سه سکانس از انفجار فجیره

  روزنامه دنیای اقتصاد نوشت:حمله به دو نفتکش سعودی در نزدیکی آب‌های بندر فجیره در امارات، دیروز باعث رشد قیمت نفت شد. فجیره بندری است که نزدیکی آن به تنگه هرمز باعث شده حوادث رخ‌داده در آن، به نگرانی از اختلال عرضه‌ای جدی در بازار دامن بزند. اما واکنش رسمی عربستان و امارات به این حملات، مانع از اوج گرفتن نگرانی‌ها در بازار نفت شد. به‌نظر می‌رسد سقوط بازار سهام دبی و ریاض و بیم از میان رفتن امنیت سرمایه‌گذاری در این مراکز، واکنش محافظه‌کارانه سعودی و متحدش را در پی داشته است.

نگرانی بازار نفت از جدی شدن ریسک‌های ژئوپلیتیک، با تایید رسمی خبر آسیب دیدن دو نفتکش سعودی در نزدیکی ساحل بندر فجیره، روز گذشته جهش قیمت‌ طلای سیاه را در پی داشت. صبح دیروز (دوشنبه)، وزارت انرژی عربستان سعودی با انتشار بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که دو نفتکش این کشور در نزدیکی سواحل امارات هدف «حملات خرابکارانه» قرار گرفته‌اند. بررسی این حملات از سه بعد اهمیت دارد؛ چرایی اهمیت فجیره به عنوان تنها بندر امارات متحده عربی در ساحل دریای عمان، واکنش بازارها به این حملات و واکنش‌های سیاسی به آن.  نخستین نکته در رابطه با حوادث فجیره، نزدیکی این بندر به تنگه استراتژیک هرمز به نظر می‌رسد. در واقع فجیره اگرچه به عنوان مهم‌ترین بندر دنیا برای سوخت‌گیری کشتی‌ها به شمار می‌رود، اما دلیل دیگر اهمیت آن نزدیکی‌اش به تنگه هرمز است که معبری بسیار استراتژیک محسوب می‌شود. واکنش کشورهای منطقه و دیگر کشورهای دنیا به حملات روز یکشنبه در فجیره دومین بعد مورد اهمیت  است. این اتفاق از سوی سعودی‌ها اقدامی در جهت تضعیف امنیت منابع جهانی نفت خام شناخته و محکوم شد. عباس موسوی، سخنگوی وزارت‌خارجه جمهوری اسلامی نیز در بیانیه‌ای رسمی حوادث اخیر را «نگران‌کننده و هولناک» خواند و خواستار «تحقیق در مورد این موضوع» شد.  تا کنون هیچ گروهی مسوولیت حمله به نفتکش‌های سعودی را بر عهده نگرفته است. دولت سعودی و امارات نیز با وجود محکوم کردن این حوادث یک روز پس از وقوع آن، هیچ اظهارنظری در رابطه با مسببین آن نکرده‌اند و با تشکیل کارگروهی متشکل از نیروهای محلی و بین‌المللی، قصد انجام بررسی‌های بیشتر در رابطه با این حوادث را دارند. تمام واکنش‌های یاد شده نشان می‌دهد که کشورهای منطقه، حتی کشورهای آسیب‌دیده از این حوادث حاضر به تنش‌زایی بیشتر در این زمینه نیستند زیرا نتیجه‌اش چیزی نخواهد بود جز ناپایداری اقتصادی در خاورمیانه. در رابطه با نگرانی از ناپایداری اقتصادی، مقایسه روند حرکت نمودارها در بازار نفت و بورس (به ویژه بورس دبی و عربستان) اهمیت دارد. ماجرای مورد حمله قرار گرفتن نفتکش‌های سعودی که طبق اعلام وزارت نفت این کشور پس از بارگیری در فجیره در حال ورود به آب‌های خلیج فارس‌ بوده‌اند؛ باعث شد هر بشکه نفت خام برنت روز گذشته و تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۸:۳۰) ۵۳/ ۱ دلار رشد قیمت داشته باشد و از ۷۲دلار عبور کند. جدی شدن نگرانی‌ها از ایجاد اختلال در عرضه نفت خام باعث شد تا این نفت شاخص بازار در نخستین روز کاری هفته، حدود ۵/ ۲ درصد رشد را تجربه کند. هر بشکه نفت خام آمریکا نیز ۴۵/ ۱ دلار رشد قیمت داشت که برابر با حدود ۵/ ۲ درصد است. به گزارش رویترز، با وجود رشد قیمت نفت در بازارهای جهانی، اتفاقی که برای بازار سهام دبی رخ داد، کاهش ۶/ ۲ درصدی بود. شاخص کل بورس تداول در عربستان سعودی نیز بیش از ۲ درصد کاهش یافت. بنابراین طبیعی است که امارات و عربستان تلاش کنند برای حفظ جریان صادرات نفت خود و بازارهای سهامشان، در اظهارنظرها میانه‌رو باشند.

