آقای اردوغان، پیروز استانبول پیروز ترکیه است!

 روزهای قدرت اردوغان شاید به شماره نیفتاده باشند اما او هرگز قدرت سابق را نخواهد داشت.

 محمد ایوب، استاد بازنشسته روابط بین‌الملل در دانشگاه ایالتی میشیگان و یکی از اعضای ارشد مرکز سیاست جهانی در یادداشتی که از سوی مجله "نشنال اینترست" منتشر شده، به زوال قدرت رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه پرداخته و اظهار کرده است که او دیگر هیچ‌گاه قدرت سابق خود را نخواهد داشت.

ایوب در این یادداشت نوشته است: "چند سال پیش بود که اردوغان گفت، "آنان که در استانبول پیروز می‌شوند، در ترکیه پیروز شده‌اند". این جمله بر مبنای خط مشی سیاسی او شکل گرفته بود. او در اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی به عنوان نامزد حزب اسلام‌گرای "رفاه" در انتخابات شهرداری استانبول، بزرگ‌ترین شهر ترکیه پیروز شد اما وقتی اکرم امام اوغلو، نامزد حزب اپوزیسیون ترکیه در روز ۲۳ ژوئن بنعالی ییلدیریم، نامزد حزب اردوغان برای شهرداری استانبول را قاطعانه شکست داد، جمله اردوغان خودِ او را زیر سوال برد.

چیزی که به خواری اردوغان می‌افزاید این است که امام اوغلو با کسب بیش از ۵۴ درصد از آرا، در مقایسه با انتخابات ۳۱ مارس توانست شش درصد بر آرای خود بیفزاید. این در حالی بود که امام اوغلو در انتخابات ۳۱ مارس به سختی و تنها با ۱۵ هزار رای توانسته بود ییلدیریم را شکست دهد. شورای عالی انتخابات ترکیه نیز که از سوی حزب عدالت و توسعه اردوغان تحت فشار بود، نتایج این انتخابات را به بهانه تخلف انتخاباتی لغو کرد. این اما روشی شرم‌آور برای تکذیب تسلط اپوزیسیون بر استانبول و منابع وسیع آن بود. روشن است که بسیاری از حامیان حزب حاکم که از روش تکذیب پیروزی اپوزیسیون ناراضی بودند، در انتخابات دوم به امام اوغلو رای دادند و اردوغان و حزبش را به خاطر حقه‌ای که زدند، مجازات کردند.

اگر بپذیریم که تسلط بر استانبول نشانگر آرای دیگر بخش‌های ترکیه در انتخابات ملی است، پس خبرهای خوبی برای اپوزیسیون این کشور در راه است. پیروزی در استانبول بسیار مهم است زیرا نزدیک به یک پنجم جمعیت ترکیه در استانبول زندگی می‌کنند و این شهر تولیدکننده بیش از ۳۰ درصد از تولید ناخالص داخلی ترکیه است. علاوه بر این تنها استانبول نیست که آرای آن نشانگر کاهش قدرت اردوغان و حزب عدالت و توسعه است. دومین و سومین شهر بزرگ ترکیه یعنی آنکارا و ازمیر نیز در انتخابات ۳۱ مارس نصیب نامزدهای اپوزیسیون شدند و چندین شهر دیگر نیز شهردارانی از حزب اپوزیسیون برای خود انتخاب کردند. این بخش مرکزی فلات آناتولی است که که با عقاید محافظه‌کارانه و مذهبی خود تاکنون در کنار حزب عدالت و توسعه مانده است اما به نظر می‌رسد محبوبیت اردوغان حتی در این منطقه نیز کاهش یافته است.

