سناریوهای محتمل ترکیه در برخورد با ماجرای خاشقچی

 ماجرا از حوالی ظهر سه‌شنبه 10 مهرماه شروع شد، روزی که جمال خاشقچی روزنامه‌نگار عربستانی برای ثبت ازدواج با همسر ترک‌تبار خود به کنسولگری سعودی‌ها در استامبول رفت؛ خاشقچی که یکی از نوادگان حاکمان عثمانی مدینه است تا همین چند وقت پیش جزئی از تیم رسانه‌ای دولت سعودی به شمار می‌رفت و از نزدیکان ملک عبدالله پادشاه قبلی عربستان بود.

او که با روی کار آمدن ملک سلمان مورد غضب دستگاه حکومتی قرار گرفته بود، در تبعید خود خواسته به آمریکا و پس از آن به ترکیه پناه برد؛ 10 مهر ماه او با قرار قبلی به کنسولگری عربستان رفته بود تا ازدواج خود با جمیله چنگیز را ثبت کند، چند ساعت بعد نامزد خاشقچی در حالی تنها از کنسولگری ترکیه خارج شد که کارمندان کنسولگری مدعی بودند جمال ساعت‌ها قبل کار خود را انجام داده و بیرون رفته است؛ خاشقچی که پیش از این احتمال می‌داد ممکن است در کنسولگری سعودی‌ها در استامبول اتفاقی برای او بیفتد تلفن همراه‌اش را به جملیه داده و به او تاکید کرده بود در صورتی که از او خبری نشد با اردوغان تماس بگیرد.

بعد از ظهر آن روز جمیله چنگیز با سیستم امنیتی ترکیه تماس برقرار کرد و از امکان اتفاق هولناکی برای نامزدش خبر داد، بعد از این بود که آرام آرام اخباری در خصوص مفقود شدن خبرنگار سعودی منتشر شد که اخیرا طی مقالاتی در واشنگتن‌پست و اشپیگل از اقدامات محمد بن سلمان خصوصا در حمله به یمن و سرکوب مخالفان اعتراض کرده بود.

اندکی بعد پلیس ترکیه اعلام کرد خاشقچی در کنسولگری به قتل رسیده است، در ادامه طی سه هفته گذشته دولت و روزنامه‌های ترکیه آرام آرام زوایای دیگری از ماجرای قتل خاشقچی را منتشر کردند اطلاعاتی که نشان می‌دهد خاشقچی بعد از حضور در کنسولگری عربستان توسط تیمی 15 نفره که قبل از حضور او در کنسولگری حضور داشتند با دستور مستقیم محمد بن‌ سلمان خفه شده است، این تیم پس از قتل خاشقچی، جسد او را تکه تکه کرده‌‌، تکه‌‌ها را در چند چمدان به فرودگاه برده و از آنجا با هواپیمای اختصاصی به عربستان منتقل کرده‌اند. این تمام ماجرایی است که در طی این سه هفته بعد از مفقود شدن خاشقچی به قطره‌چکانی در اختیار مردم جهان قرار گرفته است و این همان روایاتی است که دیروز اردوغان در صحن پارلمان ترکیه بار دیگر بر آن تاکید کرد.

قتل و مثله کردن یک روزنگار و فعال رسانه‌ای آن هم فقط به دلیل چند انتقاد نرم از ولیعهد سعودی موضوعی است که به یکباره جهان را شوکه کرد و البته ترکیه هم توانست با بازی رسانه‌ای مناسب با اطلاعات این پرونده تا میزان لازم حساسیت این ماجرا را بالا ببرد و کار را به جایی برساند که حتی متحدان غربی سعودی‌ها هم مجبور شوند انزجار خود از این اقدام آنها را اعلام کنند و در نهایت عربستان که خود را در تنگنای جهانی احساس می‌کردند مجبور شد طی روایتی اعلام کند این جنایت توسط عوامل به اصطلاح خودسر انجام شده و به این ترتیب سعی کردند خون خاشقچی را از دست‌های ولیعهد بشویند، اتفاقی که به نظر می‌رسد در آن موفق نبوده‌اند و افکار عمومی جهان هنوز این روایت را مضحک می‌داند.

