تنها راه حذف دلالان از روش رحم جایگزین

 درمان ناباروری یک کار چندتخصصی است که به بیش از ۱۰ تخصص و فوق تخصص گوناگون نیاز دارد و رحم جایگزین نیز یک روش پیچیده است و ۹ ماه به طول می‌انجامد و ممکن است در هر مقطع آن مشکل یا بحرانی ایجاد شود. بنابراین، حتماً باید در یک مرکز درمان ناباروری جامع، مرجع و معتبر انجام شود، مرکزی که همۀ تخصص‌ها، تجهیزات و خدمات تشخیصی و درمانی لازم برای درمان ناباروری را از صفر تا صد یک‌جا در خود جمع کرده باشد.

 رحم جایگزین یکی از روش‌های پیشرفتۀ درمان ناباروری است که حاصل تلفیق دانش و فناوری‌های نوین در حوزۀ تولید مثل است. دکتر فرهاد یغمایی، مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا، با اشاره به حدود دو دهه قدمت این روش در جهان گفت: رحم جایگزین در واقع یکی از حلقه‌های آخر درمان ناباروری است که این روش پیچیده در ایران نیز همپای کشورهای پیشرفتۀ جهان، بیش از یک دهه است که به زوج‌های نابارور ارائه می‌شود. از این روش زمانی استفاده می‌شود که به هر دلیلی بارداری برای خانم ناممکن یا خطرناک باشد.

مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا با اشاره به موارد استفاده از روش رحم جایگزین در درمان ناباروری گفت: گاهی خانم فاقد رحم است، چه به‌صورت ژنتیکی و مادرزادی، چه در اثر آسیب یا جراحی‌های قبلی. گاهی هم رحم دچار مشکلات ساختاری است، مثل رحم دوشاخ. در این موارد از روش رحم جایگزین استفاده می‌شود. در برخی موارد هم رحم مشکلی ندارد، اما بارداری به دلایل مشکلات و بیماری‌های زمینه‌ای، مانند بیماری‌های قلبی و عروقی شدید، برای خانم خطرناک است. یک دسته دیگر هم مواردی است که به‌رغم بررسی‌ها و درمان‌های انجام‌شده، شکست مکرر بارداری رخ می‌دهد. در چنین مواردی هم روش رحم جایگزین برای افزایش شانس موفقیت بارداری به زوجین پیشنهاد می‌شود.

یغمایی روش رحم جایگزین را به نوعی یک قرارداد میان بانوی صاحب رحم و زوجین صاحب جنین دانست و توضیح داد: در این قرارداد جنین یک زوج که از طریق آی وی اف یا لقاح آزمایشگاهی تشکیل شده است، به رحم یک خانم که او را مادر جایگزین می‌نامیم، انتقال داده می‌شود تا مراحل رشد را طی کند و پس از زایمان، به پدر و مادرش تحویل داده شود.

مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین ابن‌سینا در برنامه پایان ناباروری دربارۀ معیارهای انتخاب مادر جایگزین و شرایط زوجین صاحب جنین گفت: مادر جایگزین باید حتماً سابقۀ یک بارداری موفق داشته باشد. همچنین، در مرکز ما فقط خانم‌های زیر ۳۴ ساله به‌عنوان مادر جایگزین پذیرفته می‌شوند، زیرا بارداری در سنین بالاتر هم خطر سقط جنین افزایش می‌یابد و هم خطر بروز عوارض بارداری. افزون بر این‌ها، سلامت متعارف جسمی و روانی خانم داوطلب نقش مادر جایگزین باید با انجام آزمایش‌ها و مشاوره‌های متعدد زنان، عفونی، غدد، داخلی، روانپزشکی و غیره، احراز شود.

وی افزود: البته، سلامت جنین و سلامت روانی زوجین صاحب جنین هم باید حتماً احراز شود. زیرا برخی بیماری‌ها مثل هپاتیت ممکن است از جنین به مادر جایگزین منتقل شود یا زوجین صاحب جنین ممکن است به دلیل نداشتن صلاحیت و ثبات روانی و خانوادگی، ناگهان پشیمان شوند یا به هر شکل مشکل‌ساز شوند.

