بی‌توجهی به ایمنی بناهای تاریخی شخصی جرم است؟

 شب 26 تیرماه بنای گنبدی تاریخی میدان حسن آباد در مقابل چشمان بهت‌زده مردم و مسئولان سوخت و فرو ریخت؛ بنای قاجاری که به‌رغم قدمت و ارزش تاریخی انبار کالا شده بود. بنای تاریخی میدان حسن آباد به چشم‌برهم زدنی سوخت مثل اولین آسمان‌خراش پایتخت ساختمان پلاسکو که از بی‌توجهی و خلاهای قانونی ایمنی فرو ریخت و داغ بزرگی بر دل‌ گذاشت.

به گزارش ایسنا، گاهی برخی از بناهایی تاریخی که مالک شخصی دارند به دلایل متعدد از جمله عدم رضایت مالک شخصی برای ایمن‌سازی، بی‌احتیاطی، فرسودگی بنا و... درگیر حوادثی از جمله آتش‌سوزی می‌شود؛ موضوع آتش‌سوزی در بناهای تاریخی بحث جدی است که گاهی صاحبان این بناها آن را ساده تلقی می‌کنند و به این بهانه که عمارت و بنا شخصی است ایمن‌سازی‌های لازم را انجام نمی‌دهند؛ اما آیا برای افرادی که با بی احتیاطی یک بنای تاریخی را به آتش‌ می‌کشند یا تخریب می‌کنند، تعریف شده است؟

علی نجفی توانا - جرم‌شناس- در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: آتش زدن اموال چه مربوط اشخاص باشد و چه نهادها جرم تلقی می‌شود و قابل مجازات است؛ اما این اقدام ممکن است به دو شیوه عمدی یا غیر عمدی انجام شود، ارتکاب عمدی جرم آتش سوزی مجازاتی در پی دارد که حسب ویژگی‌های آن حادثه، اموالی که آتش گرفته است، مالکیت محل یا اموال آتش گرفته که متعلق به فردی یا نهادهای عمومی باشد، تاریخی بودن آثار و... این مجازات متفاوت است.

وی ادامه داد: اما قانونگذار برای تخریب اموال به صورت غیر عمدی معمولاً مجازات خاصی را به جز جبران خسارت پیش بینی نمی کند چرا که این نوع از جرم به صورت اتفاقی و ناشی از غفلت اتفاق می‌افتد و ممکن است فردی به صورت ناخواسته مرتکب آن شود؛ به بیان دیگر در خصوص تخریب غیر عمدی یا آتش‌زدن غیر عمدی اماکن، قانونگذار مجازات جبران خسارت را پیش‌بینی کرده است، با این حال در مواردی مجازات های شدید تری اعمال می‌کند.

این جرم شناس با بیان اینکه در خصوص تخریب اماکن تاریخی، مذهبی، فرهنگی و...  بر اساس ماده ۵۵۸ به بعد قانون کیفری، تعزیرات مجازات های سنگینی را در نظر گرفته است، گفت: اگر شخصی به صورت عمدی آثار تاریخی را تخریب کند، قانونگذار در خصوص کیفر تخریب آثار تاریخی بر حسب ویژگی‌های آن حادثه و با توجه به مجموعه شرایط از مجازات های سنگین نیز استفاده می کند که گاهی مجازاتی بین دو تا ۵ سال حبس خواهد داشت؛ این مجازات گاهی با توجه به میزان خسارت و موضوع جرم، افزایش یا کاهش پیدا می‌کند؛ اما درباره تخریب یا آتش زدن این نوع اماکن به صورت غیر عمد قانونگذار معمولا مجازات خاصی را در نظر نمیگیرد و با در نظر گرفتن نوع خطای شخص ، مجازاتی در زمینه جرم غیر عمد تعیین می‌کند. در حقیقت می‌توان گفت که مجازات تخریب آتش زدن آثار تاریخی به صورت غیر عمدی مجازات شدیدی نیست.

نجفی توانا با اشاره به حادثه آتش سوزی میدان حسن آباد گفت: براساس اعلام سازمان آتش‌نشانی این حادثه در یک مغازه با کاربری فروش ابزار آلات اتفاق افتاده است؛ به طور معمول این دسته از حوادث به دلیل عدم رعایت تدابیر ایمنی اتفاق می‌افتد که جرم آن با توجه به نوع غفلت و بی‌توجهی فرد که دارای درجه بندی‌های متفاوتی است؛ گاهی فرد با به تاخیر انداختن انجام ایمن سازی‌ها باعث وقوع یک حادثه می شود اما گاهی فردی با ناآگاهی از وجود ناایمنی موجب ایجاد یک حادثه می شود؛ مسلما جرم این دو نفر یکسان نیست چرا که نوع غفلت ها متفاوت است. در واقع مورد اول با نوعی سوءنیت احتمالی همراه است که در اینگونه حوادث اگر ثابت شود شخص با علم به اینکه احتمال این حادثه وجود دارد برای جلوگیری از ایجاد هزینه یا .. ایمن سازی لازم را انجام نداده است، قطعا علاوه بر جبران خسارت، مجازات شدیدتری هم برای وی در نظر گرفته می‌شود.

