مردم با یارانه نقدی خود چه می‌کنند؟

با اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، دولت به ازای افزایش نرخ حامل‌های انرژی و برای کمک به خانواده‌ها، رقمی را با عنوان یارانه نقدی به حساب سرپرستان خانوار واریز کرد، اما به دنبال افزایش نرخ تورم و نوسانات شدید اقتصادی به گفته برخی شهروندان، به خصوص در سال جاری این رقم دیگر نمی‌تواند بخشی از هزینه‌های زندگی آنها را پوشش دهد.

 اواخر دهه هشتاد و همزمان با فعالیت دولت دهم بود که طرح هدفمندسازی یارانه‌ها با در نظر گرفتن اهدافی آرمانی در راستای واقعی شدن قیمت‌ها اجرایی شد. براساس این طرح قرار بود یارانه مواد سوختی، حامل‌های انرژی و ... حذف و با پرداخت نقدی آن به مردم، تا حد قابل توجهی از میزان تقاضا کاسته و مانع رشد تورم شود و در نهایت دولت درآمد حاصل از این طرح را در بخش تولید، صنعت و زیرساخت‌های عمرانی و خدماتی کشور هزینه کند و موجب افزایش قدرت اقتصادی مردم از طریق پس‌انداز مازاد وجوه نقدی شود.

دولت احمدی‌نژاد در آن زمان از اجرای این طرح با نام "جراحی بزرگ اقتصادی" یاد کرد، اما این طرح هیچ‌گاه به اهداف آرمانی خود دست پیدا نکرد و تبعات منفی و ناموفق آن به خصوص از دهه 90 یک به یک نمایان شد. بنابر آمار رسمی وزارت امور اقتصاد و دارایی، فاز نخست طرح هدفمندی یارانه ها با شکست مواجه شد و با کاسته شدن قشر متوسط جامعه موجب ورود خانواده‌های بیشتری به زیر خط فقر شد. در اصل یکی از اهداف هدفمندسازی یارانه‌ها این بود که شاهد کاهش مصرف انرژی باشیم، اما آمارها نشان می‌دهد که طی چند سال گذشته مصرف مردم هیچ گونه تغییری در مسیر کاهش نداشت و حتی در برخی موارد با افزایش مصرف مواجه بودیم. از سوی دیگر به دلیل مسائل سیاسی و اقتصادی و افزایش افسارگسیخته نرخ ارز، سکه و ... روز به روز از ارزش یارانه نقدی که دولت ماهیانه به حساب سرپرستان خانوار واریز می‌کند، کاسته می‌شود.

در نخستین مرحله پرداخت یارانه نقدی، دولت در آذر ماه ١٣٨٩ که نرخ دلار حدود ١٠٨٥ تومان بود به هر یارانه بگیر حدود ٤١.٩ دلار پرداخت می‌کرد، اما در زمان نگارش این گزارش که نرخ دلار 13700 است، هر یارانه بگیر معادل 3 دلار و  32 سنت یارانه دریافت می‌کند. البته نکته عجیب این‌که قیمت هر دینار کویت از یارانه‌ای که ایرانی‌ها دریافت می‌کنند، بیشتر شده و بهای آن در بازار آزاد به 46 هزار تومان رسیده است!

کارشناسان اقتصادی معتقدند در نوسانات ارزی به طور قطع نرخ تورم افزایش خواهد یافت که در این شرایط قشر متوسط و ضعیف جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد و یارانه نقدی دیگر نمی‌تواند گرهی از مشکلات آنها باز کند.

اکنون که نزدیک به یک دهه از آغاز اجرای طرح هدفمندی یارانه می‌گذرد، با وجود اظهارنظرها و توصیه‌های مختلفی که از سوی کارشناسان و متخصصان اقتصادی درباره اجرا و یا عدم اجرای این طرح در آینده زده می‌شود، مردم توصیف دیگری از رقم یارانه نقدی دارند. مردمی که ماهیانه یارانه 45 هزار و 500 تومانی دریافت می‌کنند، بهای کالاهای مصرفی و سبد معیشت آنها روز به روز افزایش یافته و براساس دلار بالای 13 هزار تومان تعیین می‌شود.

مهدی دانشجوی دکترای فلسفه است. او و همسرش دو سال اول زندگی مشترک‌شان را در خوابگاه دانشجویی گذرانده‌اند و حالا یک سال است که در خانه  اجاره‌ای در یکی از شهرک‌های مسکونی اطراف اصفهان زندگی می‌کنند. او می‌گوید: دریافت یارانه در زندگی ما تاثیر قابل توجهی ندارد، چون هزینه زندگی در شهرهای بزرگ بسیار بالاتر از رقم یارانه 45 هزار تومانی دولت است. جالب‌تر این‌که از ابتدای امسال تاکنون قیمت اجناس چندین برابر شده اما رقم یارانه نقدی هیچ افزایشی نداشته است.