ماجرا چه بود؟‌

اخبار مربوط به حمله به چند کشتی تجاری در نزدیکی بندر فجیره، نخستین بار روز یکشنبه در برخی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی انعکاس یافت. این خبر ابتدا بر انفجارهای پی‌در‌پی هفت نفتکش در بندر فجیره امارات تاکید داشت. بندر فجیره، یکی از هفت امیرنشین امارات متحده عربی و در شمال غربی این‌کشور قرار دارد. این بندر، در حاشیه دریای عمان قرار دارد و به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر سوخت‌گیری دنیا شناخته می‌شود. این بندر همچنین با شمالی‌ترین نقطه عمان نیز هم‌مرز است. انفجار هفت نفتکش ابتدا از سوی دولت امارات تکذیب شد اما این کشور در شامگاه روز یکشنبه (۲۲ اردیبهشت) از «عملیات خرابکارانه خطرناک» به چهار کشتی تجاری در نزدیکی آب‌های بندر فجیره خبر داد. با این حال مقامات فجیره به‌عنوان یکی از هفت شیخ‌نشین امارات، به منظور تاکید بر عادی بودن عملیات بارگیری در این بندر، با انتشار یک توییت اخبار مربوط به انفجار را رد کرده و روز گذشته در بیانیه‌ای رسمی اتفاقات اخیر را عملیات‌های خرابکارانه عنوان کردند. عربستان سعودی نیز با وجود مورد هدف قرار گرفتن نفتکش‌هایش در بندر فجیره، یک روز بعد به انتشار بیانیه رسمی و محکوم کردن این حملات اکتفا کرد. طبق بیانیه رسمی وزارت نفت عربستان، اصل ماجرا حمله خرابکارانه به دو نفتکش سعودی بوده است نه هفت نفتکش. آن‌طور که وزیر نفت عربستان در بیانیه‌ای اعلام کرده، یکی از دو نفتکش مورد حمله واقع شده در حال حرکت به سمت بندر راس التنوره بوده تا در آنجا بارگیری کرده و به سمت آمریکا حرکت کند. به گفته خالد الفالح این حمله تلفات یا نشت نفت به آب نداشته اما خسارات قابل توجهی به کشتی‌ها وارد کرده است. به گفته منابع آگاه به رویترز، عکس‌هایی از این نفتکش‌ها وجود دارد که در بدنه آنها سوراخ‌هایی بزرگ ایجاد شده است.

افزایش تنش در شاهراه نفتی جهان

 حملات اخیر اگرچه در بندر فجیره رخ داده، اما به دلیل نزدیکی آن به تنگه هرمز و نقش استراتژیک این تنگه در رساندن روزانه حدود ۵/ ۱۸ میلیون بشکه نفت خام به بازار جهانی، باعث افزایش نگرانی از سمت عرضه بازار نفت و جهش قیمت‌ها شد. طبق گزارشی که اداره اطلاعات انرژی آمریکا در سال ۲۰۱۶ منتشر کرده، حدود ۳۰ درصد از مایعات نفتی دنیا از تنگه هرمز عبور می‌کنند. همچنین برای سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ نیز میزان عبور نفت و مایعات نفتی از تنگه هرمز به ترتیب ۲/ ۱۷ و ۴/ ۱۷ میلیون بشکه در روز تخمین زده شده است. تنگه هرمز مسیر عبور نفت خام تولید شده در عربستان، ایران، امارات، کویت و عراق است. در عین حال تقریبا تمام گاز مایع طبیعی (LNG) تولید شده در قطر نیز از طریق این تنگه به سمت مقاصد صادراتی می‌روند.  «دنیای اقتصاد» پیش از این در گزارشی با عنوان «هشت گلوگاه تجارت جهانی نفت» با تاکید بر نقش حیاتی تنگه هرمز، به پیشنهاد اداره اطلاعات انرژی آمریکا مبنی بر یافتن راه‌های جایگزین این تنگه اشاره کرده بود، زیرا در صورت بروز هرگونه حادثه در تنگه، مسیرهای جایگزین از اهمیت بسزایی برخوردار می‌شوند. در حال حاضر تنها عربستان سعودی و امارات متحده عربی به وسیله خط لوله، مسیرهای جایگزین تنگه‌هرمز برای حمل نفت خود ایجاد کرده‌اند اما بر اساس گزارش‌های موجود، این خطوط لوله توان پاسخ‌گویی به انتقال تمام نفت تولیدی این کشورها را ندارند. برای مثال، خط لوله ۳۶۰ کیلومتری که می‌تواند با دور زدن تنگه هرمز نفت را از فجیره به منطقه حبشان در شرق ابوظبی و نزدیک ساحل دریای عمان برساند، قادر به انتقال ۹۰ درصد از نفت تولید امارات است. در کنار وابستگی ۱۰ درصدی نفت امارات به تنگه هرمز، سایر کشورهای تولیدکننده نفت و گاز، همچنان به استفاده از این شاهراه حیاتی برای رساندن نفت خود به بازارهای جهانی نیازمندند.
یک گام به سمت نفت ۱۰۰ دلاری