یغمایی با تأکید بر لزوم آگاهی کامل مادر جایگزین از روند درمان و مخاطرات احتمالی آن خاطرنشان کرد: خانمی که قرار است مادر جایگزین باشد باید از تمام نکات مربوط به درمان به‌دقت آگاه شود. برای نمونه، باید بداند که این کار به روش آی وی اف انجام می‌شود و بنابراین باید داروهای خاصی مصرف کند، باید بداند که احتمال بارداری دو یا چندقلویی و مانند اینها وجود دارد . افزون بر مادر جایگزین، همسر یا خانواده او نیز باید رضایت آگاهانه داشته باشند. زیرا مادر جایگزین قرار است ۹ ماه جنین را در وجودش پرورش دهد و به حمایت و کمک همسر یا خانواده نیاز دارد.

مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا افزود: اگرچه روش رحم جایگزین در ظاهر یک روش درمانی و پزشکی است، اما می‌توان گفت در هیچ روش درمانی‌ تا این اندازه ایثارگری و از خودگذشتگی وجود ندارد. زیرا بانوی صاحب رحم به مدت ۹ ماه، به لحاظ جسمی، روانی و خانوادگی درگیر درمان یک زوج دیگر است، باید مخاطرات احتمالی این بارداری را بپذیرد و در پایان نیز، نوزاد را به پدر و مادرش تحویل دهد. بنابراین، می‌توان گفت که در واقع روح و جوهرۀ این روش پزشکی پیشرفته، ایثار است.

یغمایی با اشاره به ابعاد اخلاقی و اجتماعی این روش، گفت: وقتی این روش پیچیدۀ پزشکی و درمانی عمومی شد، همچون دیگر فناوری‌های نوین، با خود چالش‌های اخلاقی و اجتماعی متعدد به همراه داشت. برای نمونه، یکی از نگرانی‌ها استفادۀ غیردرمانی از این روش بود. یعنی استفاده از رحم جایگزین به دلایلی مانند حفظ تناسب اندام، پرهیز از سختی‌های بارداری و غیره. دغدغۀ دیگر، تجاری‌سازی این روش بود. متأسفانه از ابتدا پای دلالان و واسطه‌ها به این روش درمانی که بر پایۀ ایثار و نوعدوستی بنا شده بود، باز شد و این مسئله همچنان ادامه دارد. حتی عنوان‌های مجعول و نادرستی مثل رحم اجاره‌ای یا مادر اجاره‌ای هم حاصل همین نگاه تجاری و غیرانسانی به این روش درمانی است.

مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین ابن‌سینا دربارۀ این احتمال که مادر جایگزین فرزند را به والدینش تحویل ندهد، توضیح داد: ما در بیش از یک دهه ارائۀ این خدمت به زوج‌های نابارور به چنین مشکلی برنخورده‌ایم. زیرا در گام نخست ما تلاش می‌کنیم با استفاده از مشاوره‌های متعدد حقوقی، روانشناسی و اجتماعی، به شناخت درستی از دو طرف برسیم. گاهی صلاحیت بانوی داوطلب تأیید نمی‌شود. زیرا مشاوران ما در بررسی‌های خود به این نتیجه می‌رسند که خانمی که داوطلب این کار شده است و همسرش ثبات روانی و عاطفی لازم برای این کار را ندارند. اقدام مهم بعدی برای جلوگیری از بروز این‌گونه تعارضات، تنظیم یک قرارداد جامع و کامل است. خوشبختانه مشاوران حقوقی کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز ابن‌سینا قراردادهایی برای این خدمت تدوین و تنظیم کرده‌اند که
هرگونه امکان نقض تعهد را منتفی می‌کند.

یغمایی با تأکید بر نقش مرکز درمان ناباروری در ارائۀ دقیق و درست این خدمت، افزود: مرکز درمان ناباروری‌ای که این روش را ارائه می‌کند، از ابتدا تا انتها باید از دو طرف این رابطه حمایت کند و بر عملکرد هر دو طرف نظارت کند. همان‌طور که گفته شد، دو طرف باید با آگاهی کامل وارد این روند شوند، اما این پایان ماجرا نیست. بلکه پس از عقد قرارداد یا تفاهم‌نامه تازه تعهدات هر دو طرف و همچنین مسئولیت نظارتی مرکز درمان ناباروری آغاز می‌شود.

