آیا واشنگتن می تواند تردد ظریف را محدود کند؟

 به بهانه ی اعمال محدودیت تردد در صدور ویزای هیئت ایرانی در سفر به اجلاس شورای‌ اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل ذکر و یادآوری نکات حقوقی مبنی بر غیر قانونی بودن اقدام آمریکا، حائز اهمیت است.

دولت آمریکا در قبال استقرار سازمان ملل در خـاک خـویش از هـمان ابتدا بر خلاف ادعای رعایت‌ حقوق‌ و تعهدات، نهایت‌ کوشش خود را در جهت‌ پیـشبرد مـنافع ملی خود و تأثیرگذاری بر سازمان‌ ملل به‌ کار برده‌ است. برشماری موارد متعدد پیمان شکنی‌، خـارج از حـوصله مقاله فعلی است، با این حال بـه‌ مـواردی ‌از آنـها و مبنای استدلالی دولت آمریکا که‌ در جهت تبیین بـحث حـاضر مفید می‌باشد،‌ اشاره‌ می‌ نمایم.‌


ماده 105 منشور سازمان ملل متحد پس از بیان اینکه سازمان در سرزمین اعضای خود از امتیازات و مصونیت‏های لازم برای اجرای‏ اهدافش برخوردار خواهد بود، اعلام می‏دارد که‏ نمایندگان کشورهای عضو نیز به نحو مشابهی از امتیازات و مصونیت‏های مذکور برای انجام‏ مستقلانه کارکردهای مرتبط با سازمان ملل‏ بهره‏مند خواهند بود.

پس از منشور، در نظر گرفتن کنواسیون 1975 وین در خصوص مصونیت هیأت¬های نمایندگی دولت¬ها نزد سازمانهای بین-المللی ضروری است. اشاره به بخش سوم این کنوانسیون تحت عنوان "هیأت¬های نمایندگی اعزامی به ارگان¬ها و کنفرانس¬ها " و مشخصاً مواد 42 و 43 این کنوانسیون انکار ناپذیر است. ماده 42 مقرر داشته است: «هر دولت می¬تواند طبق مقررات سازمان یک هیأت نمایندگی را به یک ارگان یا کنفرانس اعزام دارد»

ماده 43 نیز به صراحت مقرر می-دارد که «دولت فرستنده می¬تواند آزادانه هیأت نمایندگی خود را تعیین نماید» از سویی دیگر معاهدی مقّر دربرگیرنده حقوق و تعهدات دولت میزبان و سازمان بین¬المللی در ارتباط با اماکن سازمان و گاهی در خصوص اموال، آرشیو و پرسنل آن می¬باشد. معاهده مقّر  سازمان ملل متحد نیز پس از تعریف برخی از اصطلاحات و اعلام اینکه قلمرو تعیین شده ملک سازمان ملل متحد است و تحت نظارت و حاکمیت سازمان قرار دارد و هیچ¬گونه تعرضی هم به آن ممکن نیست، تعهدات آمریکا در قبال سازمان، پرسنل و نمایندگان دولت ها را برمی¬شمارد.

اشاره به بخش¬هایی از موافقت نامه مقّر در تحلیل حاضر مورد نیاز است:
ماده 11 این موافقت¬نامه مقرر می¬دارد: "مقامات فدارالی، ایالتی و محلی ایالات متحده آمریکا نمی¬بایست هیچ¬گونه موانعی برای رفت و آمد اشخاصی که از سوی دولت های عضو برای ماموریت های خود اعزام میشوند به عمل آورد".
ماده 13 این موافقت¬نامه نیز تصریح می¬کند: "صدور روادید برای حضور هیأت‏های نمایندگی دولت‌های عضو، دیپلمات‏های آنها و افراد وابسته، الزامی است و در این خصوص حداکثر سرعت باید لحاظ شود".
بنابراین همانگونه که از ملاحظه مواد قـرارداد مـقر برمی‌آید دولت آمریکا به عنوان میزبان محل‌ دائمی سازمان ملل‌،محدودیتهایی‌ را بر حاکمیت‌ خـویش‌ پذیـرفته‌ است و از حـیث حقوقی ملزم به رعایت‌ آنهاست و هیچگاه نمی‌تواند بلحاظ قانونی مبانی امنیت ملی را بهانه نقض آنها قرار دهـد، اما اینکه دولت مزبور تا چه میزان به تعهدات خویش پایبند بوده‌ با مـرور عـملکرد آن و تشریح مصادیق تاریخی روشن تر میشود.