یکی از دلایل اصلی این مساله، رکود بسیار آشکار اقتصادی و سقوط ارزش پول ترکیه در سال گذشته میلادی است. اکنون هر دلار آمریکا معادل شش لیره ترکیه است و ارزش آن در مقایسه با سال گذشته تقریباً نصف شده است. برخی از دلایل سقوط ارزش لیره مربوط به دشمنی ادامه‌دار اردوغان با آمریکا است که اقتصاد ترکیه را دچار عدم قطعیت‌هایی از جمله تهدید تحریم‌های آمریکا کرده است.

مهم‌تر از آن این است که دولت عدالت و توسعه به طرز فاحشی مدیریت غلطی در زمینه اقتصاد داشته و برای پروژه‌های سنگین و چشمگیری مانند ساخت پل‌ها و مساجدی غول‌آسا و همچنین فرودگاهی جدید در استانبول - که گفته می‌شود بزرگ‌ترین فرودگاه جهان است- به طور غیرهوشمندانه هزینه کرده است. هزینه برای این پروژه‌ها منابع مالی ترکیه را تخلیه کرده و دولت این کشور را زیر بار بدهی‌های گسترده‌ای قرار داده است و تورم ناشی از آن شدیداً به رای‌دهندگان طبقه متوسط آسیب زده است. نارضایتی از وضعیت اقتصادی حتی برژوازی مذهبی شهرهای مرکزی آناتولی را هم از اردوغان دور کرده است؛ برژوازی مذهبی‌ ستون فقرات مالی حزب عدالت و توسعه را شکل داده و موتور اصلی رشد ترکیه در دوران طولانی حاکمیت اردوغان به عنوان نخست وزیر و سپس به عنوان رییس جمهور بوده است.

اردوغان در عین حال بخشی از هواداران اسلامگرای خود را در پی دشمنی با فتح‌الله گولن، روحانی در تبعید و منتقد دولت و جنبش او که به دنبال کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ گروهی تروریستی معرفی شد، از دست داده است. هزاران تن از هواداران گولن که تحصیل‌کرده‌ترین افراد جامعه مذهبی ترکیه هستند، در زندان به سر می‌برند و هزاران شهروند ترکیه نیز به اتهام داشتن گرایش‌هایی همسو با تفکرات گولن، از مشاغل دولتی تعلیق شده‌اند. چندین دانشگاه و مدرسه‌ای که توسط جنبش گولن مدیریت می‌شدند و همچنین روزنامه‌های مرتبط با این جنبش از سوی دولت تعطیل یا تصرف شده‌اند. اردوغان همچنین تلاش کرد رسانه‌های مستقلی که با گولن ارتباطی نداشتند را هم کنترل کند تا جلوی هجوم اطلاعات به جامعه ترکیه را بگیرد و به اپوزیسیون جایی برای مانور ندهد.

دو دلیل دیگر نیز برای کاهش محبوبیت اردوغان وجود دارد. نخست رویکرد ملی‌گرایانه افراطی او است؛ به ویژه در خصوص خصومت با کردها برای فرونشاندن خشم متحدانش از حزب راست افراطی حرکت ملی که در پارلمان از حزب عدالت و توسعه حمایت می‌کنند. اما به نظر می‌رسد این رویه پیامدهایی برای اردوغان داشته و بسیاری از میانه‌روها را به سمت اپوزیسیون کشانده است. این مساله در خصوص جامعه کرد که بیش از سه میلیون تن از آنان در استانبول زندگی می‌کنند و بیشترین جمعیت کرد در یک شهر در جهان را تشکیل داده‌اند، صدق می‌کند. کمپین نظامی اردوغان علیه کردهای سوریه نیز به ناامیدی کردها از او افزوده است. به نظر می‌رسد که جمعیت کردهای استانبول در انتخابات شهرداری به منبعی از حامیان امام اوغلو تبدیل شده بود.