وی ادامه داد: باید در طول دوران بارداری، زایمان و حتی پس از زایمان از مادر جایگزین، به‌لحاظ مادی و معنوی، مراقبت و حمایت شود. برای نمونه، زوجین صاحب جنین موظف‌اند که امکانات مادی و بهداشتی و درمانی لازم را برای مادر جایگزین در دوران بارداری فراهم کنند و حتی اگر پس از زایمان و تحویل دادن نوزاد دچار عوارض پزشکی زایمان یا افسردگی شد، برایش امکانات مراقبتی و حمایتی لازم را مهیا کنند.

به گفته یغمایی، از سوی دیگر ممکن است زوجین صاحب جنین نگرانی‌های در زمینۀ کیفیت مراقبت از جنین و شیوۀ زندگی مادر جایگزین داشته باشند. زیرا مادر جایگزین به لحاظ اخلاقی و حقوقی متعهد است که کاملاً از خودش و جنین مراقبت کند و غربالگری‌ها و اقدامات مراقبتی لازم را انجام دهد. بنابراین، این وظیفۀ مرکز درمان ناباروری است که بر حسن اجرای تعهدات طرفین به‌دقت نظارت کند و با ارائۀ خدمات مشاوره‌ای حقوقی، روانشناختی و پزشکی روابط دو طرف، یعنی زوجین صاحب جنین و مادر جایگزین و همسرش را تنظیم و کنترل کند.

مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین ابن‌سینا دربارۀ ارائۀ این خدمت در کلینیک‌ها و مطب‌های متفرقه به زوج‌های متقاضی این روش هشدار داد: به‌طور کلی، درمان ناباروری یک کار چندتخصصی است که به بیش از ۱۰ تخصص و فوق تخصص گوناگون نیاز دارد و رحم جایگزین نیز یک روش پیچیده است و ۹ ماه به طول می‌انجامد و ممکن است در هر مقطع آن مشکل یا بحرانی ایجاد شود. بنابراین، حتماً باید در یک مرکز درمان ناباروری جامع، مرجع و معتبر انجام شود. منظور از یک مرکز جامع مرکزی است که همۀ تخصص‌ها، تجهیزات و خدمات تشخیصی و درمانی لازم برای درمان ناباروری، از صفر تا صد را یک‌جا در خود جمع کرده باشد. همچنین، اینکه فقط یک چیز کلی نوشته شود و طرفین امضا کنند و انتقال جنین انجام شود، کافی نیست. باید قراردادی محکم و کامل در یک مرکز درمان ناباروری معتبر تنظیم و امضا شود، طرفین با آگاهی کامل وارد این درمان شوند و در همۀ مراحل، مرکز درمان ناباروری نظارت و کنترل داشته باشد تا در صورت بروز هرگونه مشکل، تیم مشاوران و متخصصان آن مرکز بتوانند به هر دو طرف کمک کنند. بنابراین، زوج‌های متقاضی روش رحم جایگزین باید مراقب باشند که فریب دلالان و تبلیغات نادرست را نخورند.

بنا بر اعلام روابط عمومی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا، یغمایی در پایان با جمع بندی مطالب ارائه شده در برنامه پایان ناباروری دربارۀ نگرش کلی جامعه و میزان استقبال از این روش درمان ناباروری گفت: نتایج یک پژوهش گسترده در بین زوج‌های نابارور کشور نشان داد که حدود ۶۰ درصد از زوج‌ها مخالفتی با استفاده از این روش ندارند. همچنین، مشاهدات و تجربیات ما در کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا نشان می‌دهد که با افزایش آگاهی عمومی، پذیرش اجتماعی این روش بسیار بیشتر شده است و روحیۀ نوع‌دوستی، به‌ویژه در اقوام و خویشاوندان باعث شده است که در بسیاری موارد یکی از اقوام نزدیک نقش مادر جایگزین را بپذیرد. این که یکی از دوستان یا اقوام نزدیک به‌عنوان مادر جایگزین معرفی شود، از نظر ما نیز مناسب است، زیرا دو طرف از یکدیگر شناخت کافی دارند و از این رو، از بروز برخی پیچیدگی‌ها و مشکلات احتمالی جلوگیری می‌شود.