او ادامه می‌دهد: طرح هدفمندسازی یارانه‌ها از ابتدا هم اشتباه بود. چنین طرح‌هایی باید در کشورهایی اجرا شود که ساختار اقتصادی درستی دارند، نه در ایران که از زیرساخت‌های ناسالم رنج می‌برد.

سپهر کارمند یکی از ادارات اصفهان است. او می‌گوید: اوایل اجرای این طرح ذهنیت مثبتی نسبت به آن داشتم و واقعا در مصرف انرژی‌هایی مثل آب و برق صرفه‌جویی می‌کردم، اما رفته رفته هزینه مصرف با میزان یارانه دریافتی برابر شد و احساس کردم که حتی بدون صرفه جویی هم از پس پرداخت هزینه مصرف برمی‌آیم. به خصوص این‌که مبلغ یارانه دریافتی در برابر هزینه‌های بالای زندگی بسیار کم است و انگیزه‌ای برای پس‌انداز آن ندارم.

او ادامه می‌دهد: شاید این پول برای بخشی از مردمی که در شهرهای کوچک زندگی می‌کنند، مفید باشد، چرا که میزان مصرف آب، برق، گاز و سایر اقلام در آن مناطق کمتر است و بتوانند یارانه خود را پس‌انداز کنند، اما مبلغ یارانه نقدی برای ساکنان شهرهای بزرگ راهگشا نیست.

مینا، معلم است که همراه با همسر و دو فرزندش زندگی می‌کند. او با اشاره به این‌که خانواده‌اش هر ماه مبلغی حدود 200 هزار تومان یارانه نقدی دریافت می‌کنند، می‌گوید: این پول نقش موثری در زندگی ما دارد. من، همسر و فرزندانم بیشتر ساعات روز را در خانه نیستیم و استفاده زیادی از آب، برق و ... نمی‌کنیم، بنابراین پولی که بابت یارانه دریافت می‌کنیم را در جای مناسب خرج می‌کنیم.  

سجاد سال‌هاست که در مغازه خوار و بار فروشی پدرش کار می‌کند. او درباره طرح هدفمندسازی یارانه‌ها و تاثیر آن بر هزینه‌های زندگی، می‌گوید: به یاد دارم که با انتشار خبر اجرای این طرح موج تازه‌ای در بازار شکل گرفت. کاسب‌ها می‌گفتند مردم قرار است پول به دست‌شان برسد و به همین دلیل تا جایی که امکان داشت قیمت اجناس را افزایش دادند.

او ادامه می‌دهد: البته این فکر چندان اشتباه نبود، چون هر ماه بعد از واریز یارانه‌ها بازار شلوغ‌تر می‌شد و ما می‌دانستیم که مردم برای خرید با پول یارانه به بازار آمده‌اند.

احمد مغازه‌دار دیگری که با سجاد هم عقیده است، می‌گوید: نبض بازار با میزان نقدینگی مردم می‌زند. وقتی دولت در یک تاریخ مشخص که همه از آن اطلاع دارند مبلغی را به حساب مردم واریز می‌کند، طبیعی است که قیمت‌ها افزایش می‌یابد. طی سال‌های گذشته، معمولا صبح روز بعد از واریز یارانه‌ها بازار شلوغ‌تر می شود و مردم برای خرید می‌آیند.

مهسا دانشجوی سال دوم رشته اقتصاد است. او که با جزئیات طرح هدفمندی یارانه‌ها در ایران از زبان استادهایش آشنا شده، می‌گوید: بر اساس درس‌هایی که در دانشگاه می‌خوانیم طرح هدفمندسازی یارانه‌ها تا امروز هیچ سود و منفعتی برای دولت و مردم نداشته و باعث شده تا کف‌گیر دولت به ته دیگ بخورد و نتواند از پسِ پرداخت یارانه‌ها بربیاید.

او ادامه می‌دهد: کاهش میزان مصرف، جلوگیری از تورم، کسب درآمد برای دولت و کمک به خانوارهای کم درآمد از اهداف مهم این طرح بود که تا امروز هیچ کدام‌شان به درستی محقق نشد.

میلاد فرزند خانواده‌ای نسبتا مرفه با درآمد بالای 10 میلیون تومان در ماه است. او می‌گوید که خانواده‌اش در ابتدا برای دریافت یارانه ثبت نام کردند و بعد از چند سال در طرح حذف خانوارهای پردرآمد از لیست دریافت کننده‌ها حذف شدند.

