سرطان سومین علت شایع مرگ و میر در ایران است. در حال حاضر، حدود ۶۰۰ هزار نفر از ایرانیان به علت سرطان تحت‌درمان قرار دارند یا درمان شده‌اند. سالیانه نیز تقریبا ۱۰۰ هزار نفر به این تعداد اضافه می‌شود.
سرطان سومین علت شایع مرگ و میر در ایران است. در حال حاضر، حدود ۶۰۰ هزار نفر از ایرانیان به علت سرطان تحت‌درمان قرار دارند یا درمان شده‌اند. سالیانه نیز تقریبا ۱۰۰ هزار نفر به این تعداد اضافه می‌شود. آنچه اهمیت موضوع را پررنگ می‌کند، ابتلای تعداد زیادی از این افراد به سرطانهای دستگاه گوارش است که در این میان سرطان معده در صدر قرار دارد. متاسفانه اغلب افراد فکر می‌کنند سرطان فقط برای دیگران پیش می‌آید و به همین دلیل نسبت به عوامل خطرساز آن بی‌اهمیت هستند.
اما باید بدانید این بیماری فقط به ژنتیک مربوط نمی‌شود، بلکه افزایش سن، الگوی نادرست زندگی، تغذیه نامناسب و آلودگی‌های محیطی و شغلی همگی می‌توانند شما را درمعرض خطر ابتلا به آن قرار دهند.
۱.سرطان معده
سرطان معده معمولا از لایه مخاطی معده شروع می‌شود و بعد به‌تدریج به لایه‌های دیگر انتشار پیدا می‌کند.
• عوامل خطرساز: تغذیه نامناسب؛ زیاده‌روی در مصرف نمک، گوشت قرمز، مواد غذایی کنسروی و فرآوری‌شده؛ خوراکی‌های حاوی نیترات و مواد نگهدارنده؛ فست فودها، مواد غذایی دودی شده، زغالی و سرخ‌شده، خوراکی‌های کهنه، کمبود سلنیوم، ویتامین E و آنتی‌اکسیدان‌ها، استعمال دخانیات و مواد مخدر، آلودگی‌های محیط زندگی، عفونت هلیکوباکترپیلوری (عامل ۱۰ درصد از زخم‌های معده و اثنی‌عشر)، چاقی، سابقه خانوادگی سرطان معده، استرس مزمن، زخم معده مقاوم به درمان، جنس مرد، سن بالای ۵۰ سال، کم‌خونی بدخیم، بعضی از انواع پولیپ معده، عمل جراحی قبلی روی معده و بعضی مشاغل خاص مثل فلزکاری و جوشکاری همگی از عوامل مستعد‌کننده این سرطان محسوب میشوند. سرطان معده همچنین در افراد با گروه خونی A شایع‌تر است.
• علائم ابتلا: سرطان معده ابتدا فقط ممکن است باعث سوءهاضمه، حالت تهوع، درد خفیف معده، بی‌اشتهایی، سیری زودرس و ترش کردن شود. در مراحل پیشرفته نیز کاهش وزن، وجود خون در مدفوع و مدفوع سیاه رنگ (ملنا) و در مراحل پیشرفته‌تر استفراغ خونی بروز می‌کند.
• تشخیص: سرطان معده معمولا از طریق اندوسکوپی، سی‌تی‌اسکن، ام‌آرآی و اولتراسونوگرافی به روش اندوسکوپی تشخیص داده می‌شود.
• درمان: با توجه به اینکه سرطان در چه مرحله‌ای باشد می‌توان از روش‌های جراحی، شیمیدرمانی و پرتودرمانی استفاده کرد.
