که شاخصه اصلی آن سازندگی بود؛ یعنی از یک سو به ساختن کشور در داخل روی آورد و از سوی دیگر در سطح بین‌المللی به ترمیم روابط گروه‌ها و کشورها کمک کرد.

اعتبار جهانی او بر مبنای سیاست «دوستی با همه، دشمنی با هیچ کس» شکل گرفت؛ سیاستی که عمان را به کشوری محوری در برخی معادلات منطقه‌ای تبدیل کرد. سیاست عدم تعهد سیاسی به ائتلاف‌ها یا کشورهای دیگر از او یک چهره بین‌المللی بی‌طرف ساخته بود.
مهارت سلطان قابوس در میانجیگری این توانایی را به او می‌داد تا طرف‌های دعوا در پرونده‌های مختلف را سر میز مذاکره بنشاند. حتی قدرت‌هایی مانند آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین و روسیه احترام ویژه‌ای برای وی قائل بوده و تلاش می‌کردند برخی منازعات را به کمک عمان حل و فصل کنند.

میانجی یمن و عربستان، عراق و کویت، غرب و سوریه و مواردی دیگر که مهمترین آنها منجر به توافق ایران و آمریکا برای انجام گفت‌وگو در چارچوب مذاکرات هسته‌ای ۵+۱ شد. او در نزاع امارات، عربستان و بحرین با قطر جانب هیچ یک از طرف‌ها را نگرفت.

او چندان اهل سفر خارجی نبود. برای نمونه، در طول پنجاه سال زمامداری‌اش تنها دو بار به کاخ سفید رفت، یک بار در دوره ریاست جمهوری جرالد فورد و یک بار دیگر در دوره ریاست جمهوری رونالد ریگان.

محور وحدت
سلطان قابوس زمام کشور را زمانی به دست گرفت که عمیقا دچار تفرقه بود. اختلافات قبیله‌ای و خواسته‌های جدایی‌طلبانه در عمان بیداد می‌کرد. او یکی از اصلی‌ترین گام‌هایی که پس از به قدرت رسیدن برداشت شورشیان جدایی‌طلب چپگرا را سرکوب کرد. او همچنین تلاش کرد با تکیه و تاکید بر سنت‌های مشترک چهارگوشه کشور را به هم پیوند دهد.
سلطان قابوس در دوره سلطنت خود ارتباط مستقیمی با مردم داشت و «تورهای دیدار با مردم» را به راه انداخت. او در سیستم حکمرانی خود دیگران را نیز شرکت می‌داد و از توصیه‌های دیگران بهره می‌برد. به همین دلیل، در میان مردم و صاحب‌منصبان محبوب شد.

او همچنین بر خلاف سایر سلاطین عربی، از حقوق زنان دفاع می‌کرد. سلطان عمان می‌گفت: «اگر فرصت‌های برابری برای زنان خلق نکنیم، این به معنای آن است که تنها از ۵۰ درصد منابع کشور استفاده می‌کنیم.» بر مبنای همین نگرش بود که آمار دانشجویان دختر به بیش از ۵۰ درصد رسیده و حتی زنان به کابینه نیز راه پیدا کردند. زنان بسیار دیگری نیز جزو مدیران شرکت‌ها شدند یا در رده قانونگذاران قرار گرفتند.

توسعه داخلی
سلطان قابوس فرهنگ عمان را متحول کرد. نیم قرن پیش زمانی که سلطان شد، عمان یکی از کم‌توسعه یافته‌ترین کشورهای دنیا به شمار می‌رفت. تعداد مدارس و بیمارستان‌ها انگشت‌شمار بود و جز سنت‌های بدوی یا «بدون» چیز دیگری یافت نمی‌شد.
او از ثروت نفت برای خارج کردن کشورش از فقر استفاده کرد و امروز عمان با ۴ و نیم میلیون نفر جمعیت، سرزمینی کهن با نگرشی مدرن است.   ساختمان‌های مدرن در آن کشور دیده می‌شود و خیابان‌ها مشجر شده‌اند و عمان در زمره کشورهای باثبات قرار گرفته است. عمان امروز مقصد گردشگرانی است که هیاهوی دوبی و ابوظبی را دوست ندارند و به دنبال سواحلی دنج با آفتابی زیبا بودند.

سلطان قابوس برنامه‌اش این بود که عمان به یک هاب تجاری تبدیل شود. این کشور در سال ۲۰۱۵ اصلی‌ترین مقصد «سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی» در منطقه خلیج فارس بود، به طوری که سرمایه‌گذاران ۱۹.۶ میلیارد دلار عمان سرازیر کردند. عمان برای پذیرایی از سرمایه‌ها و میهمانان جهانی صنعت هتلداری و هواپیمایی را رونق داده و مصمم است تا سال ۲۰۴۰ به هاب جهانی کشتیرانی تبدیل شود.

آینده عمان
یکی از ارکان اصلی سنت عمانی‌ها حفظ بی‌طرفی در مسائل بین‌المللی است که سلطان قابوس آن را به مقاطع مختلف نمایش داد. پیش‌بینی می‌شود این سنتی که وی پایه‌هایش را مستحکم‌تر کرد حتی پس از درگذشتش دوام داشته باشد. به گفته تحلیلگران، احتمال قوی این است که حتی اگر چهره‌های تازه‌ای هدایت سیاست خارجی عمان را در دست بگیرند، منش بی‌طرفی و متانت این کشور تغییر نخواهد کرد و کشورهای همسایه، عمان را همچنان به چشم دوست قدیمی و یک واسطه قابل اعتماد خواهند نگریست.