دلیل دوم اما این است که اشتباه آنکارا برای شرکت در جنگ داخلی سوریه برای ترکیه هزینه‌های زیادی داشته و هجوم آورگان سوری به این کشور را در پی داشته است. علاوه بر آن، بودجه دفاعی نیز بر مشکلات اقتصادی این کشور افزوده است. دولت ترکیه همچنین بر سر مسائل تجاری، اختلاف نظر در خصوص کردهای سوریه و خرید سامانه دفاع موشکی اس -۴۰۰ روسیه با آمریکا درگیر نزاع شده است. آمریکا در سوریه از شبه‌نظامیان کرد یگان‌های مدافع خلق به عنوان متحدانی بسیار مهم در مبارزه با داعش حمایت کرده و این در حالی است که ترکیه یگان‌های مدافع خلق را شاخه‌ای از جدایی‌طلبان پ.ک. ک می‌داند که چندین دهه با دولت ترکیه درگیر بوده‌اند. این نزاع میان آمریکا و ترکیه که هر دو از متحدان ناتو هستند، روابط میان این دو کشور را به تنش‌هایی دچار کرده است.

آمریکا همچنین ترکیه را در صورت خرید سامانه دفاع موشکی روسیه به وضع تحریم‌های اقتصادی تهدید کرده است. ترکیه نیز در مقابل این تهدید ایستاده و اعلام کرده است که قرار است نخستین محموله مربوط به این سامانه ماه جاری میلادی به آنکارا تحویل داده شود.

کارشناسان بر این باورند که این تحریم‌ها می‌توانند تحت قانون "مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم" مطرح شوند که طبق آن هر کشوری که از دشمنان آمریکا تجهیزات نظامی خریداری کند، تنبیه می‌شود و روسیه از جمله کشورهای مشمول این قانون است.

در حالی که تمامی این مسائل به کاهش تدریجی اما قطعی قدرت اردوغان اشاره دارند، هنوز خیلی زود است که بگوییم او در انتخابات آینده شکست می‌خورد. انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری ترکیه بیش از چهار سال آینده برگزار خواهند شد و در این مدت اقدامات زیادی می‌توانند صورت بگیرند تا نتیجه‌ای که در استانبول به دست آمد، تغییر کند. این مساله خصوصاً با توجه به این واقعیت که اردوغان قدرت را در دستان خود متمرکز کرده و از آن برای مهار رسانه‌ها و آزار مخالفانش بهره برده، درست به نظر می‌آید. او همچنین صفاتی شبیه به آفتاب‌پرست دارد و در هنر دستکاری سیاسی به درجه استادی رسیده است. به نظر می‌رسد که او در سال‌های پیش رو از این مهارت‌ها استفاده کند تا موقعیت را بار دیگر به نفع خود تغییر دهد.

با این حال، انتخابات استانبول نشان می‌دهد که حکومت نیمه استبدادی اردوغان در روحیه دموکراتیکی که هنوز در وجود اکثر رای‌دهندگان ترکیه وجود دارد، تاثیری نداشته است. این مساله همچنین می‌تواند افرادی همچون عبدالله گل، رییس جمهور سابق، احمد داووداوغلو، نخست وزیر سابق و علی باباجان، وزیر سابق اقتصاد ترکیه را که از وفاداران حزب عدالت توسعه بوده‌اند اما توسط اردوغان و در پی قدرت‌طلبی او به حاشیه رانده شده‌اند، ترغیب کند تا به مخالفت علنی با رییس جمهور برخیزند. آنان حتی می‌توانند یک حزب محافظه‌کار جدید تشکیل دهند یا به یکی از احزاب اپوزیسیون مانند سکولاریست مردم جمهوری‌خواه یا حزب راست میانه "خوب" بپیوندند تا اردوغان را برکنار کنند.

در نهایت جذابیت و عزمی که امام اوغلو در کمپین انتخابات استانبول از خود نشان داد و کاملاً بر نامزد حزب عدالت و توسعه سایه افکند، اکنون شخصیتی کاریزماتیک را در اختیار اپوزیسیون قرار داده است. روزهای قدرت اردوغان شاید به شماره نیفتاده باشند اما او هرگز به قدرت سابق خود بازنخواهد گشت."