چگونه جلوی تخریب "چغاگاوانه" گرفته شد؟

  شهردار می‌گفت با قوت پای اجرای طرح خواهد ایستاد و شورای شهر، نامه‌های مردم را بی‌پاسخ گذاشت. بولدوزرها «چغاگاوانه» را محاصره کردند و دور تپه ٨‌هزار ساله حصارکشیدند تا حفاری پایه‌های پل آغاز شود. با این همه دست آخر پویش مردمی اهالی اسلام‌آباد غرب مانع شد. یک‌سال بعد از طرح موضوع ساخت تقاطع غیرهم‌سطح در اسلام‌آباد غرب کرمانشاه و مخالفت کارشناسان میراث‌فرهنگی و گروه‌های مردمی، مسئولان شهری گمان نمی‌کردند مخالفت‌های جدی تا این حد ماجرا را به چالش بکشد، حتی معاون اول رئیس‌جمهوری دستور توقف ساخت پل در حریم و عرصه چغاگاوانه را صادر کند.

هشدار‌ها درباره احداث تقاطع غیرهم‌سطح در میدان امام‌خمینی(ره) در اسلام‌آباد غرب در کرمانشاه از پنج ماه پیش جدی‌تر شده بود. شهرداری اصرار داشت در زمان مدیر پیشین، میراث‌فرهنگی استان کرمانشاه مجوزهای لازم را دریافت کرده است و به این بهانه به مخالفت‌های کارشناسی بی‌اعتنایی می‌کرد. به همین دلیل بود که بی‌توجه به این‌که این تپه نیم‌قرن پیش در فهرست آثار ملی ثبت شده و آثار حداقل ٩‌هزار‌سال سکونت انسان را در خود دارد، ماشین‌های سنگین را به میدان امام خمینی فرستاد تا برای مخالفان خط و نشان بکشد. اما دست آخر، حرف و نظر سمن‌های فرهنگی، متولیان پژوهشکده باستان‌شناسی و متخصصان این حوزه بر کرسی نشست. اواسط مهر خبر آمد استانداری طرح را متوقف کرده و پنجم آبان دستور صریح اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری خطاب به استاندار کرمانشاه نظر اعضای پویش نجات را تایید کرد: «جناب آقای بازوند، اهمیت حفاظت از آثار تاریخی بر کسی پوشیده نیست. تپه باستانی چغاگاوانه دارای ارزش تاریخی و تمدنی زیادی است،‌ از هرگونه فعالیت عمرانی توسط هر دستگاهی بدون موافقت میراث فرهنگی با قاطعیت جلوگیری شود و نتیجه را اعلام کنید.»

نامه‌هایی برای نجات چغاگاوانه

برای توقف طرح، نامه‌های زیادی نوشته شد، نامه‌هایی به شورای شهر، شهرداری، استانداری، فرمانداری و هر کجا که دست مخالفان می‌رسید. با وجود درخواست‌ها برای توقف کار اما شهردار اسلام‌آباد غرب ۲۶ مهر همراه با استاندار کرمانشاه از روند چند پروژه در اسلام‌آباد بازدید و در جمع خبرنگاران اعلام کرد که «عملیات اجرایی پروژه روگذر اسلام‌آباد غرب بعد از اربعین شروع خواهد شد و با همکاری پلیس راهنمایی‌ورانندگی و شورای ترافیک موانع مزاحم ترافیکی حاشیه این پروژه مرتفع شده است.» شهرداری پیگیر ساخت پروژه‌ای بود که با اعتباری ۱۹‌میلیارد تومانی می‌خواست ترافیک را روان کند، اما باستان‌شناسان می‌گفتند ارزش چغاگاوانه خیلی بیشتر از این اعتبار است؛ تپه‌ای که بیش از ۲۵ متر نهشته‌های باستان‌شناختی در خود دارد، از کهن‌ترین بقایای سکونت انسانی و مربوط به دوره نوسنگی است.