• پیشگیری: دوری از عوامل خطرساز و مصرف انواع غلات کامل، سبزیجات و میوه‌‌های تازه، به‌خصوص مرکبات به پیشگیری از سرطان معده کمک می‌کند. همچنین از آنجایی که ۱ درصد از مبتلایان به میکروب هلیکوباکتر پایلوری دچار سرطان معده میشوند، اگر در بستگان درجه اولتان سرطان معده وجود دارد حتما باید این میکروب را از بدنتان ریشه‌کن کنید. علاوه براین اگر زخم معده‌ای پس از ۳ ماه به درمان پاسخ ندهد باید مورد بررسی بیشتری قرار گیرد و در صورت لزوم جراحی شود.
۲.سرطان روده باریک
روده باریک بین معده و روده بزرگ قرار دارد و طول آن حدود ۶ متر است. وظیفه اصلی آن نیز هضم و جذب مواد غذایی است. این روده از ۳ بخش تشکیل شده است: دوازدهه، تهی‌روده و روده دراز. سرطان روده کوچک انواع مختلفی دارد اما اغلب در دوازدهه ایجاد می‌شود.
• عوامل خطرساز: مذکر بودن، سن بالا، سابقه سرطان روده در خانواده، مصرف دخانیات و الکل، بیماری سلیاک (حساسیت به گلوتن موجود در گندم و جو)؛ بیماری کرون (نوعی بیماری التهابی روده)، سابقه سرطان روده بزرگ، رژیم غذایی نامناسب، مصرف فیبر کم، مصرف بیش از اندازه قند و شکر و موادغذایی پر نمک یا دودی شده
• علائم ابتلا: درد شکم همراه با تهوع، نفخ و کاهش اشتها از علائم این سرطان هستند. خستگی، کاهش وزن، کم‌خونی ناشی از فقر آهن، تهوع و استفراغ شدید به دلیل انسداد در روده کوچک، مشاهده خون در مدفوع یا استفراغ و زردی پوست نیز ممکن است نشان‌دهنده پیشرفت بیماری باشند.
• تشخیص: بررسی عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان روده باریک، آزمایش خون و بررسی تعداد گلبول‌های خونی برای تشخیص کم‌خونی، اندوسکوپی دستگاه گوارش، سی‌تی‌اسکن یا سونوگرافی ناحیه شکم، کولونوسکوپی و تست باریوم.
• درمان: برای درمان این سرطان می‌توان از روش‌های جراحی، پرتودرمانی و شیمیدرمانی استفاده کرد. در جراحی معمولا تومور و بخش سرطانی روده کوچک برداشته می‌شود.
• پیشگیری: اگر در خانواده‌تان سابقه این سرطان وجود دارد حتما باید تحت‌نظر پزشک قرار بگیرید و هر چند وقت یک بار آزمایشهای لازم را انجام دهید. همچنین اگر به بیماری سلیاک مبتلا هستید حتما باید از رژیم غذایی بدون گلوتن استفاده کنید. دوری از سایر عوامل خطرساز نیز احتمال ابتلا به این سرطان را کاهش می‌دهد.
۳.سرطان کبد
کبد بزرگ‌‌ترین ارگان شکم است و پشت دنده‌ها در سمت راست بدن قرار دارد. وظیفه اصلی آن نیز پاکسازی خون از مواد مضر است. کبد همچنین با تولید صفرا و آنزیم‌های خاص به هضم غذا کمک می‌کند. اغلب سرطانهای بدخیم کبد از سلولهای هپاتوسیت کبد آغاز میشوند. با این حال بعضی تومورهای کبد نیز خوش‌خیم هستند.