فارغ از بزرگی جنایت قتل این روزنامه‌‌نگار، موضوعی که این روزها مورد توجه برخی از تحلیل‌گران بین‌المللی قرار گرفته توانایی ترکیه در جذب افکار عمومی جهان به این موضوع و سناریوهایی است که به نظر می‌رسد اردوغان در پی استفاده از آنهاست؛ ترکیه پیش از این نشان داده که می‌تواند در زمانی که می‌خواهد تراژدی‌های روزمره را تبدیل به خبر روز کند، از جمله این مسائل عکس غرق شدن "ایلان کردی" کودک سه ساله سوری است که توسط دولت و رسانه‌های این کشور بشدت به آن پرداخته شد و در شرایطی که روزانه و ماهانه صدها مهاجر سوری در مسیر رسیدن به اروپا در آب‌های میان ترکیه و یونان غرق می‌شدند، اردوغان که بدنبال افزایش فشار به اروپا بود تا بتواند بار این مهاجران را به گردن آنها بیندازد، به یکباره عکس این کودک را در راس اخبار رسانه‌های ترک قرار داد و توانست اروپا را مجبور کند میزان کمک‌های مالی خود به این کشور را افزایش دهند؛ پیش از این هم به یکباره رسانه‌های ترکیه موضوع یک کشتی امدادرسان را مورد توجه قرار دادند که به سمت سواحل غزه در حال حرکت بود، اردوغان که سعی دارد به یاد دوران عثمانی خود را رهبر جهان اسلام معرفی کند در ماجرای حمله دژخیمان رژیم‌صهیونیستی به امدادگران کشتی مرمره با هیاهوی بسیار سفیر این رژیم را از استامبول اخراج کرد؛ در شرایطی که اردوغان، اسرائیل را دولتی تروریستی خوانده بود و از رزمایش تا دیدار دوستانه فوتبال را با رژیم‌صهیونیستی برهم می‌زد، از سوی دیگر آمارها نشان می‌داد که روابط اقتصادی بین دو طرف بیش از پیش در جریان است و در حقیقت سروصداهای سیاسی ربطی به روابط اقتصادی دو طرف نداشته است.

رفتار اردوغان در سوءاستفاده از تراژدی‌ها، تحلیل‌گران را به این نتیجه رسانده که شاید او این بار هم در ماجرای خاشقچی به دنبال اهدافی دیگری غیر از اجرای عدالت و احقاق خون یک مظلوم باشد؛ این احتمال زمانی تقویت می‌شود که بدانیم اردوغان در شرایطی موضوع قتل روزنامه‌‌نگار عربستانی توسط محمد بن سلمان را پیگیری می‌کند که نه تنها نسبت به مرگ 10 دقیقه یکبار کودکان یمنی در نتیجه قطحی ایجاد شده برای 18 میلیون نفر از مردم این کشور توسط بن سلمان ساکت است بلکه از تجاوز به یمن حمایت هم می‌کند.

در این شرایط تحلیل‌گران معتقدند می‌توان در مورد نوع سوءاستفاده اردوغان از ماجرای قتل خاشقچی حداقل 3 سناریو را پیش‌‌بینی کرد؛ سناریو اول این است که اردوغان موضوع خاشقچی را مانند سابق با قدرت ادامه دهد و با ارائه اطلاعاتی از دستور مستقیم محمد بن سلمان برای قتل خاشقچی سعی کند او را تا انتهای مسیر یعنی برکناری از مقام ولیعهد سعودی پیش ببرد؛ رسانه‌های ترکیه‌ای و آمریکایی مدعی هستند صدای محمد بن سلمان هنگام صدور فرمان مستقیم قتل خاشقچی توسط اپل واچ وی ضبط شده و حتی ترامپ هم به موضوع احتمال دست داشتن ولی‌عهد سعودی در قتل خاشقچی اذعان کرده است، از سوی دیگر داخل عربستان هم پیام‌های می‌رسد که نشان می‌دهد بسیاری از شاهزادگان منتظر مهیا شدن شرایطی هستند تا بتوانند ولیعهد دیکتاتور را تخت به زیر بکشند؛ براساس این اطلاعات برخی از تحلیل‌گران معتقدند در حالی که با نابودی داعش دست سعودی‌ها از عراق و سوریه کوتاه شده و همچنین باتلاق جنگ یمن در حال بلعیدن آنهاست شاید اردوغان به دنبال این باشد که از این فرصت برای زدن ضربه اساسی به عربستان استفاده کند و با افزایش فشار بین‌المللی همانطور که تا به حال توانسته برنامه داووس صحرای بن سلمان را در اعتراض به قتل خاشقچی بر هم بزند، برنامه پادشاهی او را هم پایان دهد و در فرصت اختلاف ایجاد شده بین سعودی‌ها برای تعیین ولیعهد و پادشاهان بعدی هم مدیریت جهان عرب را از آنها بدزدد و هم انتقام متعهدان اخوانی خود یعنی قطر و مرسی را بگیرد؛ هرچند وضعیت وخیم سعودی‌ها اجرای این سناریو را دور از ذهن نشان نمی‌دهد اما در این میان چند موضوع قابل توجه است، مساله اول این است که طبیعا محمد بن سلمان اجازه نخواهد داد عموزاده‌ها رقیب او به راحتی سلطنت خود و پدرش را مورد طمع قرار دهند و مطمئنا همانطوری که تا به حال با مشت آهنین با همه مخالفین خود از جمله خاشقچی و دیگران برخورد کرده برخورد خواهد کرد، از سوی دیگر هرچند اکنون جهان عرب از خودکامگی سعودی‌ها به سطوح آمده و رقبای دیگر عربستان مانند مصر هم در محل ضعف قرار دارند با این حال به نظر می‌رسد عرق عربی آنها اجازه واگذاری زمام امور به ترکیه را نخواهد داد و رویای اردوغان برای احیای حکومت عثمانی هنوز خیلی دور از دستان او قرار دارد؛ همچنین باید توجه داشت که اردوغان در پرونده‌های مختلفی مانند ماجرای هدف قرار دادن سوخوی روسیه، کشیش آمریکایی یا کشتی مرمره هرچند ممکن است خود را آماده مسیر تا انتها نشان دهد ولی در زمان لازم به جای مقاومت عقب‌نشینی می‌کند؛ همه این مسائل نشان می‌دهد که احتمالا اردوغان ترجیح خواهد داد حداقل در زمان فعلی وارد سناریو جنگ خونین بین ترکیه و عربستان نشود و منتظر رسیدن شرایط بهتر برای رسیدن به رویای رجب اول عثمانی باشد.

