تبلیغات پزشکی در گذر نیم قرن!

 از قرص‌های چاقی و لاغری و مسایل جنسی و درمان طاسی گرفته تا ترک اعتیاد و به تصویر کشیدن جراحی‌ها و حتی بخش‌هایی از بدن بیمار بر خلاف اصول اخلاقی؛ تبلیغاتی هستند که این روزها با ترفندهای اغواگرانه به صورتی گسترده اذهان بی‌اطلاع و ناآگاه را هدف گرفته‌اند و سال‌هاست که غیرمجاز فعالند؛ تبلیغات سلامت‌محوری که بعضا پایه و اساس علمی ندارند و حتی عرصه‌ای شده‌اند برای تاخت و تاز غیرپزشکان...

در همین راستا دکتر فربد رهنما - مدیرکل نظارت بر تبلیغات سازمان نظام پزشکی در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن اشاره به جنجال‌های تبلیغاتی و گاها خارج از عرف در حوزه سلامت و امور پزشکی، ضوابط تبلیغات پزشکی در کشورهای پیشرفته را مورد اشاره قرار داد و گفت: چنانچه وضعیت تبلیغات امور پزشکی در کشورهای با نظام سلامت پیشرفته را بررسی کنیم متوجه وجود ضوابط بسیار جدی در این زمینه می شویم. به طور نمونه در کشور آمریکا بعد از انتشار کتاب اصول اخلاقی و آیین پزشکی در سال ۱۸۴۷ برای بیش از ۱۳۰ سال هرگونه تبلیغات پزشکی ممنوع بود تا اینکه در سال ۱۹۸۱ به دنبال ورود شورای رقابت آمریکا و یک بحث حقوقی تبلیغات پزشکی به صورت محدود و با ضوابط بسیار جدی مجاز شد. در حال حاضر در آن کشور تبلیغات امور پزشکی صرفا در صورت رعایت ضوابطی مشخص قابل انتشار هستند.
ضوابط تبلیغات پزشکی در آن سوی مرزها

وی افزود: چند مورد از این ضوابط عبارتند از؛ رسانه مناسب: مثلا عدم استفاده از تبلیغات اتوبوسی و مترویی، عبارات شفاف و ابزکتیو یعنی ذکر نام پزشک، مدرک تحصیلی، خدمات، قیمت خدمات و شماره تماس الزامی است.

رهنما ادامه داد: همچنین عدم ادعای نتیجه تضمینی یا هر گونه قولی مبنی بر نتیجه خدمات، عدم استفاده از صفت برتر یا برترین، عدم آسیب به وجهه بقیه حرفه‌مندان و همچنین مباحثی نظیر عدم استفاده از سخنگو، بازیگر، بنگاه‌های تبلیغاتی و ... از جمله دیگر ضوابطی است که برای تبلیغات امور پزشکی در کشورهای دارای نظام‌های سلامت پیشرفته اعمال می‌شود.

مدیر کل نظارت بر تبلیغات سازمان نظام پزشکی در ادامه درباره سابقه تبلیغات پزشکی در ایران نیز گفت: در این زمینه می‌توان به نمونه‌های تبلیغات قرن حاضر که در جراید منتشر شده اشاره کرد.


رهنما در همین راستا به قانون تشکیل نظام پزشکی اشاره کرد و گفت: در سال ۱۳۴۹ سازمان نظام پزشکی ایران به عنوان اولین و قدیمی‌ترین سازمان‌های نظام پزشکی در منطقه رسما و قانونا تشکیل شد. قانون این سازمان تاکنون چندین بار در مجلس اصلاح شده که آخرین و جدیدترین قانون مربوط به سال ۱۳۸۳ است.

