گزارش‌های هواشناسی چقدر قابل اعتماد است؟

 حتما برای شما هم پیش آمده که بدون چتر از خانه بیرون زده‌ باشید و چند ساعت بعد مثل موش آب‌کشیده به خانه برگشته یا برنامه گردشتان بخاطر نامساعد بودن هوا و باد و باران بهم خورده باشد. شاید هم گرمای بیش از حد یک روز بهاری در حالی که لباس مناسب برای یک روز نسبتا سرد را به تن دارید، کلافه‌تان کرده باشد. همه ما تقریبا این تجربه‌ها را بخصوص در فصل بهار که معروف به آب و هوای دمدمی و متغییر است، داشته‌ایم. خیلی وقت‌ها حتی چندین بار هواشناسی و اپلیکیشن‌های تلفنمان را چک کرده‌ایم اما باز هم به علت خطایی که در پیش‌بینی رخ داده غافلگیر شده‌ایم.

 بنابر تحقیقاتی که ایسپا (مرکز افکارسنجی دانشجویان) انجام داده است، ۴۹.۳ درصد از کسانی که در یک نظرسنجی در خصوص اعتماد مردم به هواشناسی شرکت کرده بودند، به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی اعتماد زیادی داشتند. ۱۵.۵ درصد اعتمادشان در حد متوسط و ۲۷.۳ درصد نیز خیلی کم به گفته‌های هواشناسی اطمینان داشتند.

هواشناسی، از دوران بابلی‌ها تا حالا

فهمیدن این که اولین بار بشر کی تلاش کرد هوای روزهای آینده را پیش‌بینی کند کار آسانی نیست چرا که از هزاران سال پیش انسان سعی می‌کرد با حدس زدن وضعیت هوا و بارندگی در روزهای آینده کمتر غافلگیر شود. طبق اطلاعاتی که در این زمینه وجود دارد، از ۶۵۰ سال پیش از میلاد مسیح بابلی‌ها با توجه به الگوی تغییر شکل ابرها و البته طالع‌بینی سعی می‌کردند بارش باران و گرمای هوا را پیش‌بینی کنند.

در ایران نیز از قرن‌ها پیش، کسانی مانند ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقیه، ابوعلی سینا در کتاب دانشنامه علائی و اسفزاری خراسانی در کتاب آثار علوی به مباحث هواشناسی پرداخته‌اند.

امروزه اما پیش‌بینی هوا در واقع ترکیبی از علم و تکنولوژِی است که وضعیت اتمسفر موقعیت جغرافیایی خاصی را در یک زمان مشخص، تعیین می‌کند. این پیش‌بینی‌ها با جمع‌آوری داده‌های کمی از وضعیت اتمسفر در زمان حال و تحلیل تغییرات آن در ساعات آینده انجام می‌شود.

اولین اطلاعات هواشناسی مدرن مربوط به ایستگاه‌های سفارت‌خانه‌های کشورهای اروپایی بوده است. بعدها، در اوایل دهه ۳۰ شمسی با توجه به اهمیت این علم در امور هواپیمایی و کشاورزی، ایستگاه‌هایی برای جمع‌آوری اطلاعات هواشناسی زیر نظر بنگاه توسعه کشاورزی به وجود آمدند. پس از انقلاب نیز سازمان هواشناسی زیر نظر وزارت راه و ترابری قرار گرفت. از پیشکسوتان هواشناسی ایران می‌توان به دکتر گنجی و محمود حسابی اشاره کرد.

با توجه به پیشرفت علم هواشناسی، پیش‌بینی‌هایی که برای هفت روز آینده انجام می‌شود معمولا تا ۸۰ درصد، و پیش‌بینی برای ۵ روز در بیشتر مواقع تا ۹۰ درصد درست از آب درمی‌آید. ولی پیش‌بینی‌هایی که برای بیشتر از ۱۰ روز انجام می‌شود، تقریبا ۵۰ درصد مواقع غلط است.

