ژستی که برازنده دختران ایرانی نیست

سیگار بد بود، الان بد نیست؟ کافی‌شاپ، پارک، داخل خودرو و گاه گوشه کنار دانشگاه، دخترانی به چشم می‌خورند که بدون ابایی سیگار دود می‌کنند، خبری از نگاه‌های سنگین جامعه هم نیست، انگار سیگار برای دختران تفریح مجاز شده است.

چند سال پیش را تصور کنید، شاید به زور می‌توانستیم یکی دو دختر را پیدا کنیم که سیگار می‌کشیدند و آن هم بیشتر اوقات پنهانی و همراه با ترس از باخبر شدن دیگران، اما حالا سیگار به عنوان ژست روشنفکری و یا کلاس اجتماعی در بین دختران مطرح شده است.

بر اساس آخرین گفت‌وگوی دکتر «غلامرضا حیدری»، رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات با ایسنا، «میزان مصرف سیگار در زنان 0.1 مصرف در مردان است هم‌چنین مصرف سیگار یک تا چهار درصد زنان در سطح کل کشور را در برمی‌گیرد.» شاید در ظاهر، آمار عجیب غریب و چالش‌برانگیزی نیست، اما باید بپذیریم که سیگار کشیدن دختران با فرهنگ ایرانی همخوانی نداشته و ناهنجاری بشمار می‌رود و همین آمار موجود هم زنگ خطری برای جامعه ماست.

البته نباید فراموش کنیم که سیگار کشیدن دختران جرم نیست، نمی‌توان چکش به دست، این آسیب اجتماعی را سرکوب کرد، تجربه‌ هم نشان داده که رفتار قهری در موارد مشابه پاسخ نمی‌دهد و تنها می‌تواند موضوع را از سطح جامعه به خفاء بکشاند. سیگار کشیدن دختران به‌عنوان دروازه ورود به اعتیاد چندان مورد توجه قرار نگرفته و به نظر می‌رسد با روند فعلی، روز به روز مصرف دخانیات در میان دختران جوان به‌ویژه در شهرهای بزرگ –که آزادی عمل جوانان بیشتر است- افزایش می‌یابد.

دختران چرا سیگار می‌کشند؟

زمانی که با یک پدیده‌ی اجتماعی مواجه می‌شویم برای تحلیل موضوع و یافتن راهکار باید ابتدا علل سوق یافتن جوانان نسبت به آن پدیده را بررسی کنیم.   

«مهدی راثی»، روانشناس در خصوص علل گرایش دختران به مصرف سیگار از بعد روانشناختی می‌گوید: مصرف سیگار در دختران جوان به‌علت حس کنجکاوی یا همان هیجان‌خواهی و جبران کمبود و عقده‌های روانشناختی اتفاق می‌افتد، همچنین در مواردی نقص در فرآیند تربیت صحیح منجر به خود پنداری منفی، عزت نفس پایین و نبود اعتماد به نفس کافی در فرزندان به‌ویژه دختران می‌شود که زمینه‌ساز پناه بردن آنان به سمت دخانیات است.

او در گفت‌وگو با ایسنا ادامه می‌دهد: شکل گرفتن بعد آموختنی شخصیت انسان در کانون خانواده عامل موثر در بهداشت روانی و فردی و زندگی سالم و با نشاط انسان است که مانع از بروز رفتارهای ناهنجار از سوی او می‌شود. والدین باید زمینه زیست خوب فرزندان خود را فراهم کرده و با لحاظ ویژگی‌های زیست شناختی و روان‌شناختی فرزندان، زمینه پاسخگویی به نیاز آنان را متناسب با ظرفیت‌ها و واقعیات فراهم آورند.

راثی با بیان این‌که والدین باید اهتمام جدی نسبت به تقویت روابط خود با فرزندان داشته باشند، می‌گوید: افزایش فاصله عاطفی و تضعیف روابط میان اعضای خانواده زمینه‌ساز گرایش دختران به سیگار است و در سوی دیگر آموزش مهارت‌های ارتباطی – اجتماعی، توانایی مواجهه با چالش‌های محیطی، اجتناب از قیاس، همدلی با نوجوانان و تأمین نیازهای عاطفی آنان، سالم‌سازی اوقات فراغت و آشناسازی نوجوانان با عوارض مصرف سیگار می‌تواند به حفظ و صیانت از نوجوان در برابر سیگار کمک کند.