وی در این باره ادامه داد: مطابق ماده ۳ این قانون، تنظیم دستورالعمل‌ تبلیغات مواد دارویی، خوراکی، آشامیدنی، آرایشی، بهداشتی و امور پزشکی بر عهده سازمان است. سازمان نظام پزشکی مطابق ماده ۳ قانون در سال ۱۳۸۵ نسبت به تدوین و تصویب دستورالعمل‌ نحوه تبلیغات در محصولات آرایشی، بهداشتی، مواد خوراکی و امور پزشکی در حوزه سلامت اقدام کرد. بر این اساس هر نوع تبلیغ در حوزه پزشکی، محصولات آرایشی،  بهداشتی و غذایی باید با مجوز سازمان نظام‌پزشکی باشد؛ این درحالیست که متأسفانه در حال حاضر وضعیت بدینگونه نیست و تخلفاتی در این حوزه رخ می دهد.



مدیرکل نظارت بر تبلیغات سازمان نظام پزشکی افزود: به طور مثال تبلیغات مواد آرایشی و بهداشتی از رسانه‌های تصویری صورت می‌گیرد بدون اینکه مجوز تبلیغات از این سازمان دریافت کرده باشند. بعضا صاحبان رسانه استلال می‌کنند که چون این محصول مجوز از سازمان غذا و دارو دریافت کرده، پس قابل تبلیغ است؛ حال آنکه همکاران ما در سازمان غذا و دارو مجوز ساخت یا تولید یا واردات یک محصول را صادر می‌کنند، ولی در هنگام تبلیغات یک محصول و اشاره به خواص و فواید آن، باید بررسی توسط سازمان نظام پزشکی صورت گیرد.

وی ادامه داد: به طور نمونه یک شامپو را در نظر بگیرید. سازمان غذا و دارو نحوه تولید، مواد مورد استفاده و سایر موارد را بررسی می‌کند و به آن شامپو مجوز تولید می‌دهد و این بدان معناست که این شامپو استاندارد تولید شده است، ولی اگر تولید کننده شامپو بخواهد تبلیغی مبنی بر اینکه این شامپو خاصیت ضد ریزش دارد، منتشر کند باید به سازمان مراجعه و با ارایه مستندات ثابت کند که محصول مذکور واجد این خواص است. در مجموع گاهی عدم توجه رسانه‌ها به این موضوع منجر به پخش تبلیغاتی می‌شود که محتوای فریبنده دارند.

ماجرای "کرم حلزون "

وی با اشاره به تبلیغات کرم حلزون به عنوان مثالی خوب و ملموس از این دست تبلیغات معرفی کرد و افزود: تبلیغات کرم حلزون که سال‌های گذشته از تلویزیون پخش می‌شد، بدون مجوز سازمان نظام پزشکی بود. در صورتی که تولیدکنندگان این کرم حتی اگر مجوز تولید این کرم را از سازمان غذا و دارو را داشتند، باید اقدام به اخذ مجوز تبلیغات از سازمان نظام پزشکی می‌کردند. سازمان نظام پزشکی مجوزی برای تبلیغات این محصول در صدا و سیما صادر نکرده بود و متاسفانه تبلیغات این محصول به طور گسترده صورت گرفت.

صدا و سیما از قانون تمکین کند

مدیرکل نظارت بر تبلیغات سازمان نظام پزشکی، هماهنگی و تمکین به قانون را دو قسمت مهم و در راستای هم معرفی کرد و گفت: خوشبختانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در چند سال اخیر همکاری مناسبی با سازمان نظام پزشکی برای ابلاغ دستورالعمل‌های ما به کانون‌های تبلیغی خود داشته است. همچنین قسمت دیگر صدا و سیماست که باید از قوانین تبلیغات حمایت کرده و قانون را تمکین کند.


وی افزود: در این بین اما حوزه دارو و تبلیغات آن در ایران متفاوت است. تبلیغات دارو به این علت که منجربه افزایش مصرف دارو(و بخصوص مصرف خودسرانه دارو) می شود مجاز نیست. تنها در شرایطی خاص امکان تبلیغ دارو برای جامعه پزشکی وجود دارد. به طور مثال اگر داروی جدیدی وارد فرآورده‌های دارویی کشور شده باشد و شرکت تولید کننده یا وارد کننده بخواهد آن را به پزشکان اطلاع رسانی کند، در آن شرایط در صورتی که جامعه هدف، پزشکان باشند مجوز تبلیغات برای این گروه از داروها صادر می‌شود.