• عوامل خطرساز: عفونت با ویروس هپاتیت یا ویروس هپاتیت ، مصرف بیش از حد الکل، آفلاتوکسین (ماده سمی تولیدشده توسط انواع خاصی از کپک‌‌‌ها روی بادام زمینی، ذرت و سایر حبوبات و دانه‌‌‌های کهنه و غیربهداشتی)، بیماری ذخیره‌‌‌ای آهن (ذخیره بیش از حد آهن در کبد یا سایر اندامها)، سیروز کبدی (آسیب‌دیدن سلولهای کبد و جایگزین شدن آنها به‌وسیله بافت جوشگاه)، چاقی و دیابت
• علائم ابتلا: سرطان کبد معمولا در مراحل ابتدایی علامتی ندارد اما با پیشرفت به‌تدریج باعث علائمی مانند درد یا احساس توده و سنگینی در بخش بالایی شکم زیر دنده‌های سمت راست یا نزدیک به کتف راست، ورم و نفخ شکم، کاهش اشتها و احساس سیری زودرس، کاهش وزن، احساس ضعف، حالت تهوع و استفراغ، تب، زرد شدن پوست و چشمها، مدفوع کمرنگ و ادرار تیره ناشی از یرقان می‌شود.
• تشخیص: بررسی و معاینه فیزیکی ناحیه شکم، کبد، طحال و سایر اندام‌‌‌های مجاور از لحاظ وجود توده یا هرگونه تغییر در اندازه یا شکل اندامها؛ معاینه چشمها و پوست از لحاظ وجود علائم یرقان، آزمایشهای خون، سی‌تی‌اسکن، ام‌آرآی، سونوگرافی و نمونه‌برداری.
• درمان: با توجه به پیشرفت بیماری و همچنین سن بیمار و وضعیت عمومی سلامت‌اش می‌توان از روش‌های جراحی، پیوند کبد، تخریب بافت، امبولیزاسیون (رنگ‌‌بندی)، دارودرمانی، پرتودرمانی، شیمیدرمانی یا ترکیبی از آنها استفاده کرد.
• پیشگیری: اجتناب از عوامل خطرساز سرطان، حفظ وزن مناسب، تغذیه سالم، خودداری از مصرف الکل، تزریق واکسن هپاتیت B، استفاده از وسایل استریل‌شده و یکبار مصرف برای تزریق درون وریدی، سوراخ کردن، تاتو و....
۴.سرطان روده بزرگ
روده بزرگ حدود ۵/۱ متر طول دارد و وظیفه آن گرفتن آب و مواد مغذی از غذاهای هضم‌شده و دفع باقی‌مانده آنها از بدن است. سرطان روده بزرگ بسیار شایع است و به آهستگی رشد می‌کند. لازم به ذکر است ۱۵ سانتی‌متر انتهایی روده بزرگ رکتوم و مجرای مقعد نامیده می‌شود و سرطانی که هریک از این ارگان‌ها را درگیر کند، سرطان کولورکتال خوانده می‌شود.
• عوامل خطرساز: رژیم غذایی پرچرب و مصرف کم فیبر، سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل، فعالیت بدنی کم، چاقی، مصرف دخانیات، مواد مخدر و الکل، سن بالای ۵۰ سال، سابقه خانوادگی سرطان روده، وجود پولیپ‌های روده، کولیت اولسروز (التهاب دیواره روده بزرگ) و سابقه سرطان تخمدان، رحم و پستان
• علائم ابتلا: سرطان در مراحل ابتدایی معمولا علامتی از خود نشان نمی‌دهد. در مراحل پیشرفته‌تر نیز ممکن است احساس خستگی، کاهش اشتها، کاهش وزن، تغییر در دفعات اجابت مزاج، یبوست، اسهال، وجود خون در مدفوع یا مدفوع تیره رنگ، کاهش قطر مدفوع، خونریزی از مقعد، ناتوانی در تخلیه کامل مدفوع، درد شکم، نفخ، استفراغ و زردی پوست و چشمها ایجاد شود.
راه تشخیص: معاینات فیزیکی، آزمایشهای خون، کولونوسکوپی، پروکتوسکوپی، اندوسکوپی ماورای صوت، سی‌تی‌اسکن، معاینه راست‌روده و نمونه‌برداری
• درمان: با غربالگری به موقع سرطان روده بزرگ می‌توان پولیپ‌های پیش‌سرطانی و پولیپ‌هایی که در مراحل اولیه سرطان هستند را شناسایی کرده و خارج کرد. به طور کلی درمان این سرطان به سلامت عمومی بیمار و مرحله بیماری بستگی دارد و شامل جراحی، پرتودرمانی و شیمیدرمانی می‌شود.
