اما اگر مبنا بر برداشتن تحریم‌ها و خروج از این فشار بین‌المللی است، آن زمان راهبردها باید به موازات تغییر و تحولات پرشتاب کنونی پویاتر و کارآمدتر طراحی شود.
روزنامه ابتکار در یادداشتی به قلم محمدرضا ستاری نوشت:هفته گذشته در چنین روزی وزاری خارجه سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس به همراه فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اروپا، پس از حدود هشت ماه سازوکار مالی ویژه برای انجام مبادلات تجاری با ایران را به ثبت رساندند. طبق اعلام مقامات اروپایی محل این نهاد مالی در فرانسه، ریاست آن با آلمان و حسابرسی با انگلستان خواهد بود.
این سازوکار ویژه مالی که به اینستکس موسوم است، قرار است که در گام اول در عرصه‌هایی مانند غذا، دارو و به طور کلی اقلامی با ایران به تعامل بپردازد که از نظر تحریم‌های آمریکا فشار کمتری متوجه آنها است. در همین راستا و با اعلام سازوکار جدید همکاری میان ایران و اروپا هرچند بسیاری از تحلیلگران آن را گام مثبتی از منظر سیاسی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا ارزیابی کرده و ابراز امیدواری کردند که در گام‌های بعدی این نهاد مالی بتواند در عرصه‌های بیشتری با ایران همکاری داشته باشد، اما از منظر اقتصادی اینستکس در حال حاضر چندان نمی‌تواند کمک شایانی برای کاستن از بار تحریم‌های ثانویه آمریکا داشته باشد.
در واقع از ابتدا قرار بود که این سازوکار مالی به نام اس‌پی‌وی (spv) ثبت شود که طبق بیانیه وزیران خارجه اتحادیه اروپا شامل تمام شرکت‌های اروپایی برای همکاری با ایران باشد، اما مکانیسم جدید اینستکس تنها شرکت‌های کوچک اروپایی در زمینه دارو، مواد غذایی و لوازم پزشکی را دربر گرفته و در آغاز کار با سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه شروع به کار می‌کند.
از سوی دیگر در بیانیه وزیران خارجه سه کشور اروپایی که به منظور اعلام رسمی اینستکس منتشر شد، دو نکته مهم وجود دارد. نخست اینکه در این بیانیه تصریح شده که هدف بسط این سازوکار ویژه به کشورهای ثالث در آینده است که تجارت مشروع با ایران را در دستور کار قرار دهند. این واژه مشروع چند جای بیانیه به چشم می‌خورد و بر مبنای مفاهیم حقوق بین‌الملل برخی کارشناسان معتقدند که ابتکار‌عمل را در اختیار اروپایی‌ها قرار خواهد داد. از سوی دیگر در انتهای بیانیه تصریح شده که این تجارت مشروع با رعایت دقیق‌ترین استانداردهای جهانی در زمینه مبارزه علیه پولشویی، تامین مالی تروریسم (AML/CFT) و نیز با رعایت تحریم‌های اتحادیه اروپا و سازمان ملل عمل خواهد کرد که در این راستا، سه کشور اروپایی انتظار دارند که ایران هر چه سریع‌تر به تمامی تعهدات خود در چارچوب مفاد FATF عمل کند. همین مسائل سبب شده تا برخی منتقدین با ایراد گرفتن از اینستکس، آن را ناامید کننده قلمداد کرده و برخی از مقامات کشورمان نیز صراحتاً اعلام کنند که اروپا نمی‌تواند بعد از ماه‌ها تاخیر برای ایران شرط و شروط تعیین کند.
در این شرایط و با بررسی تحولات برجام پس از خروج آمریکا از این توافق بین‌المللی، چند نکته مهم قابل طرح و بررسی است. نخست اینکه بر پایه تحریم‌های آمریکا که هرچند یکجانبه بوده ولی در عین حال مضاعف است، اروپایی‌ها به سبب حجم بالای مراودات اقتصادی و چسبندگی‌های عمیق سیاسی از همان ابتدا نه‌تنها قادر به بسط و گسترش همکاری‌های مالی و اقتصادی با ایران نبودند بلکه به سبب منافع گره خورده خود با ایالات متحده تمایل به چنین رویکردی هم نداشتند. از سوی دیگر اروپا تنها در قضیه برجام با ایالات متحده دچار واگرایی بوده و در سایر زمینه‌های به خصوص مسائل موشکی و منطقه‌ای کاملاً هسمو با آمریکا حرکت می‌کند. شاهد این موضوع بیانیه اخیر اروپا مبنی بر نگرانی از فعالیت‌های موشکی، منطقه‌ای و حقوق بشری ایران است که دست آنها را برای شانه خالی کردن از تعهدات برجامی و اعمال تحریم‌های جداگانه از آمریکا بازتر می‌کند.
به همین دلیل، موضع و راهبرد ایران برای عبور از این پیچ مهم در شرایط کنونی اهمیتی مضاعف پیدا می‌کند. اگر مبنا بر سرکردن و مدیریت مسائل بر پایه تحریم‌ها باشد که تکلیف استراتژی‌های سرکردن با چنین وضعیتی مشخص است. اما اگر مبنا بر برداشتن تحریم‌ها و خروج از این فشار بین‌المللی است، آن زمان راهبردها باید به موازات تغییر و تحولات پرشتاب کنونی پویاتر و کارآمدتر طراحی شود. به طور کلی هدف اصلی از برجام برداشته شدن فشارهای امنیتی علیه ایران بود که با صدور قطعنامه 2231، خروج از فصل هفتم منشور و بسته شدن PMD تحقق یافت. در سایه این دستاورد امنیتی، موضوع همکاری‌های اقتصادی در مرحله دوم در دستور کار قرار می‌گیرد. در شرایط کنونی نیز هرچند ایران در بعد تجاری با اروپا به مشکلاتی برخورد کرده، اما همزمان یک اهرم به نام حمایت سیاسی در اختیار دارد که می‌توان با استفاده از آن بر مبنای صبر استراتژیک، گام اول را برای مهار و سپس یافتن راهی برای برداشته شدن فشارهای تحریمی برداشت. در غیر این صورت، همین سلاح کابردی نیز می‌تواند با کارشکنی‌های بین‌المللی و بهانه‌جویی‌های طرف مقابل برای کاستن از بار تعهدات برجامی خود از بین برود و زمینه‌ای را فراهم سازد تا در مذاکرات آتی ناچار باشیم از خانه اول شروع کرده و بر روی همین دستاوردهای حداقلی یا حداکثری موجود بار دیگر چانه‌زنی کنیم.
ارسال نظر