مجید حسینی، عضو پویش ملی نجات چغاگاوانه نخستین بار اسفند ٩٦ از شهرداری و شورای شهر درباره ساخت‌وساز در چغاگاوانه سوال کرد و آنها تکذیب کردند: «هنوز مشخص نبود با چه طرحی روبه‌رو هستیم و کسی هم اطلاعی نداشت. با شهرداری تماس گرفتم و تکذیب کردند. سه روز بعد بنری دیدم در خیابان که می‌گفت قرار است بزرگترین طرح کشور در این منطقه اجرا شود. یادداشتی خطاب به شورای شهر نوشتم تا معلوم شود این قصه چقدر صحت دارد و در نامه بعدی درباره مجهول‌بودن اهداف طرح و انجام‌نشدن امکان‌سنجی و نیازسنجی آن نوشتم و گفتم مگر نمی‌دانید این‌جا سایت چغاگاوانه است؟ وقتی جوابی نگرفتم نامه را در فضای مجازی منتشر کردم و در گروه‌های مختلف درباره آن صحبت شد.»

 نامه‌های زیادی نوشته و امضا شد. تابستان‌ سال پیش نامه‌ای خطاب به شورا و شهرداری با امضای حدود٧٠ نفر، آبان همان‌ سال نامه‌ای از طرف کسبه و اصناف محل با ٨٠ امضا خطاب به شهردار، چند ماه بعد نامه دیگری  با ١٢٠ امضا خطاب به استانداری و بعدتر نامه دیگری با امضای بیشتر از ١٥٠ نفر؛ همگی با درخواست توقف طرح. «به هیچ یک از این نامه‌ها پاسخی داده نشد. امسال هم برای فرماندار جدید و شورا دوباره نامه فرستادیم و گوشزد کردیم. آن‌قدر تکرار کردیم تا کسی جوابگو باشد، بالاخره میراث فرهنگی هم پا پیش گذاشت و مدیرکل میراث یک تنه پای قضیه ایستاد که اگر مجوزی در دوره قبلی صادر شده، مشروط بوده است.» بعد از این نامه‌های بی‌جواب، گروه تلگرامی «منتقدان حذف میدان امام خمینی» به راه افتاد و رفته‌رفته ١٢٠٠ نفر از مخالفان ساخت روگذر در عرصه و حریم چغاگاوانه به تکاپو افتادند. «استادان، باستان‌شناسان و جامعه‌شناسان، متخصصان شهرسازی و ترافیک و معماران نظرات کارشناسی‌شان را اعلام کردند، اما یک ماه و نیم پیش فرماندار اسلام‌آباد غرب درخواست کرد این گروه مجازی ابطال شود.»  ماه پیش ۱۵۹ نفر از باستان‌شناسان، استادان دانشگاه و دانشجویان، مرمتگران، پزشکان، فعالان فرهنگی و اجتماعی و ...  در نامه‌ای سرگشاده خطاب به استاندار کرمانشاه خواستار توقف پروژه تقاطع غیرهم‌سطح اسلام‌آباد غرب در جوار تپه باستانی چغاگاوانه شدند و تاکید کردند که چنین طرحی «یک طرح ضدفرهنگی» و «بدون تعمق و بینش لازم در برنامه‌ریزی شهری و ترافیکی» است. حسینی می‌گوید: «بخش زیادی از میراث تاریخی ما در اثر ناآگاهی مردم و مسئولان آسیب جدی دیده، اما این بار همه دست‌به‌دست هم دادند و پیروز شدند و نگذاشتند چغاگاوانه به سرنوشت محوطه تاریخی شوش که ساخت پل روگذر آن را تهدید می‌کند، دچار شود.»