اعجازهای ماهواره‌ای!

رهنما، تبلیغات شبکه‌های ماهواره‌ای را از دیگر موضوعات مورد توجه سازمان نظام‌پزشکی خواند و گفت: البته خوشبختانه در این شبکه‌های ماهواره‌ای چندان شاهد تبلیغات خدمات پزشکی نیستیم، اما تبلیغ مواد آرایشی و دارویی به وفور در این شبکه‌ها دیده می‌شود؛ از این رو ما با همکاری وزارت ارشاد این شبکه‌ها را رصد می‌کنیم و با کمک وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو با متخلفین برخورد می‌کنیم. بسیاری از این محصولات که از طریق این شبکه‌های ماهواره‌ای تبلیغ می‌شوند فاقد هرگونه مجوزی برای تبلیغات هستند. به طور مثال تبلیغات داروی افزایش قد بزرگسالان یکی از این موارد است که فقط باعث گمراهی عده‌ای از مردم می‌شود.
دغدغه اصلی نظام پزشکی

وی افزود: در حال حاضر تبلیغات غیر مجاز امور پزشکی در فضای مجازی دغدغه اصلی نظارتی ماست. این تبلیغات می‌توانند موجب القای خدمات شوند؛ به این معنا که افراد با مشاهده تبلیغات جراحی زیبایی، به دریافت خدمات ترغیب شوند و از دیگر سو می‌توانند  موجب باز شدن عرصه برای دخالت غیر مجاز در امور پزشکی شوند.


رهنما در این باره افزود: در سال ۱۳۹۷ کمیسیون تبلیغات نظام پزشکی، مصوبه‌ای تصویب کرد که فضای مجازی را تحت شمول دستورالعمل تبلیغات سازمان نظام پزشکی قرار ‌داد. یعنی اگر فردی بخواهد در حوزه فضای مجازی اقدام به تبلیغات دارویی، آرایشی، بهداشتی یا امور پزشکی کند، موظف به اخذ مجوز از سازمان نظام پزشکی است. این مجوز با در نظر گرفتن جامعه هدف، محتوای تبلیغات و راستی آزمایی محتوا صادر می‌شود.

وی ادامه داد: این درحالیست که در حال حاضر شاهدیم بسیاری از افراد بدون اخذ مجوز در فضای مجازی اقدام به تبلیغات امور پزشکی می‌کنند که این یکی از معضلات جدی نظام سلامت است. صراحتاً اعلام می‌کنم که تبلیغ در تمام شبکه‌های فضای مجازی حتی در قسمت‌های فیلتر شده آن، مشمول قانون و نظارت مستقیم سازمان نظام پزشکی است.
رصد تبلیغات مجازی در ۲۱۰ شعبه نظام پزشکی

رهنما ادامه داد: اگر فردی در فضای مجازی بدون دریافت مجوز اقدام به تبلیغات در حوزه پزشکی و سلامت کند، با او برخورد می‌شود. یکی از کارهایی که ما در مرکز سازمان نظام پزشکی و نیز در سایر ۲۱۰ شعبه نظام پزشکی در کشور انجام می‌دهیم، رصد کردن فضای مجازی است. همچنین یکی از فعالیت‌های جدید سازمان نظام پزشکی در راستای جلوگیری از تبلیغات لجام‌گسیخته کنونی، طبقه‌بندی و گرید بندی تخلفات است. مرجع رسیدگی به تخلفات در هر یک از این تخلفات ممکن است یک شخصیت حقوقی مجزا باشد.


وی با اشاره به ورود افراد غیرمتخصص در انجام اعمال زیبایی، گفت: متاسفانه در حال حاضر شاهدیم که بعضی از آرایشگرها نیز به امور پزشکی و تبلیغات حوزه پزشکی ورود پیدا کردند. البته در چنین مواردی اگر محرز شود که فردی که پزشک نیست به بخش خدمات پزشکی ورود کرده است، با همکاری دانشگاه علوم پزشکی مربوطه به اتهام دخالت غیر مجاز در امور پزشکی به دادگاه و مراجع قضایی ارجاع می‌شوند.