 اتفاقات اخیر در نزدیکی آب‌های خلیج فارس در حالی ریسک افزایش تنش‌های ژئوپلیتیک را در مهم‌ترین منطقه نفتی دنیا به لحاظ تولید و ترانزیت نفت افزایش داده است که پیش از این معامله‌گران بازار، سرمایه‌گذاری روی اتفاقاتی از این دست را آغاز کرده بودند. «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی با عنوان «شرط‌بندی نفت ۱۰۰ دلاری» با اشاره به معامله ۴۵ میلیون بشکه نفت خام روی قیمت‌های ۹۰، ۱۰۰ و ۱۱۰ دلار بر بشکه در بازار آتی این کالا، افزایش نگرانی از شدت گرفتن ریسک‌های ژئوپلیتیک را مهم‌ترین دلیل حرکت معامله‌گران به سمت محدوده ۱۰۰ دلاری ارزیابی کرد. در میان تمام ریسک‌های ژئوپلیتیک فعلی، کارشناسان افزایش تنش‌ها میان آمریکا و ایران به خصوص در نزدیکی آب‌های خلیج فارس و تنگه هرمز را از سایر ریسک‌ها مانند اختلال عرضه از سمت ونزوئلا یا لیبی، مهم‌تر ارزیابی می‌کنند. دلیل اهمیت این تنش‌ها به منطقه‌ای بازمی‌گردد که ریسک‌ها در آن جریان دارد و روز به روز شکلی جدی‌تر به خود می‌گیرد. ایالات متحده آمریکا در حالی ناوهای هواپیمابر و بمب‌افکن‌های خود را روانه منطقه خلیج فارس کرده است که پیش از این ایران از مسدود کردن تنگه هرمز به منظور مقابله با فشار آمریکا بر صفر کردن صادرات نفت ایران سخن گفته بود. در حال حاضر تردد نفتکش‌ها از تنگه هرمز جریان عادی دارد اما در صورت افزایش تنش‌ها در این منطقه، ترانزیت حدود ۳۰ درصد از نفت خام دنیا با اختلالی جدی مواجه خواهد شد؛ اختلالی که با وقوع آن نفت می‌تواند از محدوده ۱۰۰ دلار بر بشکه نیز عبور کند.

تمام نگرانی‌های یک حمله خرابکارانه

 به عقیده کارشناسان، به نظر می‌رسد دولت امارات و عربستان تا به نتیجه نرسیدن تحقیقات بین‌المللی، از اظهارنظر بیشتر یا قطعی‌تر در مورد این حادثه خودداری خواهند کرد. این صبوری با توجه به ریزش بازار سهام آنها پس از حوادث اخیر، کاملا منطقی به نظر می‌رسد زیرا هرگونه افزایش تنش در خاورمیانه به معنای از بین رفتن ثبات اقتصادی کشورهای منطقه از جمله این دو کشور خواهد شد. در این میان، آمریکا نیز از هرگونه اظهارنظر در این زمینه خودداری کرده است. واکنش مقامات ایران، از جمله حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ایران در مجلس شورای اسلامی این بوده که احتمالا یک کشور سوم در منطقه عامل این خرابکاری‌ها بوده است. مصطفی کواکبیان، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی نیز آن را «خرابکاری دو نفتکش آل سعود در بندر فجیره» خواند و آن را مشکوک ارزیابی کرد.عبداللطیف بن راشد الزیانی، دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس نیز دیروز «عملیات‌های خرابکارانه» در رابطه با کشتی‌های تجاری در نزدیکی آب‌های سرزمینی امارات متحده عربی را تقبیح کرد. در بیانیه الزیانی که در سایت این شورا از قول او منتشر شده، حوادث اخیر گامی به سوی «تشدید تنش» ارزیابی شده است.