 تمایل جوانان برای سیگار کشیدن شاید صدها علت دارد که عشق‌های دردسر ساز یکی از مرسوم‌ترین آن است. درگیری دختران در روابط عاطفی گاه به بروز رفتارهای نامناسب از آنان منجر می‌شود، مثلاً بعد از پایان یک رابطه عاطفی کم کم نشانه‌های افسردگی در جوانان پدید آمده و آنان به سمت مصرف دخانیات سوق می‌یابند و یا این‌که گاه زنان تحت‌تأثیر مرد محبوبشان رفتارهای مشابه او را انجام می‌دهند. هم‌چنین عواملی مانند همراهی با دوست ناباب و تفکر «با یک بار مصرف که معتاد نمی‌شویم» هم از سایر علل آغاز مصرف دخانیات است.

«موسی نیرومند»، جامعه‌شناس معتقد است تربیت خانوادگی تأثیرگذارترین عامل در مسیر زندگی جوانان است. ابتدا باید بررسی کنیم که دختر یا پسر سیگاری در چه فضای خانوادگی تنفس کرده و در خانواده او چگونه به سیگار نگاه می‌کنند؟  قطعاً در خانواده‌ای که پدر سیگار می‌کشد و دیدگاه منفی نسبت به سیگار وجود ندارد، زمینه برای مصرف دخانیات توسط فرزندان در آینده فراهم است.

او در گفت‌وگو با ایسنا ادامه می‌دهد: «هویت‌یابی جنسی» یکی از مهم‌ترین علل سوق یافتن دختران به سیگار است، دخترها با کارهای مردانه می‌خواهند نشان دهند که فاصله‌ای با آقایان ندارند. هم‌چنین منزلت‌یابی، متمایز کردن خود در یک جمع زنانه و نشان دادن خود در میان افراد خودشیفته علل دیگر این موضوع است.

 نیرومند با بیان این‌که نهادهای تربیتی جامعه چون آموزش و پرورش و رسانه در زمینه پیشگیری از شیوع یک پدیده اجتماعی تأثیرگذار هستند، می‌گوید: آموزش و پرورش و رسانه چقدر برای نفی سیگار برنامه دارند؟ معتقدم رسانه یک معلم اجتماعی بوده و آن چیزی که نمی‌خواهیم در جامعه اتفاق بیفتد، نباید در رسانه‌ها هم رخ دهد، اما متأسفانه در فیلم‌ها به راحتی سیگار می‌کشند.

تبعات اجتماعی مصرف سیگار میان دختران

او در خصوص تبعات اجتماعی مصرف سیگار می‌گوید: امکان دارد سیگار از جنسیت خارج شده و به خانم‌ها منتقل شود، چندان چیز عجیب غریب نبوده و مشکل طبیعی است. اما تبعات ناخوشایندی چون شکستن قبح کار و تغییر رویکرد جامعه نسبت به سیگار کشیدن دختران را به‌دنبال دارد. از سوی دیگر مصرف دخانیات سلامت جامعه را به خطر انداخته و از نظر اقتصادی به خانواده‌ها و به تبع آن به کشور لطمه وارد می‌کند، هم‌چنین همه می‌دانیم جامعه‌ای که سلامت ندارد، نمی‌تواند رشد کند و آغاز آسیب‌های اجتماعی دقیقاً نقطه مقابل توسعه است.

 نیرومند در خصوص چگونگی مبارزه با شیوع این آسیب اجتماعی در میان دختران، می‌گوید: معتقدم تنها با کارهای فرهنگی می‌توان از شیوع یک آسیب اجتماعی جلوگیری کرد، ضرورت دارد در تک تک صفحات کتب درسی نسبت به پیامدهای منفی سیگار اطلاع‌رسانی شود. نهاد خانواده باید به‌عنوان نخستین کانون مدیریت دولت برای جلوگیری از شیوع آسیب‌های اجتماعی مورد توجه متولیان امر باشد و از پتانسیل رسانه‌ها هم در این راستا استفاده شود.

او ادامه می‌دهد: جامعه برای مقابله با سیگار به مکانیسم‌های بازدارنده نیاز دارد، تعریف واحدی برای برخورد با اشخاصی که در نهاد عمومی سیگار می‌کشند وجود ندارد و یا این‌که مشخص نیست با فردی که در خانواده سیگار کشیده و حقوق سایر اعضاء را پایمال می‌کند، چگونه باید برخورد شود؟ معتقدم دولت نباید در خلاء باشد بلکه ضرورت دارد در لابه‌لای برنامه‌های اجتماعی نقش خود را نشان دهد.