 این جرم شناس با  تاکید بر اینکه باید میان جرائمی که به صورت غیر عمدی و بدون سوءنیت احتمالی انجام می‌گیرد و جرائمی که به صورت غیر عمدی اما با سوء نیت احتمالی انجام می‌شود به صورت مدرج تفاوتی تعیین شود، گفت: بر اساس گفته‌ها در حادثه ای که در ضلع شمال غربی میدان حسن آباد اتفاق افتاد اسنادی متعلق به مرحوم کاشانی و مرحوم دکتر مصدق نیز از بین رفته است، در این مورد باید به غیر از جبران خسارت های مادی خسارت های معنوی را هم در نظر گرفت، از همین جهت بحث مجازات مطرح می‌شود.

وی با بیان اینکه در خصوص آثار تاریخی و مجموعه‌های فرهنگی ثبت ‌شده بر اساس کنوانسیون‌های مختلف وظیفه بین المللی نیز وجود دارد گفت: بر اساس قوانین موجود هم وظیفه متوجه نهادهای مختلف می‌شود. اشکال عمده در کشور این است که همواره در اجرای قانون ضعف داریم؛ بیشتر مشکلات اقتصادی، فرهنگی و... کشور نیز ناشی از همین عدم رعایت اجرای قوانین به صورت درست است، در واقع قانون در کشور وجود دارد اما اجرای آن دارای اشکالاتی است.

وی ادامه داد:‌ در حقیقت ما در اجرای قوانین پیشگیرانه بسیار ضعیف عمل می کنیم چرا که کمتر افرادی می‌خواهند برای آینده هزینه کنند. نظارت‌ها در این زمینه هم بسیار ضعیف است و بر اساس اظهارات سازمان آتش نشانی گاهی مالکان فضاهای تاریخی شخصی هم از انجام بازدیدهای ایمنی جلوگیری می کنند. باید برای پیشگیری کیفری این دسته از جرائم، مجازات های سنگین پیش‌بینی کنیم که البته قوانین در ماده ۵۵۸ به بعد در این خصوص مجازات هایی را برای حمایت از آثار فرهنگی پیش بینی کرده است اما این قوانین مربوط به جرائم عمدی است، یا در بحث مجازات‌های تخریب اموال و آثار ملی یا جنگل ها هم مجازات های تعیین شده است اما این ها همه برای مجازات هایی است که جنبه عمدی داشته باشند.

نجفی‌توانا ادامه داد: حتی گفته می‌شود که برخی از ساختمان‌های تاریخی و فرهنگی دارای ایمن‌سازی های لازم نیستند، این در حالی است که ما باید در ساختمان‌های تاریخی و فرهنگی انجام اقدامات پیشگیرانه را جدی بگیریم. مغازه‌های پر ریسکی که در کنار ساختمان‌های فرهنگی و تاریخی قرار گرفته‌اند باید برای تمدید جواز خود بازدید دوره ای داشته باشند، غافل از اینکه هیچ کدام از این اقدامات به درستی انجام نمی‌شود، روند حادثه در کشور ما به این شکل است که تنها زمان وقوع حادثه مدتی افکار عمومی مشغول و پس از آن هم موضوع فراموش می‌شود.

این جرم شناس در پایان با بیان اینکه باید قوانین و مجازات مربوط به تخریب آثار ملی تاریخی فرهنگی حتی به غیر عمد را باید تشدید کنیم، گفت: این موضوع باید جرم انگاری شود این حادثه باید زمینه‌ساز تصویب یک قانون پیشگیری برای جلوگیری از آتش سوزی و تخریب های احتمالی باشد و آیین نامه حفاظت از آثار تاریخی باید در این زمینه تصویب شود.؛ همچنین شخصی که مالک یک مغازه شخصی-تاریخی است باید با انبارگردانی، تفتیش انبار با کمک گیری از کارشناسان درباره تقویت نکات ایمنی و... نسبت به جلوگیری از حوادث احتمالی اقدام کند.