اما چرا گاهی پیش‌بینی هواشناسی غلط از آب درمی‌آید؟

امروزه پیش‌بینی‌هایی که از وضعیت آب و هوا می‌شود بسیار پیشرفته‌تر چند دهه گذشته است اما هنوز هم نقص‌هایی وجود دارد. اما این نقص‌ها چه هستند؟

جواب این است: اتمسفر بخش‌های مختلفی دارند که به شیوه‌های پیچیده‌ای ترکیب می‌شوند و تعیین اثرشان نیازمند محاسبات متعددی است. مثلا تعیین وضعیت ذرات ابرها نیازمند بررسی‌های ریاضیاتی است که به شدت به نوع ابر وابسته بوده و ممکن است پیش‌بینی را سخت کنند.

علاوه بر این، امواجی وجود دارند که کارشان ایجاد جاذبه داخلی بین عناصر مختلف در جو است و به صورت مداوم در اتمسفر گسترش پیدا می‌کنند و این توانایی را دارند تا قدرت وزش باد را کاهش یا افزایش بدهند.

از طرفی درون اتمسفر چرخه‌های متعددی وجود دارد که با چرخش زمین و حرکت دریا بر همدیگر اثر می‌گذارند. بسته به درجه دما، فشار و میزان شرجی بودن هوا، ابرها شکل گرفته و موجب بارش باران می‌شوند. برای ارائه یک خروجی به نام پیش‌بینی هوا (مثلا برای روز آینده)، تمام مشاهداتی که در خصوص وزش باد، دما، فشار و متغییرهای دیگر در یک مدل ریاضیاتی که کارکرد سیستم را پیش‌بینی می‌کند جایگذاری می‌شود.

کوچترین ناهمسانی و اختلالی که به وجود بیاید، کل این سیستم را دچار مختل می‌کند. به همین دلیل است که گاهی پیش‌بینی‌های هواشناسی نادرست از آب درمی‌آیند.

البته راهی هم برای کاهش دادن این خطا وجود دارد و آن، این است که ناهمسانی به وجود آمده را با دقت بالا و با ابزارهای پیشرفته شناسایی کنند تا نقص‌های پیش‌بینی انجام شده را هرچه سریع‌تر برطرف کنند.

خطاهای هواشناسی و سیل

علم هواشناسی علاوه بر کارکرد و نقشی که در زندگی روزمره انسان‌ها ایفا می‌کند، مهم‌ترین کاربردش زمانی مشخص می‌شود که بتواند حوادثی مانند سیل و بارندگی‌های شدید را پیش‌بینی کند.

خطاهایی که در پیش‌بینی‌های هواشناسی رخ می‌دهد علاوه بر تاثیراتی که در زندگی روزمره دارد می‌تواند حالت خیلی جدی‌تر و خطرآفرین‌تری نیز داشته باشد که آن سیل‌هایی هستند که پیش‌بینی نمی‌شود و علاوه بر خسارت‌های مالی فراوان، تلفات جانی دلخراشی دارد.

محمد اصغری، کارشناس هواشناسی تلوزیون که چند وقت پیش مهمان برنامه اختیاریه بود در خصوص خطاهایی که در پیش‌بینی آب و هوا و بروز سیل رخ داده بود توضیحاتی ارائه داد.

او گفت که سازمان هواشناسی نیازمند اعتبار و در کنار آن نیازمند تجهیزاتیم؛ چرا که در پهناورترین استان‌های کشور مثل کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان شمالی و جنوبی حتی یک رادار هم نداریم.

مسلما نمی‌توان نقش تجهیزات را در علم هواشناسی نادیده گرفت. اختلالاتی که با دستگاه‌های پیشرفته و مناسب قابل پیگیری هستند و می‌توان با پیش‌بینی آنها یا اطلاع به موقع، خطای هواشناسی را به کمترین حد ممکن رساند، بدون این تجهیزات قابل مشاهده نیستند.