 درخواست مردم قانونی بود

سارا الماسی، کارشناس مرمت بنا و بافت‌های تاریخی و عضو پویش ملی نجات چغاگاوانه می‌گوید: «دلیل راه‌اندازی پویش از ابتدا توقف پروژه ساخت پل روگذر در حریم چغاگاوانه بود. شروع کردیم به صحبت با مغازه‌داران و اطلاع‌رسانی درباره تهدید تپه تاریخی. متنی مکتوب تهیه شد با امضای همه شهروندانی که به نوعی درگیر این موضوع بودند و قرار شد برای پیگیری موضوع به فرمانداری مراجعه کنند. بیشتر از ١٠٠ نفر این نامه را امضا کردند و به فرمانداری رفتند. این حرکت‌های مردمی در کنار پیگیری‌های تخصصی بود و درنهایت باعث شد اطلاع‌رسانی و همفکری دقیق‌تر شود. ما از خیلی وقت پیش پیگیر این مسأله بودیم. شروع پویش با امضاهای مردمی بود و رفته رفته افرادی با سابقه مرتبط هم به موضوع وارد شدند. همشهری‌ها در اسلام آباد غرب و کرمانشاه در کنار کسانی که تخصص داشتند جمع شدند و اتاق فکری تشکیل دادند تا تپه را نجات دهند. درنهایت همه فعالیت‌های پویش، در چارچوب قانون بود.»

حسینی، عضو دیگر پویش هم روی این موضوع تأکید دارد:   «اعضای پویش نجات چغاگاوانه یک فعالیت مدنی در چارچوب قانون را کلید زدند. اگر قرار است مردم مطالبه‌گر باشند باید خواسته‌هایشان در قالب قانون جاری کشور پیگیری شود. بعد از توقف طرح و حضور جدی مردم، باید به آنها دست مریزاد گفت.»

مردم اگر بدانند از میراث صیانت می‌کنند

حسینی، عضو پویش، جامعه‌شناس توسعه است. او معتقد است که در ماجرای چغاگاوانه، حرکت جمعی اعضای پویش، مسئولان را موظف به پاسخگویی کرد: «هر جامعه‌ای که می‌خواهد توسعه پیدا کند، نیازمند این است که تک‌تک افرادش مطالبه‌گر باشند. انسان پرسشگر، مسئول پاسخگو را می‌آفریند و مسئول پاسخگو طرح‌هایی می‌دهد که باب میل جامعه حرکت می‌کند. خود من به‌عنوان شخصی که کنار مردم در این مسیر حرکت می‌کردم، هیچ‌وقت فکر نمی‌کردم به این نتیجه برسیم. گفتیم حداقلش این است که مطالبه‌گری در جامعه نهادینه می‌شود. اما با وجود عظمت دست به دست دادن مردم، قصه فراتر از این رفت، چون همه یکدل و هم رأی شدند و رسانه‌ها هم در کنارشان قرار گرفتند.» همدلی برای نجات چغاگاوانه اما رویکردی همه‌گیر در ایران نبوده است. این جامعه‌شناس درباره بی‌توجهی به میراث در موارد دیگر چنین توضیح داد: «ما با یک مواجهه عام درباره میراث فرهنگی طرفیم. میراث فرهنگی هنوز در کشور ما شناخته نشده است و در همین ماجرایی که داشتیم خیلی‌ها این تپه را ثروت ملی نمی‌دیدند. برای همه مردم این حرف که زیر این تپه تمدن خوابیده و خاستگاه انسان نئاندرتال بوده و نخستین خاستگاه شهرنشینی بوده، نان و آب نمی‌شود. آنها نتیجه ملموس می‌خواهند. این نخبگان هستند که در ایام آرامش و رفاه، آموزش می‌دهند و اهمیت میراث فرهنگی را گوشزد می‌کنند. مردم اگر بدانند صیانت می‌کنند.» به گفته حسینی در این پویش بسیاری افراد همراه شدند که تا پیش از این، نسبت به اهمیت چغاگاوانه آگاه نبودند. «خیلی‌ها تا متوجه می‌شدند می‌گفتند: ‌ای داد بیداد! چرا باید با چنین طرحی همسو باشیم و این فرهنگ را تخریب کنیم. درباره چغاگاوانه آن‌قدر اطلاعات داده شد که مردم متوجه اهمیت این محوطه تاریخی شدند. ما ثابت کردیم پویش مردمی می‌تواند به نتیجه نهایی و فراتر از آن‌چه تصور است، برسد و این معجزه مردم است.» الماسی هم می‌گوید: «در پویش بنا شد همه در جریان تهدید تاریخ قرار بگیرند. درنهایت بسیاری از نتایج خوبی که درباره چغاگاوانه شاهد بودیم، نتیجه فعالیت‌های پویش نجات بود.»

