گیاهان دارویی با خاصیت باروری و ضدباروری در مردان

 نتایج یک مطالعه داخلی نشان می‌دهد گیاهان دارویی با خاصیت تقویت باروری مردان می‌توانند به عنوان جانشین یا مکمل داروهای شیمیایی مؤثر بر باروری مردان مورد استفاده قرار گیرند.

 ناباروری که به عنوان ناتوانی در باردار شدن پس از یک سال مقاربت بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری تعریف می‌شود، ۱۵ درصد از زوجین را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ۵۰-۳۰ درصد علل ناباروری مربوط به ناباروری مردان است و همچنین ۴۰-۳۰ درصد از علل ناباروری مردانه به اختلالات اسپرم مربوط می‌شود.

گیاهان دارویی متعددی همراه با خواص ضد باروری و تقویت باروری در جهان وجود دارد. این گیاهان در طول تاریخ برای کاهش و افزایش قدرت باروری در مردان مورد استفاده قرار گرفته است؛ به طوری که تحقیقات علمی مدرن در تأیید اثرات ضد باروری و تقویت باروری برخی از این گیاهان مورد آزمایش قرار گرفته است.

از این رو دکتر نسیبه روزبه(دکترای تخصصی بهداشت باروری)، سحر رستمی(دانشجوی کارشناسی ارشد مامایی،)، فاطمه عبدی(دانشجوی دکترای تخصصی) با انجام یک مطالعه‌ به بررسی گیاهان دارویی با خاصیت باروری و ضد باروری در مردان در فاصله سال‌های ۲۰۱۵-۲۰۰۰ پرداختند.

بررسی مطالعات مختلف نشان می‌دهد که برخی گیاهان دارویی دارای خاصیت تقویت باروری در مردان با بهبود فعالیت آنتی‌اکسیدانی باعث ممانعت از تشکیل رادیکال‌های آزاد و پر اکسیداسیون لیپیدها و کاهش استرس‌های اکسیداتیو می‌شوند و از آسیب به سلول اسپرم جلوگیری می‌کنند. همچنین باعث افزایش تعداد عروق بیضه، طول عمر و تعداد اسپرماتوزئیدها، افزایش کیفیت اسپرم و محافظت سلول‌های زایا می‌شوند. از طرفی این گیاهان می‌توانند باعث تقویت فعالیت سطوح مختلف محور هیپوتاالموس- هیپوفیز- گناد، میزان ترشح هورمون LH و تستوسترون شوند.

به گفته این محققان با مصرف گیاهان دارویی مؤثر در باروری مردان پارامترهایی مانند میزان بقا و مرگ‌ومیر اسپرم‌ها، میزان هورمون‌های هیپوفیزی، تغییرات بافت‌شناختی در بیضه‌ها و تحلیل رفتن اسپرماتیدها تحت تأثیر قرار می‌گیرند. بنابراین این گیاهان دارویی می‌توانند به بهبود پارامترهای اسپرم در مردان نابارور کمک کنند که در این زمینه انجام مطالعات بالینی بیشتر مورد نیاز است.

از طرفی برخی گیاهان دارویی با مهار برداشت ۵ آلفا- ردوکتاز(عامل تبدیل تستوسترون به دی هیدروتستوسترون)، کاهش هورمون‌های گنادوتروپ و تستوسترون، افزایش میل ترکیبی زیاد به پروتئین اختصاصی وابسته به جنس، ضخیم شدن غشای پایه، کاهش سلول‌های اپیتلیوم ژرمینال و بی‌نظمی در قرارگیری این سلول‌ها، باعث کاهش تعداد اسپرم، تحرک و درصد زنده ماندن اسپرم‌ها می‌شوند و می‌توانند در دوزهای خاص اثرات جانبی مانند ناباروری را ایجاد کنند.

نتایج این تحقیق نشان می‌دهد گیاهان تقویت کننده باروری مردان شامل برگ گیاه جعفری، سیر، بابونه آلمانی، زعفران، شاه تره، مرزنجوش، دانه هویج هستند. همچنین گیاهان دارای خاصیت ضد باروری در مردان شامل زردچوبه، پونه، فلفل سیاه، بومادران، کلیر، گیاه آب بشقابی، داراواش، تاک مهره، گل شیپور طلایی، گیاه بکرایی، گودوچی، پنجه گربه، دانه شوید، گل جوجه تیغی، پنج انگشت و رازیانه هستند.

از این مطالعه می‌توان نتیجه گرفت که استفاده از گیاهان دارویی با خاصیت تقویت باروری مردان می‌تواند به عنوان جانشین یا مکمل داروهای شیمیایی مؤثر بر باروری مردان مورد استفاده قرار گیرد. از سوی دیگر توصیه می‌شود گیاهان با خاصیت کاهش باروری، در مردان مبتلا به اختلالات ناباروری کمتر مصرف شوند و یا مورد استفاده قرار نگیرند.

روزبه و همکارانش معتقدند اگرچه در مورد تأثیر منفی بسیاری از این گیاهان دارویی بر باروری مردان هنوز مدرک قطعی وجود ندارد و شواهد موجود اغلب حاصل مطالعات حیوانی است، اما همچنان احتمال وجود خطر و تهدید سلامت تولیدمثلی مردان از این عوامل پابرجاست. از این رو در کنار انجام تحقیقات دقیق‌تر و گسترده‌تر در این‌باره بهتر است تا حد ممکن در مصرف این گیاهان دقت به عمل آید تا پیامدهای نامطلوب مشخص یا نامشخص آنها بر سلامت باروری مردان به حداقل برسد.

بر اساس نظر پژوهشگران روش استاندارد کردن گیاهان دارویی، کنترل کیفیت، اطلاعات در مورد ایمنی و اثربخشی لازم برای درک صحیح استفاده از داروهای گیاهی مورد نیاز است. همچنین عدم سیاست‌های منسجم بهداشت ملی و برنامه‌های توسعه برای تحقیقات و توسعه طب سنتی، تخصیص منابع مالی و سایر منابع سنتی تحقیقات پزشکی از چالش‌های موجود است.

این تحقیق در شماره ۱۳ نوزدهمین دوره مجله "زنان، مامایی و نازایی ایران" منتشر شده است.