سان تیس تیبان ‌ دیپلمات کوبایی با پاسپورت‌ دیـپلماتیک و ویـزای آمریکا جهت‌ انجام‌وظیفه در هیأت نـمایندگی کـوبا نزد سـازمان مـلل وارد خـاک‌ آمریکا شد. سازمان‌ ملل نام وی را بـه‌ وزارتـخارجه آمریکا اعلام کرده بود با این حال هنوز یک ماه از حضور وی در آمریکا نگذشته بود که دولت آمـریکا بـه بهانه جاسوسی وی را توقیف نمود و شکایات‌ بـعدی دیپلمات کوبایی نزد مـحاکم آمـریکا نیز نتیجه‌ای به همراه نداشت.

همچنین بدنبال سـقوط هـواپیمای خطوط هوایی کره جنوبی، آندره گرومیکو  وزیر خارجه وقت اتحاد شوروی که‌ قصد شرکت در جـلسه مـجمع عمومی با یک‌ هواپیمای خـصوصی را داشـت،‌ بـا امتناع آمریکا در اعـطای مـجوز ورود روبه‌رو شد.

در قضیه مـزبور، هـم‌ ایالت نیویورک و هم ایالت نیوجرسی اعلام کردند که در واکنش‌ به سقوط هواپیمای کره ای توسط شـوروی، هـواپیمای جت شوروی‌ اجازه‌ ندارد در هریک از مـقصدهای تـعیین شده در آمـریکا فـرود آیـد.

حکومت فدرال پیشنهاد اسـتفاده از یک پایگاه‌ نیروی هوایی آمریکا به عنوان جایگزین را مطرح‌ ساخت که مورد قبول‌ شوروی‌ها واقـع نـگردید.

نماینده شوروی در سازمان ملل به دنـبال واقـعه‌ مـزبور طـی یـک سخنرانی به نـقض تـعهدات میزبان‌ حمله کرد و عجیب آن است که چارلز لیچنستین ‌ یکی‌ از اعضا هیأت نمایندگی آمریکا در پائیز 1983‌ در پاسخ بـه‌ ایـرادات اعـضا اظهار داشت: "اگر بر حـسب بـرآورد اعـضای سـازمان مـلل، آنها احساس می‌کنند که‌ در این‌ کشور گرامی‌ داشته نشده‌اند و رفتاری که میزبان باید نسبت‌ بدانها بنحو مقتضی انجام دهد تحقق نیافته، قویا از سوی ما مورد تشویق قـرار می‌گیرند که به طور جدی‌ انتقال‌ خودشان‌ و این سازمان را از خاک‌ آمریکا مورد بررسی قرار دهند. ما مانعی در راه‌ شما قرار نخواهیم داد بلکه اعضای هیأت‌ نمایندگی آمریکا در سازمان ملل شما را بـدرود خـواهند گفت"!


در سفر اخیر دکتر ظریف به اجلاس شورای‌ اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل، وزیر امور خارجه ی آمریکا در مصاحبه ای تلفنی اعلام داشت که ویزای صادر شده برای هئیت ایرانی با محدودیت های تردد همراه شده است او همچنین اظهار داشت "ظریف و همراهان او تنها اجازه خواهند داشت بین دفتر مرکزی سازمان ملل و دفتر نمایندگی ایران که شش پلاک آنسوتر قرار دارد و همچنین اقامتگاه سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل که در همان نزدیکی است، تردد  نمایند"


چنان که به تفصیل در خصوص مواد معاهده ای و حقوقی گذشت، دولت آمریکا اساسا واجد چنین صلاحیتی برای اعمال محدودیت در تردد هئیت های اعزامی نیست؛ از سوی دیگر ذکر این نکته حائز اهمیت است:

مطابق ماده 12 موافقتنامه مقر که بین دولت آمریکا به عنوان دولت میزبان و سازمان ملل امضا شده، امریکا قطع نظر از نوع "روابط با دولت های عضو سازمان" ملزم به تسهیل تردد نمایندگان اعضا است. این در حالی است که در خصوص تردد دیپلمات های ایران همواره شعاع 25 مایلی میدانی در نیویورک به عنوان مبنا اعمال شده است.

حال با توجه به نقض آشکار تعهدات آمریکا در قبال تامین تسهیلات برای هئیت ایرانی، ایالات متحده امریکا اینبار دامنه ی محدودیت های خود را مضیق تر ساخته و شعاع تردد هئیت ایرانی را محدود به حدفاصل دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل تا مقر مجمع عمومی نموده است که در تعارض آشکار با پیمان مقر و معاهدات بین المللی است.

این در حالی است که به اذعان مقامات رسمی وزارت خارجه ی آمریکا اعمال این محدودیت ها به منظور ممانعت از فعالیت های رسانه ای و مصاحبه های دکتر ظریف و اثر بخشی آن بر افکار عمومی مردم امریکا است.

البته با این قبیل محدودیت ها مطلوب آن ها حاصل نشده و به عکس توجه افکار عمومی و رسانه های داخلی آمریکا بیش از پیش به مواضع اصولی وزیر امور خارجه ی کشورمان معطوف خواهد شد.

*رضا رسالت/  کارشناس حقوق بین الملل