در این شرایط برخی معتقدند امکان دارد اردوغان سناریوی دیگری را اجرا کند و به جای مقابله سخت با عربستان، راه حل نرم را در پیش بگیرد، یعنی در شرایطی که از ارزش لیر ترکیه در حال کاهش است و اردوغان بشدت بدنبال این است که با جذب منابع ارزی از دست مشکلات اقتصادی که آمریکا برای آنها ایجاد کرده رهایی پیدا کند، با پذیرفتن باج سنگین از عربستان، پرونده قتل خاشقچی را بدون هیچ اشاره‌ای به محمد بن سلمان یکباره به پایان برساند و حداکثر از سعودی‌ها بخواهد عوامل قتل این روزنامه‌نگار را مجازات کنند؛ مدتی پیش "هاکان کاکیل" سفیر ترکیه در لبنان در همین خصوص فاش کرد عربستان به اردوغان پیشنهاد کرده در برابر سرمایه‌گذاری 5 میلیارد دلار آنها در ترکیه، پرونده قتل جمال خاشقجی را به طور کامل مختومه کند؛ هرچند براساس اخبار منتشر شده اردوغان این پیشنهاد فرستاده سعودی‌ها را رشوه سیاسی خوانده و از پذیرفتن آن سرباز زده ولی از سوی دیگر برخی معتقدند پیشنهاد سعودی‌ها به اندازه کافی دندان‌گیر نبوده و در شرایطی که قطری‌ها مدتی پیش 15 میلیارد دلار در این کشور سرمایه‌گذاری کرده‌اند طبیعی است که اردوغان نمی‌پذیرد و با دریافت فقط 5 میلیارد دلار برگه برنده‌ای به این بزرگی را رها کند و احتمالا در حال بازار گرمی در برابر سعودی‌ها بوده است؛ از سوی دیگر با هیاهویی که آن زمان اردوغان بر سر قتل خاشقچی ایجاد کرده بود نمی‌توانست به راحتی این ماجرا پایان دهد و احتمالا نیاز داشت کمی بیشتر در آتش ماجرا بدمد.

تحلیل‌گران براساس این اطلاعات معتقدند احتمالا اردوغان تصمیم دارد با گرفتن بیشترین باج اقتصادی و سیاسی از عربستان بدون اشاره با نقش محمد بن سلمان، مسئولیت قتل خاشقچی را براساس روایت سعودی‌ها به گردن برخی از افراد خودسر در داخل حکومت سعودی انداخته و با محاکمه آنها در عربستان یا در صورت امکان ترکیه، برروی این جنایت سرپوش بگذارد؛ طرفداران این سناریو با اشاره به بخشی از سخنرانی دیروز اردوغان در پارلمان ترکیه که بدون آوردن هیچ نامی از محمد بن سلمان، تاکید کرده بود ملک سلمان درباره اطلاع نداشتن از عملیات قتل خاشقچی صداقت دارد و در ادامه از او خواسته بود چون این حادثه در استانبول اتفاق افتاده جلسه محاکمه تیم 15 نفره به ‌علاوه آن 3 نفر اعضای کنسولگری در استانبول برگزار شود، معتقدند اکنون شرایط برای انجام معامله بزرگ بین سعودی‌ها و ترک‌ها مهیا شده و با توجه به دیدار اخیر ملک سلمان و پسرش با خانواده خاشقچی، سعودی‌ها در حال آماده کردن خود برای تغییر چهره خود از مجرم با مدعی هستند تا با برگزاری دادگاه صوری برای برخی از افراد دخیل در این جنایت پرونده را برای همیشه مختومه اعلام کنند، در این میان ترامپ که احساس می‌کند نتوانسته به اندازه ترکیه از نمد جنایت سعودی‌ها برای خود کلاهی تهیه کند با مطرح کردن احتمال دست داشتن محمد بن سلمان در این جنایت سعی می‌کند یک بار دیگر گاو سعودی را بدوشد./جام جم