رهنما افزود: همچنین اگر شرکت‌های سازنده مواد بهداشتی و دارویی تخلف کنند، مرجع رسیدگی به تخلفات آنان وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو است. در حالتی که پزشکان یا سایر حرف پزشکی و وابسته، تخلف تبلیغاتی مرتکب شوند رسیدگی به آن تخلف در دادسرای انتظامی سازمان نظام پزشکی انجام می‌شود.

جرم‌انگاریِ نمایش بدن بیمار

مدیرکل نظارت بر تبلیغات سازمان نظام پزشکی، در ادامه صحبت‌هایش تخلفات تبلیغات امور پزشکی را به چهار دسته تقسیم کرد و گفت: دسته اول تبلیغاتی است که اگر پزشک به سازمان نظام پزشکی مراجعه و برای دریافت مجوز اقدام می‌کرد، مجوز تبلیغات برای وی صادر می‌شد. این پایین‌ترین درجه تخلف است. دسته دوم تبلیغات بدون مجوز با محتوای فریبنده و اغواگرانه است؛ مثلاً  فردی که ادعا می‌کند بیماری خاصی را تضمینی درمان می‌کند. دسته سوم تبلیغات بدون مجوزی است که محتوای جعل عنوان داشته و بطور نمونه درج عناوین تخصصی غیر مندرج در پروانه طبابت در تبلیغات دارد. دسته چهارم مربوط به تخلفاتی است که بر خلاف اصول اخلاقی و حاوی تصاویر بدن بیماران است که البته این دسته نیز بر حسب عضو مورد نمایش یک تقسیم بندی ثانویه دارد. بعضی از موارد این دسته چهارم از تخلف خارج شده و مصداق جرم دارند.

وی با بیان اینکه انتشار تصویر از کل یا بخشی از بدن بیمار، حتی با رضایت خود فرد غیر مجاز است، گفت: البته باید توجه داشت که پوشاندن چشم‌های بیمار به معنای عدم نمایش صورت نیست. در راستای ممنوعیت انتشار تصاویر بیمار در فضای مجازی، لازم به ذکر است که اخیراً مواردی از فیلمبرداری از اعمال جراحی توسط برخی پزشکان گزارش شده است که این اتفاق صد در صد تخلف بوده و با این پزشکان برخورد می‌شود. البته خوشبختانه تعداد صفحات تبلیغات پزشکی غیر قانونی واجد تصاویر غیر اخلاقی در فضای مجازی به طور نسبی بالا نیست، ولی قطعا این تبلیغات باید برچیده شوند.


رهنما همچنین با اشاره به تبلیغاتی که در حوزه لیزر، پیکر تراشی لیپوماتیک، جوانسازی‌ و ... در فضای مجازی انجام می‌شود، اظهار کرد: تمامی این تبلیغات غیرمجاز  بوده و جزو تخلفات تبلیغاتی محسوب می‌شوند. از مردم دعوت می‌کنم به تبلیغات خدمات پزشکی در فضای مجازی اعتنا نکنند؛ چرا که در بعضی موارد، این تبلیغات فریبنده و اغواگرانه بوده و می‌توانند موجب آسیب شوند.
رصد پزشکانِ مجازی و ورود پلیس فتا

مدیرکل نظارت بر تبلیغات سازمان نظام پزشکی در پایان صحبت‌هایش با اشاره به اینکه رصد تبلیغات فضای مجازی توسط این سازمان از سال گذشته آغاز شده است گفت: اقدامات مناسبی در این راستا صورت گرفته البته سرعت سازمان‌نظام‌پزشکی آنچنان بالا نبوده است. در همین راستا تلاش کردیم ۲۱۰ شعبه سازمان نظام پزشکی در سراسر کشور را فعال کنیم که خوشبختانه همکاری مناسبی از سوی جامعه پزشکی، سازمان‌های نظام پزشکی، شورای عالی فضای مجازی و پلیس فتا صورت گرفته است.