بعد از توقف ساخت پل، نوبت کاوش است

بعد از دستور معاون اول رئیس‌جمهوری به  استاندار کرمانشاه برای جلوگیری از هر گونه فعالیت عمرانی در محوطه باستانی چغاگاوانه در اسلام آبادغرب، پویش ملی نجات چغاگاوانه در بیانیه‌ای از جهانگیری تشکر کرد و آغازکاوش‌ها در این محوطه تاریخی و نیز  احداث موزه  چغاگاوانه را خواستار شد.

حسینی، جامعه‌شناس توسعه می‌گوید: «اگر پویش نجات فقط به همین نتیجه یعنی توقف پروژه بسنده می‌کرد، مردمی که امیدوارانه مطالبه کرده بودند، کم‌کم دلسرد خواهند شد. با خودشان می‌گویند دوباره برگشتیم به نقطه اول؛ تپه تخریب شد و به هیچ نتیجه دیگری نرسیدیم.» قول‌هایی داده شد که به‌زودی جلسه‌ای برای تعیین عرصه و حریم چغاگاوانه برگزار شود و بعد از این شاید بشود فکری به حال ساخت و سازهای اطراف این تپه کرد.

 در بیانیه آخر پویش آمده است: «جناب آقای دکتر جهانگیری! اکنون که اهمیت این محوطه باستانی بر حضرتعالی و مدیران ارشد وزارت میراث فرهنگی و گردشگری مکشوف شده و اراده‌ها بر نجات این تپه استوار است از حضرتعالی در خواست می‌کنم در دستور دیگری نسبت به آغازکاوش‌ها در این تپه که اسرار زیادی در سینه دارد، اهتمام بورزید. علاوه بر این، احداث موزه تپه چغاگاوانه می‌تواند شروع خوبی برای پایان دادن به محرومیت متمادی شهرستان  اسلام آبادغرب با اتکا به صنعت  توریسم باشد.»

اعضای پویش بعد از دستور استاندار کرمانشاه در بیانیه دیگری نوشتند: «در پیروزی ما هیچ‌کس شکست نخورده است. در پیروزی ما مدیریت فرهنگی، نگاه کارشناسی، اولویت انسان به ماشین،گفت‌وگو و خردجمعی پیروز است.» آنها دستور استاندار کرمانشاه را «روشنای چراغ امید در دل زمستان» خواندند و از مردم اسلام آبادغرب، استاندار، مدیرکل میراث فرهنگی، خبرنگاران، مدیران وزارت میراث و باستان‌شناسان و کارشناسان مختلف تقدیر کردند و اعضای شورای شهر و شهردار را این‌طور خطاب قرار دادند: «این‌که شما به‌عنوان وکیل ملت تلاش می‌کنید بهترین خدمات را به مردم ارایه کنید بر کسی پوشیده نیست. این‌که تلاش می‌کنید طرح‌های بلندپروازانه اجرا کنید هم مایه نازش است؛ اما شما را دعوت می‌کنیم با تأسی به نظرات کارشناسان و نخبگان، طرح‌ها و برنامه‌هایی را برای شهر در دستور کار قرار دهید که مایه نازش همه ما بشود. در این کارزار ما شکست خورده نداریم. شما هم در این پیروزی صاحب نقشید. ما قدردان شماییم که موجب شدید همه ما دوباره دور هم جمع شویم. برای شهر تلاش کنیم. حرف بزنیم و شهر را در کانون توجه قرار دهیم.»

منبع:روزنامه شهروند