• پیشگیری: غربالگری منظم و انجام کولونوسکوپی از ۵۰ سالگی، مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه، حبوبات و غلات کامل، مصرف گوشت ماهی به جای گوشت قرمز، نوشیدن آب زیاد، آب‌پزکردن مواد غذایی به جای سرخ‌کردن آنها، ترک مصرف الکل و دخانیات، فعالیت بدنی منظم و حفظ وزن مناسب
۵.سرطان مری
مری، لوله‌ای ۲۵ سانتی‌متری در قفسه‌سینه است که غذا به‌وسیله آن از دهان به معده منتقل می‌شود. سرطان مری معمولا از سلولهای لایه درونی مری آغاز می‌شود و بعد به‌تدریج به مری و بافت‌های اطراف آن انتقال پیدا می‌کند.
• عوامل خطرساز: سن ۶۵ سال یا بالاتر، مذکر بودن، استعمال دخانیات و مشروبات الکلی، برنامه غذایی نامناسب و مصرف کم میوه و سبزی، کمبود آهن و ویتامین‌ها، مصرف زیاد روغن جامد، شکر، نمک، ترشی، نوشابه گازدار و کنسروها، چاقی مفرط، بازگشت اسید معده یا ریفلاکس، مصرف نوشیدنی‌های خیلی داغ و سابقه سرطان مری در خانواده.
• علائم ابتلا: سرطان مری در مراحل اولیه معمولا علامتی ایجاد نمی‌کند اما پیشرفت آن به‌تدریج باعث می‌شود غذا در مری گیر کند یا گاهی برگردد. حتی بعد از مدتی نوشیدن مایعات نیز دشوار می‌شود. درد هنگام بلع غذا، احساس توده و برجستگی در گلو، درد در قفسه‌سینه و ناحیه پشت، کاهش وزن، سوزش سر دل یا ترش کردن، گرفتگی صدا، سرفه مزمن و سکسکه همراه با استفراغ خون‌آلود نیز از علائم این سرطان محسوب میشوند.
• تشخیص: ابتدا پزشک بیمار را معاینه و در مورد سوابق سلامت شخصی و خانوادگی او سوال می‌کند. سپس با توجه به شرایط بیمار آزمایش خون، تست بلع باریم (عکسبرداری از مری و معده بعد از نوشیدن محلول حاجب)، اندوسکوپی و نمونه‌برداری درخواست می‌شود.
• درمان: با توجه به اینکه سرطان در چه مرحله‌ای باشد می‌توان از روش‌های جراحی، شیمیدرمانی و پرتودرمانی استفاده کرد. جراحی معمولا در مراحل اولیه سرطان کاربرد دارد و در مراحل پیشرفته فقط برای کمک به عبور غذا انجام می‌شود. قرار دادن استنت در مری از طریقا اندوسکوپ نیز می‌تواند باعث بهبود بلع شود.
• پیشگیری: اجتناب از مصرف الکل، دخانیات، چای داغ، ترشیجات و مواد غذایی چرب، پرنمک یا دودی شده، مصرف فیبر کافی، سبزی و میوه تازه، انجام معاینات دوره‌ای پزشکی و کاهش سطح استرس.
۶. سرطان لوزالمعده
لوزالمعده در بالای معده قرار دارد و غدد مترشحه بیرونی آن با تولید آنزیم‌های خاصی به هضم غذا کمک می‌کنند. این عضو همچنین دارای غدد مترشحه داخلی است و با تولید هورمون‌هایی ازجمله انسولین باعث کنترل قند خون می‌شود. سرطان لوزالمعده هم می‌تواند مربوط به غدد مترشحه بیرونی و هم غدد مترشحه درونی آن باشد. درواقع حدود ۹۵ درصد از سرطانهای لوزالمعده از غدد مترشحه بیرونی آغاز میشوند. تومورهای غدد مترشحه درونی در بیشتر موارد خوش‌خیم هستند.