او معتقد است: دریافت یارانه باید برای همه مردم یکسان باشد. اگر کسی می‌تواند با زحمت و تلاش خودش درآمد بیشتری داشته باشد دلیلی ندارد که از امکانات دولتی محروم شود.

او ادامه می‌دهد: یارانه‌ها در ازای افزایش قیمت بنزین، نان، برنج، آب، برق و ... پرداخت می‌شوند و اگر قرار است همه مردم برای مواد اولیه و ضروری زندگی‌شان این‌قدر هزینه کنند، باید در دریافت یارانه هم به همه آنها به یک چشم نگاه شود.

زهرا زن خانه‌داری که دختری یک ساله دارد، می‌گوید: از ابتدای زندگی مشترک‌مان تاکنون، ریالی از مبلغ یارانه را پس‌انداز نکردیم و یارانه را برای پرداخت قبض آب، برق، گاز و تلفن کنار می‌گذاشتیم. اما هر چه گذشت، هزینه قبوض بیشتر از یارانه‌ای دریافتی ما از دولت شد.

او البته می‌گوید: طی یکسال گذشته هزینه یارانه نقدی را صرف خرید نیازهای اولیه فرزندم همچون پوشک و ... می‌کردم، اما امروز پوشکی را که برای دو هفته نیاز دخترم 40 هزار تومان تهیه می‌کردیم، به بیش از 90 هزار تومان افزایش یافته است.

علی که دو پسر 8 و 14 ساله دارد، درخصوص این‌که یارانه خانواده چهار نفری خود را چگونه هزینه می‌کند، می‌گوید: در سال اول اجرای این طرح، این رقم را ندید گرفتم، اما به مرور با افزایش مخارج زندگی مجبور به هزینه کردن آن شدم.

سمیرا خانه‌دار است، می‌گوید: همسرم از ابتدا هزینه یارانه خودش و دخترم را به حسابم واریز می‌کرد و معمولا تا نیمه‌های ماه مایحتاج خانه را خرید می‌کردم، اما امروز قیمت یک شیشه روغن که تا پیش از عید 30 هزار تومان خرید می‌کردم به 45 هزار تومان رسیده است.

یارانه نقدی دیگر کارآیی سال 88 را ندارد

مهدی طغیانی استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان در خصوص این‌که آیا یارانه نقدی 45 هزار و 500 تومانی، امروز در زندگی مردم کارآیی لازم را دارد یا خیر؟ به خبرنگار ایسنا، گفت: باید توجه داشت که اقتصاد درگیر تورم است و هر درآمد ثابتی در شرایط تورمی قدرت خرید خود را از دست می‌دهد.

وی با تاکید بر این‌که یارانه نقدی امروز کارآیی سال 88 را ندارد، تصریح کرد: به نسبت نرخ تورم 9 سال گذشته، رقم یارانه نقدی باید افزایش می‌یافت، اما در این سال‌ها به همان میزان، قدرت یارانه نقدی کاهش یافت.

این استاد اقتصاد در پاسخ به این سوال که در صورت وجود منابع لازم، دولت تا چه میزان می‌تواند نرخ یارانه نقدی را افزایش دهد، گفت: دولت باید هزینه‌های تمام شده در بخش‌های مختلف را محاسبه و برآورد کند که بر اساس آن یارانه نقدی را افزایش دهد.

وی تاکید کرد: افزایش رقم یارانه نقدی بستگی به منابع دولت دارد . آن زمان در بحث پرداخت یارانه سیاستی بود که از مابه التفاوت افزایش حامل‌های انرژی منابعی حاصل می‌شد که درآمد آن را بین مردم توزیع شود.

استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان تاکید کرد: منابع لازم برای افزایش یارانه نقدی دیگر از محل قبلی نمی‌تواند تامین شود، مگر این‌که دولت منابع جدیدی را براساس امکانات خود از محل مابه التفاوت نرخ ارز و ... پیش‌بینی کند.

به گزارش ایسنا، باید توجه داشت که پرداخت یارانه نقدی نه تنها موجب افزایش نقدینگی در این سال‌ها شده بلکه به دنبال افزایش نرخ تورم و افزایش قیمت‌ها هیچ گونه تغییری در رقم آن نشده و به گفته شهروندان اگر این یارانه قرار است گرهی از مشکلات‌شان باز کند باید رقم آن افزایش یابد و در غیر این صورت شاید حذف آن موجب شود که بخشی از هزینه‌هایی که افزایش یافته دوباره به قیمت قبلی و متعادل گذشته خود بازگردد.