«بهروز مهدوی»، دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر آذربایجان‌شرقی در خصوص برنامه‌ی دولت برای مقابله با سیگار، اظهار می‌کند: مصرف سیگار و قلیان توسط زنان جرم نبوده، اما باید بدانیم که مصرف دخانیات پیش نیازی برای مصرف مواد مخدر است. وزارت بهداشت در رابطه با آسیب‌های قلیان، سیگار و الکل به خوبی کار کرده و ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز برنامه‌های آموزشی متعددی برای مبازه با سیگار و قلیان دنبال می‌کند.

 او با بیان این‌که در خصوص میانگین سنی مصرف سیگار در میان دختران استان اطلاعاتی ندارم، اظهار می‌کند: طبق تحقیقی در یکی از دبیرستان‌های تهران، جوانان از سن ۱۵ تا ۱۹ سال بیشتر قلیان و سیگار مصرف می‌کنند، اما  این آمار و میانگین سنی در استان ما بررسی نشده است.

 سرطان در کمین سیگاری‌ها

مصرف سیگار در میان دختران، علاوه‌بر تبعات اجتماعی، به سلامت جامعه به ویژه به بدن فرد مصرف‌کننده آسیب وارد می‌کند. افراد با مصرف سیگار سبب افزایش احتمال بروز بیماری‌هایی چون سرطان‌های ریه، حفره دهانی، حلق، بینی، حنجره، مری، معده، لوزالمعده، سرطان خون، کلیه، مثانه، گردن رحم و مقعد در جسم‌شان می‌شوند.  

بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی که 22 شهریورماه امسال در خبرگزاری ایسنا منتشر شد، « میزان متوسط کاهش طول عمر سیگاری‌ها هشت سال است. هرچند برای آن‌هایی که در میانسالی فوت می‌کنند( ۳۵تا ۶۹ سالگی) این میزان حدود ۲۲ سال است. مطالعات متعددی رابطه مستقیم میان میزان قطران موجود در سیگار و سرطان‌های قسمت فوقانی دستگاه گوارش را نشان داده است. با مصرف روزانه ۲۰ نخ سیگار، خطر سرطان لوزالمعده در مردان پنج برابر و در زنان ۶ برابر می‌شود. تحقیقات نشان داده است که برای پیشگیری از سرطان لوزالمعده، پرهیز از استعمال دخانیات همراه با رژیم غذایی و مصرف غذاهای کم چرب و پرفیبر لازم است.

  خطر سرطان گردن رحم در زنان سیگاری دو برابر بیشتر از زنان غیرسیگاری است. با مصرف سیگار، خطر پیشرفت سرطان‌های گردن رحم به‌ویژه از نوع  سرطان سلول سنگفرشی افزایش می‌یابد. این خطر در سیگاری‌های تحمیلی نیز بالا است. هم‌چنین مردان سیگاری ۷۰ درصد و زنان سیگاری ۴۰ درصد احتمال بیشتری برای ابتلا به سرطان کلیه و مثانه دارند.

مصرف تنباکو در فرم‌های جویدنی و مصرف پیپ یک عامل خطر مهم برای سرطان‌های دهان، حلق و مری در کشورهای در حال توسعه است. سرطان حفره دهان در مصرف‌کنندگان روزانه، ١٠ برابر بیشتر است، هم‌چنین افراد سیگاری دو برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری در خطر ابتلا به سرطان پوست قرار دارند.

بر اثر مصرف دخانیات با گذشت زمان در بافت‌هایی که به‌طور دائم توسط قطران موجود در مواد دخانی تحریک شده‌اند، سرطان ریه و برونش گسترش می‌یابد. با توجه به رشد پیشرونده این سرطان و تشخیص دشوار آن در مراحل اولیه، شانس بهبودی سرطان ریه بسیار ضعیف است.»

به گزارش ایسنا، نمی‌توان به زور مانع سیگار کشیدن دختران شد، دختری که امروز سیگار می‌کشد احتمالاً دانش‌آموز دیروز است، از همین‌رو به‌نظر می‌رسد فرهنگ‌سازی در خصوص مضرات سیگار را باید از مدارس آغاز کنیم.