• عوامل خطرساز: سن بالای ۶۰ سال، مصرف دخانیات، دیابت، جنسیت مذکر، سابقه خانوادگی سرطان لوزالمعده یا سرطان تخمدان و روده بزرگ، التهاب مزمن لوزالمعده و رژیم غذایی چرب
• علائم ابتلا: سرطان لوزالمعده در مراحل اولیه هیچ علامتی از خود نشان نمی‌دهد اما در مراحل پیشرفته‌تر نشانه‌هایی مانند احساس درد در بخش فوقانی شکم یا پشت، زرد شدن پوست و چشمها، تیره شدن ادرار، احساس ضعف، کاهش اشتها، حالت تهوع، استفراغ و کاهش وزن ممکن است دیده شود.
• تشخیص: بررسی سوابق پزشکی و خانوادگی، معاینه پوست و چشمها از لحاظ علائم یرقان، لمس ناحیه شکم و بررسی تغییرات نواحی نزدیک به لوزالمعده، کبد و کیسه صفرا، آزمایش خون، ادرار و مدفوع، سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن از لوزالمعده و دیگر اندامها و رگ‌های خونی درون شکم، بررسی اندوسکوپیک مجاری صفراوی و لوزالمعده و نمونه‌برداری
• درمان: سرطان لوزالمعده تنها در درجات اولیه و قبل از انتشار به بخش‌های دیگر بدن قابل‌درمان است. با توجه به نوع و درجه سرطان می‌توان از روش‌های جراحی، پرتودرمانی و شیمیدرمانی یا ترکیبی از آنها استفاده کرد.
• پیشگیری: ترک دخانیات، پیروی از رژیم غذایی سالم و کم چرب، حفظ وزن مناسب، مصرف میوه و سبزی تازه، داشتن برنامه ورزشی منظم، کاهش مصرف گوشت قرمز و قند و شیرینی و افزایش مصرف حبوبات، فیبر و غلات کامل.
۷.سرطان مقعد
مقعد بخشی عضلانی در انتهای دستگاه گوارش است که به دفع مواد زائد از بدن کمک می‌کند. رشد غیرعادی بافت‌های نرم دیواره داخلی مقعد یا مجرای مقعد به‌تدریج تبدیل به سرطان می‌شود. سرطان مقعد بسیار نادر است اما در زنان شیوع بیشتری نسبت به مردان دارد.
• عوامل خطرساز: ویروس پاپیلومای انسانی (ویروس زگیل تناسلی یا HPV)، افزایش تعداد شرکای جنسی، مقاربت از طریق مقعد، ضعف سیستم ایمنی، مصرف دخانیات و الکل، سن بالای ۵۰ سال، برنامه غذایی سرشار از چربی و مواد فراوری‌شده، مصرف کم فیبر، چاقی، فعالیت بدنی کم، سابقه سرطان مقعد در خانواده، نشانگان روده تحریک‌پذیر، بیماری کرون، ورم مخاط روده بزرگ، دیابت نوع۲ و سابقه سرطان یا پولیپ روده
• علائم ابتلا: این سرطان در مراحل اولیه ممکن است هیچ نشانه‌ای نداشته باشد. خونریزی از مقعد، درد، ناراحتی، خارش و برجستگی‌های کوچک اطراف مقعد، درد زیاد ناشی از گاز معده یا دل پیچه زیاد، احساس نفخ و پر بودن شکم، بی‌اختیاری در دفع مدفوع، اسهال یا یبوست، تغییر در اندازه یا شکل مدفوع (باریک شدن)، ترشحات ژله‌ای مانند از مقعد؛ زخم‌های اطراف مقعد، تغییر در اشتها، کاهش وزن بی‌دلیل، احساس کسالت یا خستگی نیز از علائم شایع این سرطان در مراحل پیشرفته‌تر هستند.
• تشخیص: آزمایش خون، معاینه مقعد و روده بزرگ با کمک اسکوپ (لوله‌ای بلند و انعطاف‌پذیر مجهز به دوربین)، اندوسکوپی ماورای صوت، سی‌تی‌اسکن، MRI لگنی و نمونه‌برداری
• درمان: در بیشتر موارد برای درمان این سرطان، ترکیب رادیوتراپی و شیمیدرمانی به کار می‌رود. برای درمان تومورهای کوچک نیز از جراحی یا ترکیب جراحی با شیمیدرمانی یا رادیوتراپی استفاده می‌شود.
• پیشگیری: دوری از عوامل خطرساز از جمله رفتارهای پرخطر جنسی، استفاده از وسایل محافظ مثل کاندوم، تزریق واکسن گارداسیل (ضد ویروس زگیل تناسلی)، ترک دخانیات و الکل، پیروی از برنامه غذایی مناسب و مصرف میوه و سبزی تازه، داشتن فعالیت بدنی و حفظ وزن مناسب.
۸.سرطان کیسه صفرا
کیسه صفرا یک ارگان کوچک شبیه گلابی است که زیر کبد قرار دارد. این کیسه از صفرای تولید شده توسط کبد نگهداری می‌کند. درواقع کبد، مایع صفرا را برای کمک به هضم و تجزیه چربی‌ها تولید می‌کند. این مایع طی عمل هضم از کیسه صفرا به بخش پایینی دستگاه گوارش تخلیه می‌شود. سرطان کیسه صفرا نسبتا نادر است اما شیوع آن در خانم‌ها ۲ برابر آقایان است.
• عوامل خطرساز: وجود سنگ کیسه صفرا یا سابقه ابتلا به آن، کیست کلدوک (کیست پر از صفرا)؛ کیسه صفرای کلسیفیه (پوشانده شدن دیواره کیسه صفرا با رسوبات کلسیمی)، پولیپ‌های کیسه صفرا، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی به‌خصوص در صنایع لاستیک و بافندگی، مونث بودن، سن بالای ۶۵ سال، سابقه عفونت مزمن کیسه صفرا، مصرف دخانیات و اضافه وزن
• علائم ابتلا: سرطان کیسه صفرا ابتدا علائم واضحی ایجاد نمی‌کند. اما به‌تدریج با رشد تومور ممکن است روی معده فشار وارد کند و باعث درد شکم به‌خصوص در ناحیه فوقانی و سمت راست آن شود. از دیگر علائم این سرطان می‌توان به نفخ، خارش، تب، کاهش اشتها، کاهش وزن بی‌دلیل، حالت تهوع و زردی پوست و چشمها اشاره کرد.
• تشخیص: تشخیص سرطان کیسه صفرا در مراحل ابتدایی کمی دشوار است. این بیماری معمولا طی آزمایش‌ها و جراحی‌های غیرمرتبط کشف می‌شود. با این حال برای تشخیص آن می‌توان از روش‌هایی مثل آزمایش خون برای بررسی عملکرد کبد و تصویر‌برداری از کیسه صفرا از طریق سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن و MRI استفاده کرد.
• درمان: درمان این سرطان بستگی به پیشرفت آن دارد، برای مثال در مراحل ابتدایی پزشک سعی می‌کند با جراحی و برداشتن کیسه صفرا از گسترش سرطان جلوگیری کند. دیگر روش‌های درمانی مثل شیمیدرمانی و پرتودرمانی نیز معمولا بلافاصله بعد از جراحی به کار می‌روند.
• پیشگیری: اجتناب از عوامل خطرساز سرطان، انجام غربالگری‌های منظم، پیگیری و درمان سنگ‌ها، کیست‌ها و پولیپ‌های کیسه صفرا، ترک دخانیات، پیروی از رژیم غذایی سالم و حفظ وزن مناسب.
ارسال نظر
